Чэужъ Нателлэ Садбей ыпхъур Налщык щеджагъ, Къэбэртэе-Бэлъкъар къэралыгъо универси­тетым медицинэмкIэ ифакультет къыухыгъ, интернатурэри ащ щыпидзэжьыгъагъ.

Исэ­нэхьаткIэ врач-пульмонолог. Адыгэ республикэ клиническэ сымэджэщым IофшIэныр щыри­гъэжьагъ, апэ консультативнэ поликлиникэм, нэужым Адыгэ республикэ клиническэ сымэджэщым пульмонологиемкIэ иотделение ащылэжьагъ. Адыгэ Республикэм псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Министерствэ илъэс 13-рэ Iоф щишIагъ. 2009 — 2015-рэ илъэсхэм министрэм игодзагъ. Мы лъэхъаным Адыгэ республикэ клиническэ сымэджэщым иврач шъхьаI.

ТизэдэгущыIэгъу дунаир зэлъызыубытыгъэ зэпахырэ узэу коронавирусым фэгъэхьыгъагъ. Ар зыфэдэм, упэуцужьышъунэу щытмэ, вакцинэу къыхахыгъэхэм яшIуагъэ къэкIомэ, нэмыкI лъэныкъохэми Нателлэ еплъыкIэу афыриIэр къыриIотыкIыгъ.

— Коронавирусым зыкъызиIэты­гъэм къыщегъэжьагъэу ар къытпымыхьаным пае шIэгъэн фаеу къытаIуагъэхэр дгъэ­цэкIагъэх: маскэхэр тIулъыгъэх, тIэхэр бэрэ ттхьакIыщтыгъэх, тиунэхэм такъы­рыкIыщтыгъэп, цIыфхэм тахахьэщтыгъэп. Ащ емылъытыгъэу, коронавирусым ятIонэрэу, мы лъэхъаным ящэ­нэрэуи зыкъиIэтыгъ. ТапэкIэ джыри ащ къыгъэзэжьын ылъэкIыщта?

— Коронавирусыр зызэтеуцощтыр цIыфхэм зэкIэми ащ пэуцужьырэ иммунитетыр яIэ зыхъукIэ ары. Ащ пае ахэм япроцент 70-м вакцинэр зыхарагъэлъхьанэу щыт. Ащ раIорэр «коллективный иммунитет». Вакцинэм антителахэр къы­хещых, ахэм вирусым ущаухъумэ.

Непэ Iофхэм язытет ащ нэсыгъэп. Коронавирусыр къызэмыутэкIыгъэр джыри нахьыб. Вакцинэр зыхязымыгъэлъхьагъэр макIэп, цIыфхэм уадэгущыIэн, вакцинэм шIуагъэу къытырэр агурыб­гъэIон фае. НэмыкI шIыкIи, хэкIыпIи щыIэп, щыIэни ылъэкIыщтэп.

— 2003-рэ илъэсым коронавирусым зыкъиштэгъагъэу, ау псынкIэу зэтыраIэжэн алъэкIыгъагъэу гъэзетхэми, дунэе хъытыуми къэбархэр къарыхьэгъагъэх, цIыфхэр ахэм яджагъэх. Сыд фэдэ амала ащыгъум агъэфедэгъа­гъэр, сыдэущтэу узыр зэтыраIэжэн алъэкIыгъагъа?

— Мы лъэхъаным къытпыхьэгъэ коронавирусым фэдэ джынэс зыкIи къы­тэутэкIыгъэп. Вирусыр псэушъхьэхэр ары зыхэлъыгъэр, ахэм яклеткэхэм захигъап­кIэщтыгъ. Мыщ фэдэу ар цIыфым къытебэнагъэу зыкIи къыхэкIыгъэп. Коронавирусыр къызхэкIыгъэм тегущыIэрэр, икъэхъукIэ яшIошIхэр къезыIуалIэрэр бэ. Арэп Iофыр, Ковид-19-р цIыфым ыпкъы­шъол къызэрэщыущыгъэр ары нахь. Ар цIыфым къызпихын ылъэкIыщтыгъэ за­къор псэушъхьэхэр ары.

