Джары непэ вирусолог цIэрыIохэм, инфекционистхэм, эпидемиологхэм аIорэр коронавирусым зызэриушъомбгъурэм, зызэрихъокIэу, ащ иштаммыкIэхэр къыхагъэщэу зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэу. Вакцинациер жъажъэу рекIокIы зыхъукIэ коронавирусым уахътэ иIэ мэхъу ыкIуачIэ хэхъонэу, нахь лъэш, нахь зэфэшъхьафыбэ хъунэу.

Мы лъэныкъомкIэ Iофхэм язытет тыщигъэгъозагъ АР-м псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ иминистрэу Мэрэтыкъо Рустем.

Тыфай-тыфэмыеми, мы лъэ­хъаным щыIэныгъэр тIоу гощыгъэм фэдэ хъугъэ. Хъугъэ-шIагъэу цIыфыбэм къанэсыгъэм арэущтэу а лъэхъаныр ыгощэу хабзэ. Джы «пандемием ыпэкIэ» е «ыужкIэ» тIозэ тыгущыIэ зыхъу­кIэ бэрэ къызэрэхэдгъа­фэрэм гу лъымытэн плъэкIырэп, «ыужыр» зынэсыщтыр тшIэрэп нахь. Ау ар бэкIэ тэ къызэрэтэ­лъытыгъэри специалистхэм къы­хагъэщы, вакцинациер нахьыбэмэ нахь псынкIэу ашIы къэс вирусым ыкIуачIэ къыщэкIэ. Прививкэр аригъэшIыщт-аримыгъэшIыщтыр нэбгырэ пэпчъ ежь-ежьырэу изэхэшIыкI, ипсауныгъэ изытет, нэмыкI лъэныкъохэм япхыгъ. Ау сыда ар ябгъэшIымэ нахьышIоу специалистхэм зыкIалъытэрэр? Ахэм къызэраIорэмкIэ, цIыфым вакцинэр зыхалъхьэкIэ, мы узыр пкъышъолым моделировать щашIы, ащ хагъахьэ, ау нахь IэшIэхэу, макIэу зэхишIэнэу. Арэущтэу прививкэм иммуннэ системэр «регъаджэ», вирусым пэуцужьыным ар фегъэхьазыры. Ары «егъэджэнхэм уахэлэжьэныр нахь дэгъу заом ухэфэным нахьи» зыкIаIорэр вирусологхэм. Вакцинэр зыхалъхьагъэхэм япроцент гори сымаджэ хъун зэрилъэкIыщтыри ахэм къыхагъэщы, ау лIэным ищынагъо ахэмкIэ бэкIэ нахь макIэу, щымыIахэуи къаIо.

Вирусым непэ зэрарэу къы­хьырэр псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ системэм имызакъоу, экономикэмкIи, нэбгырэ пэпчъ ищыIэкIэ-псэукIэкIи зэхэтэшIэ. Ар охътэ благъэхэм къэтымыгъэуцумэ, къыкIэлъыкIон ылъэ­кIыщтыр зэрэмыдэгъур гъэнэфагъэ. Къэралыгъом щыпсэурэм ипроцент 60 – 70-м прививкэр афашIын фаеу ары специалистхэм аIорэр пандемиер щыгъэзыегъэным, ар нахь шIэхэу къызэтынэкIыным фэшI. Тыгу къэтэжъугъэгъэкIыжь, узыр апэ­рэу Китаим зыщагъэунэфым, ащ зыщиушъомбгъоу зеублэм, къэбарэу къытлъыIэсыхэрэр щынэгъуагъэхэми, тэри ар къытэнэсыным тегупшысэщтыгъэп, а инфекцием (нэмыкI узыбэхэм афэдэу) щыухъумагъэ тыхъун, ащ фырикъунхэ, къагъэуцун алъэкIын тшIошIыщтыгъ. Ау хэти зэремыгупшысэщтыгъэу Iофыр лъыкIотагъ, инфекцием зэрэдунаеу зэлъикIугъ, пый мэхъаджэ къытфыкъокIыгъ къызыщыоощтыри, къыуишIэщтыри умышIэу. Ау пыим уезэон фае амалэу щыIэ пстэумкIи, ар хабзэ.

