ШIэныгъэлэжь, кIэлэегъэджэ ныбжьыкIэхэм гъэхъагъэхэр ашIыхэу зыслъэгъурэм сщиз схегъахъо, сипсауныгъэ зыпкъ регъэуцо.

Тыгъуасэ фэд адыгэ къэралыгъо университетым джы щезыгъаджэхэу Шъхьэлэхъо Сусани, Мурад ГощлъапIи, Долэ Рузани кандидатыцIэр къыдахынымкIэ атхыгъэ диссертацие IофшIа­гъэхэм осэ тэрэз афэшIыгъэным пае сызяджэгъагъэр, атхыгъэхэр Советым къыщаушыхьатыжьынхэ зэхъум сыгумэкIэу сызядэIугъэр. Дэгъоу яIофшIагъэхэр зыпхырагъэкIым, сэри а Советым сыхэтыгъэти, сякIуалIи сызафэгушIуа­гъэр. Ащ ыуж мы адыгэ бзылъфыгъэ цIыкIу­хэм гъэхъэгъэ дэхэкIаехэр ашIы къэсми заIузгъакIэти сафэгушIощтыгъ. Сицыхьэу ателъыр къызэрагъэшъыпкъэжьырэм къыхэкIыкIэ мы нэбгырищыри ситхы­лъэу «История становления и развития адыгейского языкознания» (2016-рэ илъэс) зыфиIорэм къалэжьыгъэ чIыпIэхэр щязгъэубытыгъ, ясурэтхэри къыдэзгъэ­хьагъэх. Мыхэм яхьылIагъэр джы игъэ­кIотыгъэу къызыкIэсIожьырэр пIуныгъэ гъэсэныгъэм фэгъэхьыгъэ тхылъ гъэшIэгъон къызэрэхаутыгъэм сегъэгушIошъ ары.

ЗэкIэми зэрэтшIэу, адыгабзэкIэ шIэныгъэм мы аужырэ илъэсхэм лъэшэу къыкIичыгъ, адыгэбзэ, адыгэ хэбзэ шIэныгъэм иамалхэр афэмыгъэхъужьхэу, амалыкIэхэм алъыхъунхэу тишIэныгъэ институт идиректорэу ЛIыIужъу Адам апэ итэу шIэныгъэлэжьхэм, методистхэм къяджэщтыгъэх амал зэриIэкIэ адыгабзэм икIодыжьын къызэтырагъэуцонэу. Тэ тиинститут Iутхэри, Адыгэ къэралыгъо университетым щылажьэхэрэри аIэ зэкIэдзагъэу амалым лъыхъущтыгъэх. IофшIагъэхэри къыхаутыщтыгъэх, телевидениери, радиори, гъэзетхэри агъэфедэщтыгъэх. Ахэми яшIуагъэ къакIощтыгъэ, ау мы нэбгырищым атхыгъэ тхылъэу «СурэтхэмкIэ адыгэ хабзэхэмрэ бзэмрэ зэтэгъашIэ» (Мыекъуапэ, 2020-рэ илъэс) зыфиIоу, Адыгэ Республикэм лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет яIэпыIэгъоу къыхаутыгъэр ямышIыкIэу гъэпсыгъэ. Ащ шIогъэшхо адыгабзэм, адыгэ хабзэм язэгъэшIэнкIэ къытынэу ущыгугъынэу щыт. Адыгэмэ «ужэ къыдалъхьагъэмэ ебгъэхыжьышъунба» зыфаIорэм фэд.

Тхылъыр адыгэ хьарыфылъэмкIэ къы­зэIуехы. Ар хьарыфылъэ къодыеу щытэп: сурэтэу итым икъэIуакIэ иапэрэ макъэ ихьарыф къеты. ГущыIэм пае, атэкъэ сурэт дахэ ит, ащ ыцIэ иапэрэ хьарыфыр А-кIэ къырегъажьэ: атакъэ, пыл сурэт — п-кIэ къырегъажьэ, нэмыкIхэри джащ фэдэх.

