Кавказ биосфернэ заповедникым икъушъхьэхэм ахэт хыкъумэхэм ащыщэу Безмолвием Урысые Географическэ обществэм хэтхэр, экологхэр, дайверхэр зыхэхьэхэрэ экспедицием мэфи 4 Iоф щишIагъ. ПсычIэр зыфэдэр ыкIи зэрэзэхэлъыр зэрагъэ­шIагъ, ЗД-картэ зэхагъэуцуагъ, дунэе гъэхъэгъэ гъунэпкъакIи щагъэуцугъ.

Заповедникым ипащэу Сергей Шевелевым псы чIэгъым щалъэгъугъэхэм заповедникымкIи наукэмкIи мэхьанэ зэряIэр къы­Iуагъ. «ТиIофышIэхэм тыкъэзыуцухьэрэ дунаимрэ чIыопсымрэ язэхэфын фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэхэр илъэс къэс агъэцакIэх. Урысые Географическэ обществэм зэхигъэуцорэ проектыкIэхэм тахэлажьэ, шIэныгъэу зэдгъэгъоты­хэрэм тиушэтынхэр къа­гъэбаих. Экспедицием хэ­лэжьагъэхэм зэкIэми сафэраз. Заповедникым псышхо зэрыт чIыпIи 130-м ехъу хэт. ТапэкIи хыкъумхэм «яшъэфхэр» тызэгъусэу зэдгъэшIэнхэу сыфай», — къыIуагъ ащ.

Экспедицием ипэщагъэр дайвер-инструкторэу, Урысые Географическэ об­ществэм хэтэу, Кавказым икъушъхьэ хыкъумхэр зы­уплъэкIухэрэ ушэтакIоу Юрий Кашиныр ары. Экспедицием хэтыгъэх Го­мелевскэ дайвинг гупчэм ипащэу Константин Изотовыр, Краснодарскэ экологическэ организациеу «Центр подводных из­мерений «Другое измерение» зыфиIорэм ипрезидентэу Елена Кашинар, дайверэу Владимир Сахаровыр, журналистэу ыкIи волонтерэу Екатерина Ма­лаховар.

Лъыхъон-ушэтынхэр зыщашIыгъэхэ псышхом цIитIу иI — Имеретинскэ хы­къумэшхор ыкIи Безмол­виер. Къушъхьэм нахь зыщыфэбэрэ уахътэм тырагъэфэгъагъэми, псым градуси 6 нахь ымыIыгъэу къыхэкIыгъ. Ом изытет псынкIэу зыкъызэблихъущтыгъ. Мэфэ тыгъэпсыхэр пщагъэгъупшэу чэщырэ ощхышхо къещхэу, жьы­бгъэ­шхор хъушIэу хъу­щтыгъ.

Экспедицием ипащэу Юрий Кашиным къыIуагъ: «Хыкъумэу Безмолвиер анахь псыубытыпIэ инэу ыкIи дахэу заповедникым хэтхэм ащыщ. Тэ пшъэ­ры­лъэу зыфэдгъэуцугъагъэр экологием ылъэныкъокIэ ащ изытет зыфэдэр, псэу къыхэлъадэхэрэм ыкIи хэ­чъыжьыхэрэм япчъагъэ, хыкъумым икууагъэ, нэмыкI лъэныкъохэри зэд­гъэшIэнхэр арыгъэ».

Заповедникым ипащэ наукэмкIэ игуадзэу Николай Ескиным къызэри­IуагъэмкIэ, я 70 — 80-рэ илъэсхэм заповедникым ихыкъумэхэр зыфэдэхэр игъэкIотыгъэу зэригъэшIэгъагъэх географическэ шIэныгъэхэмкIэ докторэу, Кубанскэ къэралыгъо университетым икафедрэ ипрофессорэу, Пшызэ Iушъо шIэныгъэхэмкIэ ­иIофышIэшхоу Юрий Ефремовым. Ащ иIофшIагъэ­хэмкIэ Кавказым имы­лылъэхэр, ихыкъумэхэр зы­фэдэхэр цIыфхэм зэрагъашIэщтыгъэх. Джы ушэтынэу ашIыгъакIэхэр апэ­рэ­хэм арагъапшэхэзэ, псы куухэм зэхъокIыныгъэу афэхъугъэхэр къыхагъэ­щыщтых.

Экспедицием хэтыгъэ­хэм хыкъумэм ычIэ зы­фэдэр зэрагъэшIагъ, псым икууагъэ метрэ 18 зэрэ­хъурэр къагъэнэфагъ. Без­молвиер Кавказ заповедникым анахь хыкъум инэу иIэхэм (квадрат метрэ 198000-рэ мэхъу) зэращыщыр ыкIи адрэхэм зэранахь куур къаушыхьа­тыгъ. Юрий Кашиным шIэныгъэлэжьхэр, геологхэр, дайверхэр игъусэхэу къэ­кIорэ илъэсми заповедникым Iоф щашIэнэу зэрэфаер къыIуагъ. Безмолвиер адрэ хы­къум пстэумэ зэратекIырэр, ычIэ зэрэкъабзэр во­долазхэм ягуапэу къыхагъэщыгъ. Джащ пай ипс зэрэкъэбзэ дэдэм осэ ин зыкIыфашIыгъэр.

Дайверхэм аквалангхэр аIулъхэу Кавказ заповедникым ихыкъум анахь куум чэщэу, метрэ 16-м ехъукIэ зэрехышъугъэхэр дунэе гъэхъэгъэ гъунэпкъакIэкIэ аштагъ, ар зыфызэшIокIыгъэхэр Юрий Кашинымрэ Владимир Сахаровымрэ.

Шъаукъо Аслъангуащ.