Пчъагъэхэм къызэрагъэлъа­гъорэмкIэ, мы мафэхэм яхъу­лIэу Урысыем коронавирусыр нэбгырэ 6600836-мэ къяузыгъ. Ащ илIыкIыгъэр нэбгырэ 170499-рэ, агъэхъужьыгъэр – 5884316-рэ.

Адыгэ Республикэм псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ иминистрэ къызэрэтиIуагъэмкIэ, шышъхьэIум и 16-м ехъулIэу ко­ро­навирусыр нэбгырэ 17270-мэ къяузыгъ, госпиталищмэ нэбгырэ 1307-рэ ачIэлъ, агъэхъу­жьыгъэр нэбгырэ 15653-рэ. Узыр къызежьагъэм къыщыублагъэу нэбгырэ 310-мэ ядунай ахъо­жьыгъ.

ГухэкI нахь мышIэми, сымаджэхэм кIэлэцIыкIухэри ахэтых. АР-м псауныгъэр къэухъу­мэгъэнымкIэ иминистрэу Мэрэтыкъо Рустем къызэрэтиIуагъэм­кIэ, кIэлэцIыкIухэр зыныбжь икъугъэхэм афэдэу хьылъэу сымаджэхэрэп, япчъагъэкIи ахэр бэкIэ нахь макIэх.

Къэбар жъугъэм иамалхэм къызэратырэмкIэ, Европэм икъэ­ралыгъохэм ащыщхэм зыныбжь илъэс 12-м нэсыгъэхэм къащыублагъэу кIэлэцIыкIухэм прививкэ афашIы. Зихэхъогъухэм вакцинэр ахалъхьанэу ащауб­лагъ Францием, Италием, Польшэм, Швецием, Швейцарием, нэмыкI­хэми. РАН-м ичлен-корреспондентэу, Новосибирскэ къэралыгъо университетым бионанотехнологиехэмкIэ, микробиологиемкIэ ыкIи вирусологиемкIэ илабораторие ипащэу Сергей Нетесовым къызэриIо­рэмкIэ, кIэлэцIыкIухэм вакцинацие афэшIыгъэным ишIуагъэ къэкIощтмэ нафэ къэхъущт бжыхьэм, чъэпыогъум нэс. Пчъэ­гъэ макIэхэм уакъыпкъырыкIымэ, лъэшэу ухэукъон плъэкIыщт. Ащ зэрилъы­тэрэмкIэ, вакцинациер анахь зищыкIагъэхэр уз гъэтIылъыгъэ зиIэ кIэлэцIыкIухэр ары.

Адыгэ Республикэм псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Министерствэ тызэрэщыщагъэгъозагъэмкIэ, республикэм щыпсэурэ нэбгырэ 100164-мэ вакцинэр ахалъхьагъ (шышъ­хьэ­Iум и 16-м ехъулIэу). Зэра­гъэу­нэфыгъэмкIэ, прививкэ зыфашIыгъэхэм ащыщэу процент 0,9-р ары сымаджэ хъугъэр. Ахэм а узым хьылъэу ыгъэсымэджагъэ къахэкIыгъэп.

Мы лъэхъаным, АР-м псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ иминистрэу Мэрэтыкъо Рустем тызэрэщигъэгъозагъэмкIэ, коронавирусым пэуцужьырэ вакцинищ республикэм къыIукIагъ: «Спутник-V-р», «Спутник Лайт» ыкIи «ЭпивакКорона» зыфаIо­хэрэр. Охътэ благъэхэм Адыгеим къыIукIэнхэу щыт джыри «Спутник-V» ыкIи «Спутник Лайт» зыцIэ вакцинэхэр. Прививкэ зыщашIыхэрэ чIыпIэхэм къащагъакIэрэп, фае пэпчъ вак­цинэр зыхаригъэлъхьан амал иI.

Къэралыгъом имедицинэ къу­лыкъу, зэрэдунае фэдэу, чIыпIэ къин ит. Пандемием къыгъэлъэ­гъуагъ къулыкъум шIуагъэу иIэри Iоф зыдашIэн фэе лъэныкъохэри. Узыр къызежьагъэм къыщыублагъэу Урысыем тест миллиони 172,5-рэ щашIыгъ. Мы мафэхэм Урысыем и Рос­потребнадзор къызэритырэмкIэ, коронавирусыр къызэузыгъэкIэ зэгуцэфэхэрэ нэбгырэ миллионым ехъумэ япсауныгъэ изытет ме­дицинэм иIофы­шIэхэр лъэп­лъэх. Чэщ-зымафэм Урысыем тест мин 400-м ехъу щашIэу къеты Роспотребнадзорым ипресс-къулыкъу.

