Президентэу Владимир Путиным къызэриIуагъэмкIэ, Уры­сыер гурытымкIэ илъэс 80-м ехъу зыщагъэшIэрэ хэгъэгумэ ащыщ хъун фае. Ащ диштэу Адыгеим и ЛIы­шъхьэу КъумпIыл Мурати гухэлъ гъэнэфагъэхэр рихъухьагъэх тиреспубликэ щыпсэурэ цIыфхэм гурытымкIэ ягъа­шIэ 2024-рэ илъэсым ехъулIэу илъэс 80-м нэгъэсы­гъэным епхыгъэу.

Жъы хъурэмэ афэгъэхьыгъэ унэшъо гъэнэфагъэхэри ашIыгъэх. «ЛIэуж на­хьыжъыр» зыфиIорэ программэм дакIоу лъэпкъ проектэу «Демографиеми» дэлажьэх. А зэпстэури зэшIохыгъэ ­хъуным фэшI щыIэныгъэр нахьышIу зэрэшIыгъэн фаер къыдилъытэзэ, ЛIы­шъхьэр ежь ышъхьэкIэ а Iофым дэлажьэ ыкIи лъэплъэ.

Жъы хъухи тIысыжьыгъэхэу, заом хэлэжьагъэхэу, IофшIэным иветеранхэу, сэкъатхэу Урысыем щыпсэурэр процент 31,4-рэ мэхъу. Москва пштэмэ — 27,5-рэ, Краснодар краим — 30,7-рэ, Ростов хэкум — 32,8-рэ, Адыгеим — 29,8-рэ, Къэбэртэе-Бэлъкъарым — 24,1-рэ, Чэчэным — 29,4-рэ, Ингушетием — 22,7-рэ, Къэрэщэе-Щэрджэсым — 27,4-рэ, Дагъыстан — 22,5-рэ, Осетием — 31,5-рэ… Анахьыбэу жъыхэр зыщыпсэухэрэр Карелиер — процент 40,3-рэ, Архангельскэ хэкур — 38,9-рэ, Курскэ ыкIи Орловскэ хэкухэр — 37,4-рэ, 37,9-рэ. ГъашIэм зыкъырагъэIэтэу, ащ хахъо къэс жъы хъурэмэ япчъагъи нахь зыкъыIэтыщт.

Ащ къыхэкIэу Урысые Федерацием зэхигъэуцогъэ программэу «ЛIэуж на­хьыжъыр» зыфиIорэм епхыгъэу, хэгъэгум геронтологическэ научнэ-клиническэ гупчэу Н. Пироговым ыцIэ зыхьырэр щызэхащагъ. Ащ IэзакIохэу, фэIо-фашIэхэм ягъэцэкIэн пылъ IофышIэхэу хэгъэгум исхэр щырагъэджэщтых, щагъэхьазырыщтых. Гухэлъ шъхьаIэу ахэм яIэщтыр Iэзэн закъом фэмыгъэхьыгъэу, зыхэт цIыфхэм зэрящыкIагъэхэр агурагъаIозэ, нэжъ-Iужъхэм ягупшыси, яамали, якъарыуи къыщымыкIэу, ашъхьэ аIыгъыжьын алъэкIыным фэгъэхьазырыгъэнхэр ары. ЕтIани анахьэу унаIэ зытебгъэтын фаер зиакъыл щыуагъэ фэхъоу ахэм къахафэхэрэр ары. Ахэр амышIэрэ гъогумэ атехьэх, мэгъуащэх, къарыунчъэ хъугъэхэу чъыIэми, ощхы- ми, фыртынэми ахиубытэхэу къыхэкIы.