— Зэпахырэ узыр къызекIокIырэр илъэсищым ит, ащ емылъытыгъэу, цIыфыбэмэ ар зыщыщыр ашIэрэп. КъызежьакIэм сымэджэщым чIэфа­гъэу зидунай зыхъожьыхэрэм яIахьылхэм ковидым илIыкIыгъэхэу къараIощтыгъ. Зэрифэшъуашэу зихьадэ зымыгъэтIылъыжьыгъэхэр щыIэх. ЦIыфхэр щтэгъагъэх, джары вакцинэр зыхарагъэлъхьанэу фэмыехэм нахьыбэмкIэ ушъхьагъоу яIэр. Ащ дакIоу вирусым пэуцужьышъущт вакцинэр мэзэ заулэ нахь темыкIыгъэу къагъотыгъэу ыкIи аушэтыгъэу цIыфхэм ахалъхьэу рагъэ­жьэгъагъ. Джары джы вакцинэр зыхязымыгъалъхьэхэрэм ащ ишIуагъэ къызэрэкIощтыр ашIошъ зыкIэмыхъу­рэр.

— Вакцинэхэм ятехнологие (яшIыкIэ) къыхахыгъахэу зытиIэр бэшIагъэ. Совет хабзэм иапэрэ илъэсхэм къащегъэжьагъэу IэкIыб къэралыгъохэм Урысыер ары ар зыщащэфыщтыгъэр. Коронавирусым изакъоп, гриппым, ОРЗ-м, нэмыкI зэпахырэ узхэми узэрапэуцужьын плъэ­кIыщт вакцинэхэм ятехнологие хьазырэу, ауплъэкIугъахэу щыI. Джащ фэдэ технологиер ары коронавирусым пэуцужьыщт вакцинэри къызэрагъэхьазырыгъэр. Ушэтынхэр нахь псынкIэу, охътэ гъэкIэ­кIыгъэкIэ рагъэкIокIыгъэх. Ахэм яшIуагъэ къэкIо. Бэмэ вакцинэм вирусыр егъэхъу­жьэу алъытэ, вирусыр пкъышъолым хэлъ, цIыфыр ыгъэлIэнэу фаеп, сыда пIомэ, ащыгъум ежьыри псэушъущтэп. Арышъ, адрэ вирусхэм афэдэу коронавирусри къыддэпсэущт ыкIи къыддыщыIэщт.

— Коронавирусым зызэблихъоу зэраIорэр шъыпкъа, штамм тхьапша ащ иIэн ылъэкIыщтыр?

— Ары, зызэблехъу, ащ ипсэукIэ джащ фэд. ЩэIэфэкIэ зызэблехъу. Штамм зэфэшъхьафыбэ щыIэн ылъэкIыщт. Тэ арэп тызэгупшысэн фаер, вирусым зызэрэщытыухъумэщтыр ары. Коронавирусым ущыщынэ хъущтэп, нахьышIур вакцинэр зыхябгъэлъхьаныр, уз хьылъэ къыпфэмыкIоныр, игъом узэIэзэжьыныр, узфэсакъыжьыныр ары. Анахьэу зы­ныбжь илъэс 60-м ехъугъэхэмкIэ вакцинэм изыхягъэлъхьан мэхьанэшхо иI, ащ лъэ­шэу ишIуагъэ къякIыщт.

— Тихэгъэгу коронавирусым пэуцужьырэ вакцини 4 щагъэфедэ. Ащыщэу къыхихыщтыр цIыфым ышIэрэп, ухэмыукъоным пае тэрэзэу узэрэзекIощтыр къытфэIуат.

— Вакцинэхэр зыхарагъэлъхьаным ыпэу цIыфхэм врачыр къадэгущыIэ. АпэрапшIэу анкетэу къаратырэм нэIуасэ зыфашIы. Ащ нэмыкIэу врачыр узхэр яIэхэмэ, Iэзэгъу уцхэм яшъохэмэ, лъыдэкIуаем, шъоущыгъу узым егъэгумэкIыхэмэ, инсульт, инфаркт яIагъэмэ къакIэупчIэ. Ипсауныгъэ зытетым елъы­тыгъэу, вакцинэр цIыфым халъхьанкIэ щынагъомэ, уахътэр лъегъэкIуатэ. Вакцинэхэр зэкIэ тиIэх, узщыфаем къыпхалъхьащт. ПлIыми яшIуагъэ къэкIо, цIыф миллион пчъагъэмэ зыхарагъэлъхьэгъах, зэкIэми цыхьэ афэпшIынэу щыт.

— Вакцинациер ябгъэшIыным ыпэкIэ антителахэр уиIэхэмэ ябгъэуплъэкIунэу щыта?

— Ащ фэдэ уплъэкIуныр ямыгъэшIыми хъущт, ау врачым шъыпкъагъэ хэ­лъэу узэу узгъэгумэкIырэр епIон фае.

— Антителахэр цIыфым иIэ хъунхэм фэшI сыд фэдиз уахъта ищыкIагъэр?

