Тятэжъ пIашъэхэр къушъхьэхэм захэсыгъэхэ зэманхэм чъыг къэгъэкIыныр якIэсагъ. ЦIыф гъэсагъэхэу, Европэм къикIыгъэхэу къахахьэщты­гъэхэм ар ашIогъэшIэгъоныгъ ыкIи къатхыжьыхэрэм чъыгхатэхэр къа­бзэу зэраIыгъыхэрэм игугъу къащашIыщтыгъ.

КъызэраIорэмкIэ, чъыгхэм нахьыбэу адэлажьэщтыгъэхэр хъулъфыгъэхэр ары. Гъэ къэс ахэр дэкIыхэти, пхъэшъхьэ­-мышъхьэ чъыгхэр нэмыкIхэми къушъхьэтхыхэм ашахагъэкIы­хьэщтыгъэх. Ар оркъ нэшанэу, оркъ зекIуакIэу алъытэщтыгъ, чъыгхэр къызщагъэкIырэ чIыпIэхэми ахахъощтыгъ.

Кавказ заом илъэхъан адыгэ къуаджэхэм ячIыпIэхэр къызабгынэхэм, цIыфхэм ящагухэми къушъхьэтхыхэми къащагъэ­кIыщтыгъэ чъыгхэр IыгъэкIы хъугъагъэх, зэхэкIыхьагъэх, чIыпIэ-чIыпIэу щыгъухэуи ра­гъэжьэгъагъ.

Ау илъэси 150 — 200 фэдиз зыныбжь мыIэрысэ ыкIи къужъ чъыгхэр къызщызэтенэгъэ чIыпIэхэр макIэхэми, джыри щыIэх. ГущыIэм пае, адыгэхэм къагъэкIыщтыгъэ къужъым, «чер­кесская груша» зыфаIорэм, аужырэ лъэхъаным нахьыбэрэ игугъу ашIэу хъугъэ. Шъачэ пэблагъэу щыт чъыгхэр къызалъытэжьхэм 250-рэ нахь ахэр хъужьыгъэхэп. Биологхэм къаIо Европэм къыщыкIырэ къужъ лъэпкъ зэфэшъхьафхэр черкес къужъым къытекIыгъэхэу. Ар адырэхэм ялыягъэу лъагэу мэкIы, метрэ 20-м нэсэу мэхъу, лэжьыгъэ бэгъуагъэ къеты, къужъыр мыкIодэу бэрэ щэлъы, къужъ шагъэм IэшIупсэу кIэтыр ебгъэпшэнэу нэмыкI къужъ лъэпкъ щыIэп.

Адыгеим 2012-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу адыгэ къу­жъым и Мафэ щыхагъэунэфыкIы. ЦIыфэу къызэхахьэхэрэм черкес къужъыр зыфэдэр арагъэлъэгъу, арагъэшхы. ИжъыкIэ зэрэщытыгъэм фэдэу, адыгэ къужъым хьацIэ-пIацIэхэр къе­кIуалIэхэрэп, чъыгхэр сыма­джэ­хэрэп.

Ащ фэдэ чъыг хьалэмэтэу лIэшIэгъуитIум ехъугъэу тикъу­шъхьэхэм атемыкIодыкIыгъэм непэрэ мафэми къужъ бэгъуагъэ къеты, ар мыкIодыжьыпэным фэшI къэнэжьыгъэ къужъы­лъэхэр къызэтегъэнэгъэнхэ фае.

Мы Iофыгъом бэкIае шIагъэу республикэм щытегущыIэх. БэмышIэу черкес чъыгхатэхэу Адыгеим къинэжьыгъэхэм Iоф адашIэнэу зэрэтыраубытагъэр ТАСС-м къытыгъ. Урысые Географическэ обществэм икъута­мэу Адыгэ Республикэм щыIэм хэтхэм ВИР-эу (Всерос­сийский институт генетических ресурсов растений) Н. И. Вавиловым ыцIэ зыхьырэмрэ Адыгэ къэралыгъо университетымрэ яшIэныгъэлэжьхэр зэ­гъусэхэу адыгэ къужъым ишъэф­хэр зэрагъэшIэнхэу тыраубы­тагъ.

Адыгэ къужъыр адыгэ къуаем, къое хьалыжъом, нэмыкI шхыныгъохэу зыцIэ чыжьэу Iугъэхэм афэдэу тилъэпкъ тамыгъэхэм ахэхьэ. Ащ фэгъэхьыгъэ проектым къыделъытэ илъэс 200 зыныбжь чъыгхэм гъэ къэс къу­жъыр къапыкIэнэу зэрэхъу­рэр, адрэ чъыгхэм ялыягъэу зыкIэмысымаджэхэрэр, къызщыкIыхэрэ чIыпIэхэр, нэмыкI лъэныкъохэри зэрагъэшIэнхэу.

Урысыем и Географическэ обществэ икъутамэу Адыгеим щызэхэщагъэм итхьаматэу Игорь Огай къыIуагъ зы­гъэ­псэфакIоу тиреспубликэ къа­кIохэрэр черкес къужъым къызэрэкIэупчIэхэр, чъыгыр зы­фэдэр зэрагъэлъэгъу зэрашIоигъор. Арышъ, адыгэ къужъыр къызщыкIырэ чIыналъэхэм тапэкIэ туристическэ маршрутхэр якIуалIэхэу загъэпсыхэкIэ, хьакIэхэм тиисп унэхэр, тыкъэ­зыуцухьэрэ дунаим, тарихъым ыкIи археологием ясаугъэтхэр зэрэзэрагъашIэхэрэм фэдэу черкес къужъэу лIэшIэгъуитIу хъугъэу мыкIодыгъэм итеплъи, къызэрэкIырэри, къызщыкIырэри ашIогъэшIэгъонэу зэрагъэлъэгъущтых.

Къужъ чъыгэу къызэтена­гъэхэм илъэс къэс зэрахэкIодыкIырэм фэшъхьафэу, цIыф­хэми язэрар ахэм арагъэкIы. Анахьэу республикэм икъушъхьэхэм апэблагъэу щыпсэухэрэр ары псэуалъэхэр, дачэхэр ашIыхэ зыхъукIэ чъыгхэр изыупкIыхэрэр.

«Проектым игъэцэкIэн во­лонтерхэр, студентхэр къыхэдгъэлэжьэщтых, — еIо И. Огай. —Тигухэлъхэр къыддэхъунхэм пае мылъку тищыкIагъ. Чъыг хьалэмэтхэр къызщыкIыхэрэ чIыпIэхэр, адыгэхэр чъыгхатэ­хэм якъэгъэкIын зэрэпылъы­гъэхэр цIыфхэм ядгъэшIэным, къэнагъэхэм ащыщэу зы чъыги рамыупкIыным, нэмыкI Iофы­гъохэми тадэлэжьэщт».

«Проектыр гъашIэм щыпхырыщыгъэнымкIэ Урысые Географическэ обществэм ишIуагъэ къытигъэкIынэу тыщэгугъы, — еIо И. Огай. — Ащ игрантхэм ащыщ къытатыным тыпылъыщт, хэкIыпIэхэм талъыхъущт».

Шъаукъо Аслъангуащ.