ХыдзэлI Абдулахь IэкIыбым къикIыжьи, апэ Хэкужъым къэ­кIожьыгъэхэм ащыщ. Ар Стамбул къыщыхъугъ. КIалэр ныбжьыкIагъ Адыгэ Хасэу къэлэ­шхом дэтым иIофшIэн хэлажьэу зырегъажьэм. Адыгабзэр ышIэ­щтыгъ, лъэпкъым итарихъ щыгъозагъ, лъэпкъ зэхашIэм зыгу къыIэтыгъэу, Хэкужъым зэрэ­кIожьыщтым егупшысэрэ кIэла­кIэхэм ащыщыгъ.

КIалэр янэжъ-ятэжъхэм адэжь гъэмафэрэ бэрэ Дюзджэ кIощтыгъ. Ащ адыгэ ныбджэгъухэр щыриIагъэх. Уахътэ тешIи, Абдулахь лIыпкъым иуцуи, Хэку­жъым къэкIожьынэу зытыреубытэм, а кIалэхэм ащыщхэр игъусэу къызэдэкIожьыгъэх.

ЗэцIыкIум Абдулахь адыгэ чIыгум исурэт бэрэ ыпашъхьэ къиуцощтыгъ. Ылъэгъугъэу щымытми, янэжъ-ятэжъхэм къыфаIотэгъэ къэбархэм къахи­хыгъэ сурэтхэр ары кIалэм ылъэгъущтыгъэхэр. Абдулахь непэ илъэс 57-рэ ыныбжь, къы­зегъэзэжьым 27-м итыгъ. Непэ Хэкужъым ащ унэгъо дахэ щи­шIагъэу мэпсэу. Ишъхьэгъусэу Линэ Сирием щыщ. ЕджапIэр къызеухым, 1986-рэ илъэсым Налщык щеджэнэу къэкIуагъ. Ау урысыбзэр зыщызэрагъэшIэ­рэ курсхэм Махачкала пшъа­шъэр агъэкIуагъ. Ащ илъэсрэ къызыщеджэ нэуж Налщык къэ­кIожьи Къэбэртэе-Бэлъкъар университетым имедицинэ факультет чIэхьагъ, акушер-гине­ко­лог сэнэхьатыр зэригъэгъотыгъ.

Ащ тетэу Тыркуем къикIы­жьыгъэ Абдулахьрэ Сирием къикIыгъэ пшъашъэу Линэрэ псэогъу зэфэхъугъэх, хэкум уна­­гъо щызэдашIагъ. Унэ ща­шIыгъ, пшъэшъэ дахэ апIугъ. Япшъа­шъэу Псэзанэ еджапIэр мыгъэ къыухыгъ, дэгъоу ­еджагъ. Ары зыпкъ къикIыгъэр унагъом нэ­Iуасэ сыфэхъунэу.

Абдулахь исэнэхьаткIэ эконо­мист, Тыркуем зыщэпсэум ком­мерческэ фирмэхэм япащэу къыхэкIыгъ. Хэкум къызэкIо­жьым сыдрэ IофшIэни зыщи­дзыягъэп.

— Урысыем а лъэхъаным зэхъокIыныгъэшхохэр щыкIо­щтыгъэх, — къеIуатэ Абдулахь. — Хэкужъым къэдгъэзэжьынымкIэ а зэхъокIыныгъэхэм яшIуагъэ къэкIуагъ. КъэкIожьыным пылъ купэу Хасэм зэхищагъэм сыхэтыгъэшъ, сэшIэ а Iофыр псынкIэу зэрэщымытыгъэр. Тэ тызэрысыр капиталистическэ къэралыгъуагъ, Адыгэ хэкур зэрытыр социалистическэ хэгъэгугъ. Ащ къэкIон­-кIо­жьыныри, къэкIожьын Iофри къыгъэхьылъэщтыгъ. Ау «перестройкэм» пчъэхэр къытфызызэIуехыхэм, зыми темыгупшысэу тиIалъмэкъхэр къатштэхи, тыкъэкIожьыгъ. СыныбжьыкIагъ, мылъку зэIугъэкIагъи сиIагъэп, щыIэныгъэр къызэрыкIоу щытыгъэп, ау сыдигъуи згъэзэжьынэу сыгу къихьагъэп.