Ащ нэмыкIэу къыдэплъытэн фае нэжъ-Iужъхэр сымэджалэ зэрэхъухэрэр, яшэн зэрэзэблэхъурэр. Гъэгусалэх, хэужъыныхьэгъэ узмэ зыкъаIэты. Ащ къыхэкIэу ахэр къякIущт шхын псын­кIэхэмкIэ игъом бгъэшхэнхэм, уц ебгъэ­шъонхэм, унэр къабзэу пIыгъыным мэхьанэшхо яIэу щыт. Ахэм ашъхьарытхэм, зыIыгъхэм щэIэгъэшхо, Iэдэб, цIыфыгъэшхо ахэлъын фае. Игъоми гущыIэгъу, гупшысэгъу афэхъухэу, сыд фэдэрэ Iофи кIагъэгушIухэзэ къаде­кIокIынхэу. ЕтIани хэти амалэу IэкIэ­лъыр, нахь зыфэщагъэр, икIасэр пшIэн фае. Ахэр хямыгъанэхэу, Iофым нахь фэбгъэ­блыхэу, фэкIэщыгъо зэпытхэу ебгъэ­сэн­хэр дэгъу. АшIэрэ пстэуми кIэбгъэгушIунхэм, ахэр цIыфхэм зэрящыкIагъэ­хэр агурыбгъэIоным мэхьанэшхо иI. А зэ­пстэу­ри, ащ нэмыкIхэри а гупчэу къызэ­Iуахыгъэм игъэкIотыгъэу ащарагъэшIэщт. Тэри тиреспубликэкIэ фэIо-фашIэхэм ягъэцэкIэн пылъ цIыфхэмрэ IэзакIохэмрэ мы IофымкIэ амал дэгъухэр аIэкIэлъ хъугъэ, IофшIэгъэ гъэнэфагъэхэри яIэх. Ахэм къафэразэхэу нэжъ-Iужъхэм зигугъу дахэкIэ къашIырэр макIэп. Ары геронтологическэ научнэ-клиническэ гуп­чэм Адыгеим ынаIэ къызкIытыри­дзагъэр. Ащ фэдэ гумэкIыгъохэр зыщызэрахьэрэ лъэныкъом Iофыр нахь щыгъэпсыгъошIу, щылъыгъэкIотэгъошIу. А гупчэм щыщхэр тиреспубликэ къэкIо­гъагъэх, Iофыгъо зэфэшъхьафхэри щызэрахьагъэх. ПэIудзыгъэ шIыкIэм тетэу гупчэм щеджэщтхэр агъэнэфагъэх. Поликлиникэ инхэм, сымэджэщхэм мы Iофым фэгъэзэгъэ кабинетхэр, отделениехэр ащагъэнэфэщтых, ахэр игъом къызэIуахыщтых. ЯщыкIэгъэ Iэмэ-псымэхэр, псэуалъэхэр аугъоищтых, IэзапIэхэр зэтырагъэпсыхьащтых. Еджэныр къэзыухыхэрэм ахэм Iоф ащашIэщт. Хэгъэгу бэкIаемэ мы IофымкIэ къулаиныгъэ аIэкIэлъ хъугъэу зэрахьэрэр макIэп. ГъэхъэгъэшIухэр зиIэхэри ахэтых. Тэри ащ фэдэхэр дгъэпсэолъэнхэ, дгъэфедэнхэ фае. Емыбэджынхэу, зылъыплъэжьынхэу, гущыIэгъу афэхъунхэу роботхэр агъэфедэх. Ахэм анэмыкIэу, космосыр аIэ къырагъахьэ зэхъум, шIэныгъэлэжьхэм макIэп магнитым шIуагъэу къыхагъэщыгъэр, Iэзэгъу хъунэу къаугупшысыгъэр. А магнитхэм яшIуагъэкIэ уци Iэзэгъупси имыщыкIагъэу уз пчъагъэ бгъэхъужьын плъэкIыщт. Ахэр зэкIэ къыз­IэкIэбгъахьэхэу, нэжъ-Iужъхэм афэб­гъэIорышIэхэмэ, ишIогъэшхо къякIыщт. ЕтIани, сабыир къызэрэхъоу генетическэ кодэу фагъэуцурэмкIэ узым уеIэзэщтми, игъом IэкIэпхыщтми ишIогъэшхо къэкIощт. Ари гъэцэкIагъэ хъуным тыщыгугъэу тапэ илъмэ зэу ащыщ.

Нахьыжъхэм я Совет хэтхэм зэра­лъытэрэмкIэ, мыщ фэгъэзэгъэ еджапIэу республикэм иIэхэм, медицинэ колледжымрэ МКъТУ-м имедицинэ институтрэ, тэ шэн-хабзэу тхэлъхэр къыда­лъытэхэзэ, тицIыфхэр а геронтологическэ гупчэм щырагъэджагъэхэмэ дэгъугъэ. Нэжъ-Iужъхэр зыIыгъыжьырэ гупсэхэми а шIэныгъэр аIэкIэлъхьагъэмэ ишIогъэшхо къэкIощт.