Коронавирусым ыгъэсымэджэгъэ цIыфхэм япсауныгъэ зэтеуцожьыными охътэ макIэп ищыкIагъэр. Урысыем и Роспотребнадзор клиническэ ушэтынхэмкIэ иотдел ипащэу Хадижат Омаровам къызэриIорэмкIэ, коронавирусыр къызэузыгъэхэм азыщанэ фэдизым сымэджэщым къызычIэкIыжьыхэрэм ыуж мэзищ-плIым ежь-ежьырэу яфэIо-фашIэхэр агъэцэкIэныр къин къащэхъу. Узыр IэшIэхэу зыпэ­кIэкIыгъэхэр – тхьамэфитIукIэ, нахь зэхэзышIагъэхэр ыкIи хьылъэу ыгъэсымэджагъэхэр хъужьынхэм тхьамэфищым къы­щыублагъэу тхьамэфихым нэс екъудыи. Ау яанализхэм вирусыр пкъышъолым хэмылъыжьэу къы­загъэлъагъорэм ыужи тхьамэфэ, ары пакIошъ, мэзэ заули ыкъудыин ылъэкIыщт узым къызыдихьыгъэ къиныгъохэр зэхашIэнхэм. «Коронавирусыр къызэузыгъэхэм япсауныгъэ зыпкъ игъэуцожьыгъэныр зэкIэми – IэшIэхэу зытекIыгъэми, хьылъэу ыгъэсымэджагъэхэми — ящыкIагъ. Ащ нахь пасэу уфежьэным мэхьанэшхо иI «фиброзная ткань» зыфаIорэр тхьабылхэм афэмыхъуным фэшI. Анахьэу ар шIокI имыIэу зищыкIагъэхэр ИВЛ-м пыгъэнэгъэнхэу хъугъэ­хэр, зитхьабылхэр лъэшэу зэщыкъуагъэхэр ары», — еIо Х. Омаровам. НэмыкI экспертхэми къызэраIорэмкIэ, ковидым ифэмэ-бжьымэхэр сымэджэщым къызычIэкIыжьыгъэм мэзэ пчъа­гъэ тешIэжьыгъэу цIыфым зэхишIэнхэ ылъэкIыщт.

Мы Iофыгъом фэгъэхьыгъэуи тиреспубликэ макIэп щашIэрэр, коронавирусым ыгъэсымэджагъэхэм япсауныгъэ зыпкъ зыщырагъэуцожьырэ Гупчэм нэбгыришъэ пчъагъэмэ Iоф ади­шIагъ, цIыфхэми а Гупчэм щыт­хъубэ фаIуагъ. Мыщ дэжьым Е. Малышевам икъэтынхэм ащыщ къыщиIогъагъэр сыгу къэ­кIыжьыгъ: «Пандемием тIэхэр дэгъоу ттхьа­кIынхэу тигъэшIагъ, ау типсихикэ зэщыкъуагъэу тыкъы­хэкIыжьыгъ». Ащыгъум гъунапкъэхэри къызэIуахыжьыгъэхэу, шапхъэхэри къагъэлэнлагъэхэу, цIыфэу сымаджэ хъу­хэрэми къащыкIэу ыублэгъагъ. Мы лъэ­ныкъом епхыгъэу респуб­ликэм щашIэрэмкIи министрэм къыIуа­гъэм уигъэрэзэнэу щыт: «Коронавирусым къызыдихьырэ гумэкIыгъохэр зэфэшъхьафыбэу зэрэщытхэм ыкIи психическэ процессхэм анэсэу къызэрэ­хэкIырэм фэшI поликлиникэхэм яштатхэм психологхэр ахэтых, ахэм цIыфхэм Iоф адашIэ», — къыIуагъ Мэрэтыкъо Рустем.

Ары, гумэкIыгъуабэ а узым къытфихьыгъ, непи къытфехьы. Ау гугъэр ары сыдигъуи цIыфым кIуачIэ къезытырэр, арышъ, тэгугъэ а лъэхъэнэ къинри пкIы­хьапIэ Iаем фэдэу текIыным.

ЖакIэмыкъо Аминэт.