ТыкъызэкIожьым совет хэ­гъэ­гур щыIэжьыгъэп, ау нэ­мыкI къэралыгъуи агъэпсыгъагъэгоп. ЫпшъэкIэ къызэрэщысIуагъэу, мылъку угъоигъэ сиIэу сыкъэ­кIожьыгъагъэп, завод, фабрикэ Iоф щысшIэн, сыпсэун сыгу хэ­лъыгъ. Сэ сизэкъуагъэп, къэ­кIожьыгъэм инахьыбэр ащ фэ­дагъ. Ау IофшIапIи щыIагъэп, тучанхэр нэкIыгъэх… Шъыпкъэ, сэ къин слъэгъугъэ сIомэ, тэрэз хъунэп, ныбджэгъухэр ренэу къыздеIагъэх, тыгу кIодыгъэп. Тыфаеу тыкъэкIожьыгъэти, дгъэ­зэжьыныр тыгу къихьагъэп.

Тэ тизакъоп, тыкъызыдэкIо­жьыгъэ хэгъэгури къин хэтыгъ — лэжьапкIэр къатыщтыгъэп, ахъщэ уиIэкIи пщэфыщтыр щы­Iагъэп, ыпшъэкIэ къызэрэщыс­Iуагъэу, тучанхэр нэкIыгъэх. Арэу щытми, тыщыIэ, тыпсэу тшIоигъуагъ, сыдрэ IофшIэни — псэолъэшIыпIи, щэпIэ киоски тыушэтыгъэ, цIыф къызэрыкIо­хэм афэдэу тыщыIагъ. Ау а лъэхъаныр нахь гушIуагъоу сыгу къэкIыжьы. Нахь тхъэгъуагъэу къысшIошIы — цIыфхэр нахь зэпэгушIуатэщтыгъэх, нахь зэдеIэжьыщтыгъэх.

Хэтрэ унагъокIи сабыеу ащ къихъуагъэр зыдэкIощт еджапIэм икъыхэхын непэ Iоф къызэрыкIоу щытэп. Псэзанэ янэ-ятэхэм заплъыхьагъ, чIэупчIагъэ­хэти, Адыгэ республикэ гим­назиер къыхахыгъ. Ащ адыгэ кIэлэцIыкIухэр бэу чIэс, къэкIо­жьыгъэхэм ясабыйхэм янахьыбэ дэдэри ащ щеджэ.

— Бзэри, хабзэри нахь ышIэных тIозэ, мы еджапIэр къы­хэтхыгъ, — еIо Абдулахь. — КIэлэегъэджэ дэгъу дэди тытефагъ, ар Сапый Фатим ары. А еджапIэм тызэрэкIуагъэмкIи, Фатимэ тызэрэтефагъэмкIи зы мафи тыкIэгъожьыгъэп — цIыф дэгъу, кIэлэегъэджэ Iуш, тиунагъокIэ тыфэраз.

Ежь Псэзани дэгъоу еджагъ, общественнэ Iофхэм ренэу ахэлажьэщтыгъ. IэкIыб къэралыгъуабзэхэр зыщызэрагъа­шIэрэ еджапIэу Едыдж Мэмэт Мыекъуапэ къыщызэIуихыгъэм щеджагъ, ар къызэриухыгъэмкIэ Сертификат къыратыгъ. Псэ­занэ олимпиадэхэм ренэу ахэ­лажьэщтыгъ, апэрэ чIыпIэхэр къыхьыхэу хъугъэ. КВН-м игуа­пэу пшъашъэр хэтыгъ. Ащ фэдэу Налщык илъэс зэкIэлъыкIохэм адыгэ кIэлэеджакIохэм я КВН ар хэлэжьагъ. Игуапэу а хъугъэ-шIагъэхэр пшъашъэм къеIуатэх.

