Жьыбгъэшхор

Къытфэмыгъэсыжьэу, сабыим фэдэу, тызажэщтыгъэ гъатхэр, иIуапIэ фэдиз ишIапIэ пымылъэу, къэсыгъ: къэфэбагъ, къэ­чэфыгъ, къызэIуихыгъ дунаир. Апэрэ уцышъхьэ цIыкIухэу къы­хэкIыгъэхэм тазыIоплъэм, щыIэныгъэм иIэшIугъэ-дэхэгъэ мыухыжь джыри зэхэтшIагъ. Уахътэми — мафэми нахь къаха­хъозэ, зыкъырагъэкъужьыгъ. Чэщхэр чъыIэтэгъэ рэхьатых, гум едэхашIэх.

Псэ зыпыт дунаим аузэ зыкъештэжьы: нэрэ-Iэрэм губгъо ыкIи щагушхо зэтеутыгъэм, алырэгъу лъапIэу уцкъашхъор шхъонтIэбзэ-зэщизэу гъатхэм къытыриубгъуагъ, ахэм гушIопс ищыгъэхэу шъоф къэгъагъэхэм — гъожьхэу, шэплъыхэу, фыжьхэу закъыщапхъотагъ. Шъыпкъэ, ахэр IэпIокIэ-лъэпIуакIэх, къэгъэгъэ гъожь дахэхэм жьыр къызэрилъэу ашъхьэ печышъ, пкъыр чэфынчъэу къегъанэ.

Гъэтхэ тыгъэр, гуфаплъэу уеплъымэ, нэпIэжъо-нэгушIо тхьагъэпцI. ПшIошъ хъурэба?! Пчэдыжьыпэ тыгъэпс дахэр нэ­рэ-Iэрэм къызэхишIыхьи, ты-гъэр гъэгусэгъашъоу, къэмэ­кIагъ; къыздизыгъэр о къашIэ, пщэ коренхэр шыу куп пшъыгъэу къыкъозэрэхыхи, ощх тIыпI­­сыпIым къыритIупщыгъ.

ЖъоныгъуакIэм ыгу зэрэмы­шIур къапшIэу пчыкIэр къэхъо­пскIыгъ, шыблэр, мэкъэ дэгукIэ губжыгъэу къэгъогъуагъ, гъатхэм «тэ сыкIона, сыд силажьэр!» рагъэIуагъ. ГъогурыкIор нэтIупцIэу, чэукъопэ чъыгыжъ чIэгъым къыщыуцугъ; зи­унэ гупсэф исыр зыгъапэрэ щымыIэу, ипхъэнтIэкIу шъабэ хэгъэкIагъэу шъхьаукъагъэ, чэтыури, дунаим итехьагъу ищыпэлъэгъопти, нахь игопахэу зи­щыхьи, бысымым ылъыпэгъу зыщигъэгупсэфыгъ; пчъэIупэм хэти фыIумыкIырэ унэгъо хьэ Iушэу бынхапчъэ хъужьыгъэр, ытхьакIумитIу гъэкIыжьыгъэу, цIыфым фэдэу, хъурэ-шIэрэм нэ дыигъэкIэ хаплъэу щысыгъ.

Нахьыжъ Iушыр хъурэм хаплъи, «Къерэщх. Ощхыр чIыгуи, лэжьыгъи, цIыфи ящыкIагъ, — ыIуагъ. — Ощхым дунаир егъэкъабзэ, сапэр егъэтIысы, жьыр еукъэбзы. А ти Тхьэшхо боу къытфэупсэ!» — игопэ дэ­дэу етIани къыпигъэхъожьыгъ.

Къещхы. Апэрэм фэдэу быбэтэх ехьыжьагъэп, фабэ, рэ­хьатыгъор хиз, шыкурба! Чэщ мычъыем езэщыгъэхэм ащыщ­хэри шъхьаукъагъэх. Ощхыри зэрэшIоигъуагъэу къещхи, бэшIагъэу дунаири къызэIуихы­жьыгъ. Тыгъэри, гомэ-лэмэ бэ­рэчэтэу, ыIупэ щхы макIэр щыджэгоу къыкъокIыжьи, мо дунэешхор къызэIуихыжьыгъ. Ащ фэдизыр фэлъэкIы жъоныгъуакIэм, аужырэ гъэтхэ ма­зэшъ, плъэгъурэба, илъэкI къе­гъэлъагъо. Тыгъэр плъыр-ца­къэ­ти, нэрэ-Iэрэм псэу уцуа­гъэ­хэр рилъыпыкIыхи, уае щы­Iагъэми умышIэжьынэу ышIыгъ.