Ащ къыкIэлъэкIох шIуфэсхыныр, шIуфаIохэр. Мыщ адыгэ гущыIэу щагъэфедэрэ пэпчъ урысыбзэкIи, инджылызыбзэкIи, тыркубзэкIи къатых. Ащ ишIогъэшхо къэкIощт урысэу, инджылызэу, тыркоу адыгабзэр зэзыгъашIэ зышIоигъохэмкIэ. А бзэмэ ащыщ зышIэрэм адыгабзэкIэ къаIогъэ гущыIи, гущыIэухыгъи имэхьанэ къыкIэмыупчIэжьэу къыгурыIощт. Мы тхылъым етIани игъус аудиопрограммэ. Ащи ишIогъэшхо къэкIощт адыгабзэр зэзыгъашIэхэрэмкIэ, сыда пIомэ адыгэ гущыIэхэу, гущыIэухыгъэхэу тетхагъэхэр адыгэ артистхэм, дикторхэм зэхэугуфыкIыгъэу тэрэзэу адыгэбзэ къабзэкIэ къаIо. Мы тхылъым ишIогъэшхо къэ­кIощт — урысыбзи инджылызыбзи, тыркубзи зэзыгъашIэ зышIоигъохэмкIэ. Адыгабзэм изэгъэшIэн нэмыкIэу адыгэ шэн-хабзэхэр пшIэнхэмкIи тхылъыр Iэрыфэгъу хъущт. Адыгабзэмрэ адыгэ хабзэхэмрэ зэрэзэпхыгъэр тхылъыр зытхыгъэхэм дэгъоу ашIэ. Бзэр ябгъашIэ е ебгъаджэхэ зыхъукIэ, пIуныгъэр зэригъусэн фаер кIэзымыгъэтхъыгъэ методист цIэрыIо щыIэп сшIошIы. КIэлэегъаджэм ригъэ­джэхэрэ къодыеп, епIух ыкIи. Тапашъхьэ илъ тхылъыр адыгэ лъэпкъэу дунаишхом щитэкъухьагъэу адыгабзэр зыщыгъуп­шэжьхэрэмкIэ IэпыIэгъушхо зэрэхъущтыри гъэнэфагъэ. Адыгэ лъэпкъэу нэмыкI къэралыгъохэм ащыпсэу­хэрэм ахэтэпщтын адыгабзэми, инджылызыбзэми, тыркубзэми зымышIэрэ, арэу зыхъукIэ, зэкIэми мыр IэпыIэгъу афэхъушъунэу гъэпсыгъэшъ, ишIуагъэ якIыщт. Мы тхылъыр зытхыгъэхэм ащыщхэр Тыркуем щэлажьэх, адыгабзэр ащ щарагъашIэ. СызэренэгуерэмкIэ, ахэм опытэу яIэр агъэфеди тхылъыр атхы­гъэшъ, уицыхьэ телъынэу щыт. Арышъ, тхылъэу тыкъыз­тегущыIэрэр къызэрыкIоп ар зэкIэ ду­наим тет адыгэхэм ашъхьапэнэу гъэ­псыгъэ.

Къэралыгъо зэфэшъхьфхэм ащыпсэухэрэм ащыщыбэм адыгабзэр ашIобаеу, ашIодахэу зэрагъашIэ. Ащ ишыхьат Унэрэкъо Раерэ ащ ишъхьэгъусэ Замудинрэ Японием рагъэблагъэхи зэкIохэм шъхьэкIафэу къафашIыгъэр. Ащ фэд, сэ ситхыгъэ горэхэм ИнтернетымкIэ нэмыц академическэ тхылъ тедзапIэм иредакторхэр зеджэхэм, къыхаутыным фит сшIынхэмкIэ къызэрэсфэтхэгъагъэхэр. Фит зысэшIхэм, «тхьауегъэпсэушхор» къыспагъохыгъ, ежьхэм ятхакIохэм сахалъытагъ ыкIи къэлъэIуагъэх ащ фэдэ IофшIагъэхэр тхылъ псаоу згъэхьымэ къысфыхаутынэу. Сэри «дунаим тет цIыфхэр адыгэмэ нэIуасэ афашIыщтхэмэ дэгъу» сIуи, тхылъ псау «Мысли о языках» ышъхьэу зафэсэгъэхьым, мэзищкIэ къыхаутыгъ ыкIи къэлъэIуагъэх джыри, сфызэшIокIыщтмэ, афэзгъэ­хьынэу, Арыти, сборник IофшIэгъэ шъхьаф­хэу 22-рэ дэтэу «О кодексе чести адыгов (черкесов)» ышъхьэу згъэхьыгъэ ыкIи ари къыхаутыгъ. ЕтIани къэплъагъэх, ау сэ сыныбжькIи сы­хэкIотагъэшъ, тхылъ джыри згъэхьазырыныр сикъарыу къымыхьыкъомэ сIуи зэпызгъэугъ. Ащ къыгъэлъагъорэр тиады­габзи, тихэбзэ дахэхэри нэмыкI къэралыгъохэм агу зэрэрихьыхэрэр ары.

Мы тхылъ цIыкIум щытхъушхо къызэрихьырэм нэмыкIэу шIогъэшхуи къытынэу щыт, арышъ, зытхыгъэхэм къэралыгъо шIухьафтын къалэжьыгъэу сеплъы.

Зытхыгъэхэми, икъыхэутынкIэ адэIэпыIагъэхэми псауныгъэ пытэ яIэу, гъэ­хъэгъэшхохэр ашIыхэу бэрэ псэунхэу афэсэIо.

Гъыщ Нухь. Филологие шIэныгъэхэмкIэ доктор, Дунэе адыгэ академием иакадемик.