ГъашIэр нахь кIыхьэ шIыгъэным фэшI ежь жъы хъугъэхэми ящыIэкIэ-псэукIэрэ язекIуакIэрэ макIэп ялъытыгъэри. Зыщыпсэурэ дунаири, чIыпIэхэри къэбзэнхэ фае. Жъы хъугъэр ежь есагъэу, икIасэу щыт горэм ренэу пыбгъэлъыным мэхьанэшхо иI. Тхылъым еджэн, тхэн, усэн, сурэт, Iэпэщысэхэр ышIынхэ е, нэмыкIэу къэпIон хъумэ, ыкIуачIэ къы­хьырэ IофшIэн ышIэн фае. «Къэхъугъэу мылIэжьын щыIэп» ыIоу мытIысыжьэу, мытхьаусыхэу, къупшъхьэ зэрытыпIэхэр ымыгъэдыихэу ренэу тезэкIухьэу, игъа­шIэ лъыплъэмэ, IэпыIэгъу фэхъузэ, нахьыбэ зэригъэшIэщтым фэбэнэн фае. Мы аужырэ илъэсхэм тиреспубликэ щагъэпсыгъэ спорт псэуалъэхэр, Iэмэ­-псымэхэр къызIэкIагъахьэхэмэ, агъэфедэхэмэ дэгъу. Къушъхьэлъэ чIыпIэ дахэу тиIэхэр алъэгъунхэ, гъэпсэфыпIэ-IэзапIэу ащашIырэмэ ащыIэнхэ амал агъотмэ ишIогъэшхо къэкIощт. Адыгеим илъэсишъэрэ тIокIитIурэ зыгъэшIагъэ­хэри исыгъэх.

Гухэлъэу зигугъу къэтшIыгъэ пстэури гъэцэкIэгъэнхэм фэшI хэгъэгуми рес­публикэми япащэхэм алъэкIыщтыр ашIэ. Нахьыжъхэм я Совет хэтхэм зэра­лъы­тэрэмкIэ, ахэм тэри гъусэ зафэтшIынышъ, IэпыIэгъу тафэхъун фае. Жъы хъугъэхэм зылъыплъэжьынхэр шэн шъхьаIэ афэхъугъэу, зигугъу къэтшIы­гъэу къатефэрэ пстэури агъэцэкIэн фае. Зэпахырэ узэу коронавирусыр къэгъэуцугъэным фэшI типащэхэм макIэп зишIогъэшхо къакIоу Iофэу зэрахьагъэр. Джащ фэдэу нэжъ-Iужъхэми ягъашIэ нахь кIыхьэ, нахь IэшIэх афэшIыгъэным фэшI зигугъу къэтшIыгъэ гухэлъэу рахьы­жьэгъэ пстэуми, щэч хэлъэп, яшIуагъэ къызэрэкIощтым.

ГукIэлI Нурбый.

P.S. Нахьыжъмэ я Совет хэтхэр пэIу­дзыгъэ шIыкIэм тетэу жъыгъом къыздихьырэ Iофыгъо-къиныгъохэм атегущыIагъэх. ГъашIэр нахь кIыхьэу, нахь псынкIэу зэрэпшIыщтым фэгъэхьыгъэу гупшысэ зэфэшъхьафхэри къашIыгъэх. Ахэр нахьыжъмэ я Совет итхьаматэу ГъукIэлI Нурбый тиредакцие къыIэкIигъэхьагъэх. Ащ диштэу усэу ежь ытхыгъэри къыхэтэуты.

УикIэлэгъумжъыгъор гъэхьазыр

Тхъагъо хэлъэп жъы ухъуным, Жъыгъо дахэм бэ кIэхъопсрэр. Унэсыным бэп ащ ищыкIагъэр, Къин а илъэсхэр зепхьанхэр. УмыгуI унапэ зэблэпхъунэу, Умыгугъ а уахътэм утекIонэу. Жъыгъом гъэнэфагъэ шапхъэу иIэр, Ахэр зэблэпхъунхэу умыуцу. Узэу уиIэм цIыфхэр емызэщхэу, Сымэджае, зехьаны умыхъунэу, Зебгъэсэн фае зыпIэжэнэу, Бгъэсэжьынэу ахэр уфемыжьэу. Гум ымыштэу бэ узIукIэщтыр, Ахэр зэблэпхъунхэу уфемыжь. Тэри ащ зэгорэм тыфэдагъэшъ, УикIэлэгъур угу къэгъэкIыжь. Жъы ухъуным зи фырагъэджагъэп, Ощ нахьыжъхэм бэрэ акIырыплъ. УикIэлэгъур ори пщымыгъупшэу Игъо зыхъурэм ренэу зэплъэкIыжь. Ушъхьэзакъоу укъэнэнкIи мэхъу, Ащи лIыгъэ пхэлъэу о пэгъокI. Жъы ухъуным хэлъэп зи щынагъо, УикIэлэгъум жъыгъор гъэхьазыр. УиIуи уишIи цIыфхэм амыштэжьэу, Уигупшыси зи фэежь щымыIэу, ГущыIэгъу уилэгъоу щымыIэжьэу Укъэнэжьмэ, жъыгъор ­тхьамыкIагъу.