Псэзанэ цIыкIу дэдэу кIэлэцIыкIу къэшъокIо ансамблэу «Мыекъуапэ инэфылъэхэр» зы­фиIорэм ратыгъагъ. Пшъэшъэ­жъыеу къэшъонэу фаер илъэсрэ ащ зэкIо нэуж къыхэкIы­жьынэу тыриубытагъ. Янэ-ятэ­хэр ащ ушъхьагъоу иIэмкIэ зеупчIыхэм, ежь къэшъонэу зэ­рэфаер, ау макIэу къызэрэшъохэрэр ариIуагъ. Ны-тыхэми къагурыIуагъ кIэлэцIыкIу ан­самблэм профессиональнэ къэ­шъуакIохэм якъэгъэхьазырын нахь ынаIэ зэрэтыригъэтырэр.

Уджыхъу Мариет зэхищэгъэ кIэлэцIыкIу коллективэу «Щыгъыжъый» зыфиIорэми Псэзанэ илъэсыбэрэ хэтыгъ. КIэлэцIыкIу купыр тэ тиреспубликэ имызакъоу, адыгэхэр зыщыпсэурэ хэгъэгухэм ащыIагъ, ащызэлъа­шIагъ. Арышъ, еджэным дакIоу пшъашъэм иакъыл, идунэе­еплъыкIэ зыгъэбаин лъэоянэхэр ыкIугъэх. Джы ыгукIэ къыхихыгъэ сэнэхьатыр зэригъэгъотыщт. IэкIыб къэралыгъуабзэхэр зыщызэрагъашIэрэ факультетыр ары къыхихыгъэр. Бзэхэр зэригъэшIэнхэр пшъашъэм икIас. Ащ фэдэу непэ ащ инджылызыбзэр, тыркубзэр, адыгабзэр, урысыбзэр ыкIи арапыбзэр ешIэх. Бзэу пшIэрэ пэпчъ лъэп­къэу ар зыбзэм упэблагъэ, икультурэ, итарихъ ащыщ уешIы. Ары Псэзанэ бзэхэм язэгъэшIэн къызкIыхихыгъэу ыIорэр.

Пшъашъэм нахь ыгу рихьырэ цIыф шэнымкIэ сеупчIышъ, «ныбджэгъоу сиIэхэр яшэнкIэ зэфэдэхэп, ау сэ мэхьанэ зэстырэр шъыпкъагъэр, хьалэ­лыгъэр ыкIи цIыфым зыфаер ышIэу, ащ фэкIоныр ары», еIо Псэзанэ. Ащ фэдэ дунэететыкIэм фэзыгъэсагъэхэу ылъы­тэ­хэрэр янэ-ятэхэр, етIанэ икIэ­лэегъаджэхэр арых. Езыгъэ­джа­гъэхэм игуапэу ягугъу къе­шIы. Шъыпкъагъэри, зэфагъэри, гу­кIэгъури ахэм арепхы. КъызычIэкIыгъэ еджапIэр зэкIэми анахь дэгъоу елъытэ. Ар ренэу шIукIэ ыгу къызэрэкIыжьыщтыр къеIо. Тэри пшъашъэм игухэлъхэр къыдэхъунхэу, насыпышIо хъунэу тыфэлъаIо.

Абдулахь иныбжьыкIэгъум хэкум къыщыхъунэу, щеджэнэу мыхъугъэми, ежь зыкIэхъо­псыгъэр зэкIэри ипшъашъэ къы­зэрэдэхъурэм рыгушхоу мэпсэу.

Сихъу Гощнагъу.