ЗэлъашIэрэ дайверэу Эрнст Антоновым икIыгъэ илъэсым къызэриIогъагъэу, мыгъи Адыгеим къыгъэзэжьыгъ. Хьаджыкъо тIуакIэ дэчъырэ псыхъоу Шъхьагуащэ апэрэу ар ехыгъагъ, псым метрэ 13,5-рэ икуугъагъ.

Хьаджыкъо тIуакIэр анахь чIыпIэ гъэшIэгъонэу, чIыопсым исаугъэтэу алъытэрэ чIыпIэхэм ащыщэу тиI. Идэхагъэ зэрагъэ­лъэгъунэу Адыгеим цIыфыбэ къэкIо.

Э. Антоновым къызэриIуа­гъэмкIэ, Шъхьагуащэ ышъхьагъыкIэ щыплъэгъухэрэ хьалэмэт­хэм анахь гъэшIэгъоныжь ычIэгъыкIэ щыплъэгъухэрэр. Дайверым игъусагъ Серафима Дьяконовар, тIури Урысые Географическэ обществэм хэтых.

Апэрэ псы хэхьагъум зэрэщытыгъэм фэмыдэу, псым ыкIыIу рэхьатэу къыпщыхъущтыгъэми, ычIэгъыкIэ псыр лъэныкъо зэ­фэшъхьафхэмкIэ зэтечъэу къы­чIэкIыгъ ыкIи чъыIагъэ. Псы­хъом ычIэ зэшъхьэзашъоу зэрэщымытыр ащ къыгъэлъагъощтыгъ.

Дайверхэм псы чIэгъым къы­щалъэгъугъэх гъочIэгъ чIэхьапIэхэр, зэпырыкIыпIэ хъырахъи­шъэхэр, псыр зыщычэрэгъурэ мыжъо псынэхэр. Ахэр зылъэгъоу щыIэр макIэ. Ау аквалангистхэм сурэтэу къатырахыхэрэм ахэм ятеплъэ нэIуасэ уфашIы.

Эрнстрэ Серафимэрэ псыхъо чIэгъым псым ичъэ пэ­шIуе­кIохэзэ метри 150-рэ къыща­кIу­хьагъ ыкIи къыщаплъы­хьагъ, мыгъэ псым зэрехыгъэ­хэм икууагъэр метрэ 15,3-рэ, къызэрэчIэтыгъэхэр сыхьатныкъу.

Серафимэ къушъхьэм пхырыкIырэ псыхъом ычIэ зэрехыгъагъэр апэрэй, ау опытышхо зиIэ Э. Антоновыр къызэрэфэсакъыщтым ицыхьэ телъыгъ. Псышъхьашъом къызычIэужьхэм ащ ылъэгъугъэхэр джыри ышIошъ мыхъугъэм фэдэу Серафимэ къыIогъагъ: «ТызыдэщыIагъэри, къэтлъэгъугъэхэри джыри икъоу шъхьэм къыубытыхэрэп, анахь мэхьанэ зиIэр псыхъо куум ычIэгъ тызэрехыгъагъэр, псаоу тыкъызэрэхэкIыжьыгъэр арых».

Метрэ 15 зикуугъэ псыхъом сыхьатныкъо къычIэтын зылъэ­кIыгъэ бзылъфыгъэу Урысыем исыр Серафимэ закъу, ар зэ­рэдунаеу щашIыгъэ апшъэрэ гъэхъагъэу алъытагъ.

Шъхьагуащэ инэпкъхэм ижъы­кIэ къыщегъэжьагъэу цIыфхэр ащыпсэущтыгъэх. ЯпсэупIэ чIыпIэхэр къабгынэхэ зэхъум агъэфедэщтыгъэхэ унэгъо хьап- щыпхэм ащыщхэр псычIэгъым джы къыщагъотынхэу дайверхэр мэгугъэх. Артефактхэм сыди­гъуи къаIуатэхэрэр ахэр къызщагъо­тырэ чIыпIэм къыщыхъугъэ хъугъэ-шIагъэхэр арых.

НэкIубгъор зыгъэхьазырыгъэр Шъаукъо Аслъангуащ.