БэмышIэу лъэпкъ телевидениер чылэмэ анахьыжъхэм ахалъытэрэ Гъо­бэкъуае щыIагъ. Нафэ къызэрэхъугъэмкIэ, якъэтын анахьэу къыщы­ха­гъэщы ашIоигъуагъэр чылэм Гъобэкъуай (Теуцожь районым ит къуадж) раIоныр къызхэкIыгъэр ары.

ШIэныгъэлэжьи, музей IофышIи, тхакIуи, лэжьэкIо къызэрыкIуи — бэ а къэтыным хэлэжьагъэр. Ау ахэм ащыщ горэми теубытагъэ хэлъэу къы­Iон ылъэкIыгъэп чылэм Гъобэ­къуай зыкIыраIуагъэр.

Чылэр илъэс 1500-рэ зэрэ­хъугъэм фэгъэхьыгъэу мэфэ­кIышхо щыIагъ. Ар зыхъугъэр 1993-рэ илъэсыр ары. Чылэм къырыкIуагъэр къисIотыкIынэу зэхэщэкIо купым пшъэрылъ къысфишIыгъагъ. Такъикъ 37-рэ зэзгъэдэIугъэ гущыIэм а упчIэри къыщысIэтыгъагъ. Ар тхылъ псау хъущтыгъэ. ЕмыкIушхо сшIагъэ, сыугъуаий, згъэхьазырыгъэр зэкIэ зы чIыпIэ зысэшIыжьым, адрэхэр зэрэчIэздзыжьыгъэхэр. Гъобэ­къуаемэ апашъхьэ, хьакIэхэри зэрахэтэу, къыщысIуагъэр «гъэ­зетым икорреспондент еплъы шIоигъу» — аIуи сIахи, нибжьи сытеплъэжьыгъэп. Тхыгъэр згъэ­хьазыры зэхъум сызэмыупчIы­жьыгъэ зи къэзгъэнагъэп. ШIэ­ныгъэлэжьи, тхакIуи, къоджэдэс анахьыжъи — Гъойми, Гъобыми, Гъобэкъоми ыцIэу щыIагъа? Ар хэтыгъа? Джаущтэу а лъэхъаным а упчIэр джэуапынчъэу къэнэгъагъ. Джыри ары.

ГъэшIэгъоныр — мы лIым (хъулъфыгъа? бзылъфыгъа?) иунэкъощи, иблагъи, иIахьыли, иныбджэгъуи дунаим темытыжьыгъэм фэд — зыми ышIэ­рэп. Ары пакIошъ, дунаим щы­зэлъашIэрэ усакIоу Теуцожь Цыгъо (ТIахьир ыцIэ шъыпкъэр) итворчествэ (ар революцием ыпэкIи усэщтыгъэ) зэ нэмыIэми — Гъоба, Гъота, Гъобэкъуа — ыцIэ къыхафэрэп, адрэ къуа­джэхэм япщыгъэхэр, яфэкъолI пхъэшагъэхэр къызэрахигъа­фэрэм фэдэу. ГущыIэм пае, Джэджыкъопщыр, Къунчыкъопщыр, нэмыкIхэри. Сэ сишIо­шIыкIэ, ащ фэдиз зиIушыгъэ лIыжъ усакIом къыхимыгъэфэн ылъэкIыщтыгъэп ыусы­гъэхэм ыцIэми, ылъэкъуацIэми, е изытетыгъэр, ишэныгъэр. Дунаим щыхъурэ-щышIэрэ пстэумэ усэкIэ апэгъокIыщтыгъэ усакIор ащ блэмыкIыщтыгъэу къысшIошIы.

ЕтIанэ — 1918-рэ илъэсым Дзэ Плъыжьым екIодылIэгъэ нэ­бгырэ 340 — 360-м фэдизым фэгъэхьыгъэу «Къуаджэмэ ­ягъыбз» ыIоу Цыгъо ыусыгъагъ. Къауи, ожьи, уахътэ зытешIэм, хабзэм нахь къекIущтымкIэ зэблахъугъэ — «Гъо­бэкъуаехэм ягъыбзэкIэ».