— ГурытымкIэ тхьамэфищым къыщегъэжьагъэу мэзищым нэс уежэнэу къаIо. Ау цIыфхэр зэфэдэхэп, нахь псынкIэу ахэр зиIэ хъухэрэри, нахьыбэрэ ежэхэрэри щыIэх.

— Вакцинэр хьылъэ къызыщыхъу­хэрэр щыIэх. Ахэм IэпыIэгъу ящыкIагъэба?

— Ары, зышъхьэ, зыIэ е зылъакъо узыхэрэр, зитемпературэ къыдэкIуаехэрэр къахэкIых. Нэужым мэфэ заулэкIэ организмэр зыпкъ еуцожьы.

— Ковидыр къызыднэсыгъэм къыщегъэжьагъэу нэгуIухъохэр (маскэхэр) цIыфхэм зыIуалъхьэх. Маскэм ишIуагъэ сыхьатитIу нахь къызэрэмыкIорэри специалистхэм аушъэфырэп. Джащ фэдэу, маскэр зыIузылъхьан фаер вирусыр къызэутэкIыгъэгъэ закъохэр арэу къэбархэр къекIокIыгъэх. Маскэм сыхьатитIо нахь ишIуагъэ къэмыкIомэ, зыIумылъхьэгъахэм фэд…

— НэгуIухъор вирусыр къызэутэкIыгъэм зэрэIулъым фэдэу, ар къыпыхьанэу фэмые пстэуми аIулъын фае. ЦIыфыр къэгущыIэ зыхъукIэ ыIупс метрэ фэдизэу мэбыбы. Джары метрэрэ ныкъорэм нахь макIэу тызэкIэрымыхьанэу зыкIыщытыр. Узыр къызэутэкIыгъэ пстэуми маскэр зыIуалъхьэрэп, сымаджэмэ зымышIэхэрэ­ри щыIэх, арышъ, зыми къытпимыхыным пае тызфэсакъыжьын фае.

— Индийскэ штаммыр Адыгеим къэсыгъа?

— Ащ фэдэ къэбар сэ сIэкIэлъэп, ау ар бразильскэми, французскэми, американскэми тащыщ пэпчъ къеутэкIын ылъэ­кIыщт. Аужырэ лъэхъаным инфекциер нахь псынкIэу зэпахыжьы хъугъэ, цIыфыр нахь егъэгумэкIы, ау ащ къикIырэп вирусым упэуцужьын умылъэкIынэу. ЗэкIэ зыIэ илъыр тэры, тызфэсакъыжь зэпытын фае.

— Вакцинэр зыхязыгъэлъхьэгъэ цIыфым иунагъо исхэм вирусыр апигъэхьан ылъэкIыщта?

— Вакцинэм шIуагъэ нахь, зэрар къытырэп. Ащ ипшъэрылъыр антителахэр щыIэ ышIынхэр ары. Вакцинацие зышIыгъэхэм вирусыр къяутэкIыгъэми, лъэшэу къямыхьылъэкIэу, нахь псынкIэу апэкIэ­кIыщт.

— ЦIыф пстэуми вакцинэр зыхалъхьагъэу уахътэ къэкIощта?

— Бэ тешIагъэми, макIэ тешIагъэми, ащ фэдэ мафэр къэсыщт. Коронавирусыр къемыутэкIынэу гугъэрэ цIыфыр хэукъо. Арышъ, хэти ипсауныгъэ къыгъэгъунэ­жьымэ нахьышIу.

— Вакцинэр ыпкIэ амытэу цIыфхэм ахалъхьэ, тапэкIэ уасэр арагъэтэу рагъэжьэщта?

— Гриппыри зэпахырэ узхэм ащыщ, ау илъэс къэс ар ыпкIэ хэмылъэу цIыфхэм ахалъхьэ. ТапэкIэ хъурэр тлъэ­гъун.

— Коронавирусэу тызылъэхъагъэм фэгъэхьыгъэу цIыфхэм ашIэн фаеу сыд япIо пшIоигъор?

— Вакцинациер зымыкIугъэхэр зэкIэ врачым дэжь орэкIох, дэрэгущыIэх, япсауныгъэ зыфэдэр пцIы хэмылъэу фарэIуат.

— Хэти ышъхьэ ерэгупшысэжь, ышIэщтыр къыхерэх.

— Вакцинэр зыхэплъхьащт-зыхэмылъхьащтыр арэп Iофыр, ар зызкIыхэплъхьан фаер къыбгурыIоныр ары.

— Зыныбжь хэкIотэгъэ цIыфхэм вакцинэм иIэпыIэгъу ящыкIэгъэ шъыпкъ.

— Опсэу, Нателла.

ДэгущыIагъэр Шъаукъо Аслъангуащ.