А си Алахь! А зы сыхьатыпэм, а зы мэфэ кIоцIым дунаим хэлъ кIуачIэхэр щызэIукIэхи, джащ фэдизыр тхыпхъэ сурэтэу къагъэнагъ. Ау къэнагъэхэри гупсэфыгъэхэп: жьыбгъэр, кIэ­псынкIэ-кIэлъатэу къыблэ-къо­хьапIэмкIэ къыкъолъэти, къи­лъыгъ, тIэкIу макIэу зытыригъэ­псафи, нахь илъэкI къыгъэлъагъоу, джыри кIэбгъулъыгъ. Чъыг шхъонтIэ зишIугъохэр, пхъэ­шъхьэ-мышъхьэ къэгъагъэхэр зитамэхэр макIэу ыушэтхэу ыгъэтIыгурыгугъэх; етIанэ, «икъэ­шъуакIэ» IэкIэуIэшIуагъэу, нахь зыриутэкIэу, нахь лъэшэу къепщэ хъугъэ. Чъыг къутамэхэр ыуфэхэу зэблещых, еутых, къэ­гъэгъэ хъугъахэхэр гуегъунчъэу ецIыцIых — сыдэу лъэша, жьыбгъэшхуа?!

КIымафэр къаигъэу тэлъытэ, ау, зэрэхъурэмкIэ, уахътэ пэпчъ дысыгъэ-къаигъагъэ хэлъ. Апэрэ мэфэныкъом нахь лъэшыжьэу щэджэгъоужыр къызэхишIы­хьагъ, лIыжъ жэкIэшхоу ошъогум ыжэпкъ чIыгум къытеощтыгъ, ошъопщэ шIуцIэшхохэм пIэ пщэимэ уатеIэбэным фэдагъ, къилъыгъ ошIэ-дэмышIэу жьы­хьарзэшхор; ощхы шышышым мыжъо куашэ къыхатэкъуагъэм фэдэу ошъуцэ фыжь жгъэйхэр псынкIэу дунаим ыбгъэ къизыгъэх: шъхьаныгъупчъэу къызэритэкъулIэхэрэм яапчхэр ыгъачэу, жъынч-сынч мэкъэшхо гуихыр къэIугъ — гоIун­чъагъэ, псэ зыпытыр мэкIодыжьым фэдэу.

Къежьэгъэ жьыбгъэ-уаем ни гуи ыгъаплъэщтыгъэп, ежь шIоигъор ышIэщтыгъ гуаорэм фэ­дэу. Сэнэшъхьэ тхьапэхэу дахэу, шхъонтIабзэу, къэгъэщ-зэщизэу зызыдзыгъэхэр зыуи къыримыдзэу зэгуичыщтыгъэх, ыутыхьэщтыгъэх, чэрэз чъыг къэгъэгъэмэIури, къыгот пхъэгулъ чъыгри мо жьы губжыгъэр ячъалIи, атэмэпкъхэр зэриутхи, ашъхьэщылъэтыжьыгъ. Жьы­бгъэшхор, фэбэ инэу щыIа­гъэмрэ чъыIэ зэхэщыхьагъэу зызыушъэфыгъагъэмрэ зызэ­IокIэхэм, мэшIочэ лъэшэу къа­къуифыгъ. Жьыбгъэшхом игубж гухьэ-гужъ уни, щагуи, нэмыкI псэуалъи анэси, шъхьи, пкъи, кIэлэцIыкIу джэгупIэ гупчакIэу агъэпсыгъи зэIишIэжьыгъ. Хьэ­мэкъэ гомыIу тхьаусыхэри тхьакIумэм къыридзагъ. ЦIыф­хэри нэмыз-Iумызхэу, аIощтыри ашIэщтыри язэрэмыгъашIэу, «дунэекъутэжьыр джарыщтын» аIоу гумэкI хэфагъэх. Сыдэу пшIына?! Узэмызэгъыни, умыщэчыни щыIэп.

Жьыбгъэшхор ни пи ымы­гъаплъэу ыужырэ мафэми къеп­щагъ, пагъэу, пшъыгъэу, ежьыри зыфэежь щымыIэу щэджагъор къэмысыпагъэу уцужьыгъэ, ау имыхъо-мышIэ иIэуж-лъэуж­хэр — чъыг тхьэпэ шхъонтIэ­бзэ утыгъэхэр, къутэмэ цIыкIу зэпыкIыгъэхэр, мокIэ-мыкIэ къырихызэ ритэкъухьэгъэ хэкI тэкъуафэхэр къэлэ урам къа­бзэхэм, щагухэм къащигъэнагъ.

Гузэжъогъу хэфэгъэгъэ цIыфи, былыми, къолэбзыуи къатео­гъэгъэ гукIодыгъом агу ыгъэ­цIыкIугъэу жьы къамыщэрэм фэдагъ. Жьыбгъэшхом иIэуж-­лъэуж плъэгъуныр мыпсынкIагъэми, псэ зыпыт дунаими, цIыф шэнычъэм фэдэу, шэныжъ хафэ зэриIэр ыкIи ар зыщышIоигъом къыгъэлъэгъон зэрилъэкIыщтыр къыгъэнэфагъ. Iэягъэр, къиныр — жьыбгъэшхор, чIыгусысыныр къэмыхъунхэкIэ тэлъаIо, цIы­фыгур пфызэмыщхыжьэу ащэу­шкъои.

Мамырыкъо Нуриет.