ШIэныгъэлэжь пчъагъэу уп­чIэжьэгъу сшIыгъэхэм ар къаушыхьатыщтыгъэ. Ащи къегъэ­нафэ екIолIэкIэ тэрэз мы Iофым къызэрэфамыгъотыгъэр. Телекъэтынэу зигугъу къэс­шIыгъэм сэ сеплъыжьыгъэп, ау тигъунэгъу кIалэр Интернетым зехьэм, «Гъобэкъуае ехьылIэгъэ къэтыныр о ухэтэу слъэ­гъугъэти, уезгъэплъыжьын сIуи къыпфэсхьыгъ» ыIуи къыситыгъагъ. Мы къэтынми къыщы­сIэтыгъагъ сызгъэгумэкIырэ упчIэр. Икъоу тырамытхагъа, хьауми мэхьанэ рамытыгъа, е тезытхагъэм илажьа (сигъунэгъур ары зыфасIорэр) — сыдэу щытми, упчIэр шъхьэихыгъэу къэнагъ.

Профессорэу, зэлъашIэрэ шIэныгъэлэжьэу, тичылэу, Теуцожь Цыгъо ипхъорэлъфэу Iэшъынэ Юныс Нухьэ ыкъом Гъобэкъуае ехьылIагъэу тхылъ етхы заIом сыгушIуагъ. Сыда пIомэ сыщыгугъыгъ ащ къы­гъотынэу — хэтыгъа а лIэу къуаджэм ыцIэ къызтекIыгъэр: Гъоба, Гъота, Гъобэкъуа? —пщылIыгъа, оркъыгъа, пщыгъа, сыд фэдэ шэнхэр хэлъыгъэха, сыда къахэзгъэщыщтыгъэр? Сабыигъа, IэкIыб къэрал икIыжьыгъагъа, сыда къыры­кIуагъэр? Ау… шIошIэу щыIэхэр къыIохи, мы упчIэм ышъхьэ къыримыхэу къыгъэнагъ. Уахътэр кIуи, щыIакIэр къызэокIи, цIэ зэблэхъур къызежьэм, 1940-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу ТеуцожьхьаблэкIэ заджэщты­гъэхэри, дэт Советри, еджапIэри ащ дэкIодыжьыгъэх. Ар зызэблахъум зэIукIэу щыIагъэм сыхэлэжьагъ ыкIи сыкъыщыгущыIагъ. «Сыдым пае мы лIыжъ усакIом шъушIонагъа, къаигъэ шъушIыгъа? Зыщыщ шъумышIэрэ цIыфым ыцIэ ыхьымэ нахь дэгъуа? Хэта мыр? Гъота? Гъоба? Гъобэкъуа? Пща? Оркъа? Шытыгъуа, фэкъолIа?» къэсIогъагъ. Ау къыздезгъэштэнэу нэбгырэ зытIу къахэкIыгъагъэр. Зэрэхъу хабзэу, нахьыбэр текIуи джыри Гъобэкъуае хъужьыгъэ. Зызы­лъытэжьырэ шIэныгъэлэжьи, тхакIуи, лэжьэкIо къызэрыкIуи ар тэрэзкIэ пфиштэнэу сицы­хьэ телъэп. А зэIукIэм, зэрашIы хабзэу, тхьамати иIагъэп, протоколи щатхыгъагъэп. «Гъобэ­къуай» фэтэусыжьы аIуи зэбгы­рыкIыжьыгъагъэх.

Арышъ, джыдэдэм апшъэрэ еджапIэхэм тичылэхэу аще­джэхэрэм, непэ тиеджапIэ ще­джэхэрэм сигущыIэ къышъу­фэсэгъазэ: «Амалэу, лъэкIэу, шIэныгъэу шъуиIэхэр ешъухьы­лIэхи, мы упчIэм иджэуап къэ­жъугъот. Къиныщт, ау сицыхьэ телъ шъуимурад кIэух дэгъу зэрэфэхъущтым».

СтIашъу Майор. Гъобэкъуай.