УФ-м и Президентэу Владимир Путиным стратегическэ хэхъо­ны­гъэ­хэм ыкIи лъэпкъ проектхэм афэгъэзэгъэ Советым изэхэсыгъо зэхи­щэгъагъ. Къэралыгъом ипащэрэ Правительствэм хэтхэмрэ зэшIохыгъэ хъугъэхэр зэрэзэфахьысыжьыгъэм, 2024-рэ илъэсым нэс Iоф зэра­шIэщт планэу агъэнэфагъэм кIэкIэу шъуащытэгъэгъуазэ.

Лъэныкъоу Iоф зыдашIэщтхэр 2018-рэ илъэсым зэрагъэ­нэфагъэхэр, 2020-м ибэдзэогъу мазэ ахэм джыри зэрахагъэ­хъожьыгъэр Владимир Путиным къыхигъэщыгъ. Къэралыгъом ипащэ къызэриIуагъэмкIэ, социальнэ, экономическэ ыкIи технологическэ зэхъокIыныгъэу къэралыгъом къихъухьагъэхэр, зэрэдунаеу къыщыхъугъэр къы­далъытэхэзэ, ахэр агъэнэфа­гъэх.

— Уахътэм къыздихьырэм дедгъаштэу Iоф зэрэтшIэрэм имызакъоу, нахьышIум ылъэ­ныкъокIэ зэхъокIыныгъэшхо­хэр зышIыгъэхэм апэ тихьаным тыкъыфэкIон фае. Ащ ищыкIэгъэ пстэур тиI. Джащ фэдэу непэ Iофыгъоу щыIэ­хэми тадэлэжьэн фае, мафэ къэс ащ фэдэу бэ къызэIу­кIэрэр. Нахьыбэу зэшIохыгъэ хъуным, анахь шъхьаIэхэм ана­Iэ атырагъэтыным, зэхап­шIэу зэхъокIыныгъэшIухэр щыIэнхэм ыуж итынхэр пэщэ пстэумэ япшъэрылъ, — къы­Iуагъ Владимир Путиным.

Кризисыр зэпычыгъэныр

Макроэкономическэ поли­ти­кэр ифэшъуашэм тетэу гъэ­псы­гъэ зэрэхъугъэр, бизнесым IэпыIэгъу зэригъотырэр, технологиякIэхэм яшIуагъэкIэ кризисым къиныгъоу къыздихьы­гъэхэр къэралыгъом къызэпи­чын зэрилъэкIыгъэр Прези­дентым къыкIигъэтхъыгъ.

Илъэсэу тызхэтым икIэухым нэс экономикэм ихэхъоныгъэхэр проценти 4-кIэ нахьыбэ хъунэу зэрэщыгугъырэр къэ­ралыгъом ипащэ къыхигъэщыгъ. Зэпахырэ узэу дунаир зэлъызыкIугъэм къиныгъохэр къыздихьыгъэх нахь мышIэми, хэ­хъоныгъэхэм афытегъэпсыхьэгъэ гухэлъэу агъэнэфэгъагъэхэр зэкIэ пхырыщыгъэ хъугъэ. Шъо­лъырхэм, къалэхэм, рай­онхэм заушъомбгъуныр, IофшIэпIэ чIыпIэхэр цIыфхэм яIэнхэр, унагъохэм ягъот хэхъоныр, сабыйхэр къарыхъухьанхэр, ахэм гъэсэныгъэ арагъэгъотын амал яIэныр гухэлъ шъхьа­Iэхэм ащыщэу Владимир Пу­тиным къыхигъэщыгъэх.

Унагъохэм IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэныр 2020-рэ илъэсым Урысыем щыпсэурэ унэгъо миллиони 3,5-мэ псэукIэ амалэу яIэр на­хьышIу ашIын алъэкIыгъ. Президентым къызэриIуагъэмкIэ, ипотекэм процентэу къыщы­дэлъытагъэр къызэрэрагъэIы­хыгъэр ары ащкIэ зишIуагъэ къэкIуагъэр. Илъэсэу тызхэтыр къызихьагъэм къыщыублагъэу унагъоу апэрэ сабыир къы- зэ­ры­хъухьагъэхэми ащ фэдэ ипо­текэр агъэфедэн амал яIэ хъугъэ.

КIэлэцIыкIур къызыхъугъэм къыщыублагъэу илъэси 7-м ехъуфэкIэ ахъщэ тын къыфэкIо. Ащ нэмыкIэу, сабый ежэрэ бзылъфыгъэу щыIэныгъэм чIыпIэ къин ригъэуцуагъэхэм, изакъоу кIэлэцIыкIур зыпIурэ ны-тыхэм бэдзэогъум и 1-м къыщегъэжьагъэу ахъщэ Iэпы­Iэгъу къафэкIонэу агъэпсын алъэ­кIынэу хъугъэ. Зыныбжь илъэси 6 икъугъэу, 17-м шIомыкIыгъэхэми къэкIощт шы­шъхьэIу мазэм зэтыгъо ахъщэ тын къэралыгъом къафи­тIупщыщт.

— КIэлэеджэкIо нэбгырэ миллиони 7-м ехъумэ шхын стыр ыпкIэ хэмылъэу еджапIэхэм къащараты. Мы лъэны­къом джыри Iоф зыдэпшIэн щыкIагъэхэр иIэх, ау системэр зэрэщытэу пштэмэ, тэрэзэу гъэпсыгъэ зэрэхъугъэр нафэ, — къыIуагъ Владимир Путиным.

ПсэолъэшIыныр

Унэхэм яшIынкIи хэхъоны­гъэхэр мымакIэу къэралыгъом зэришIыгъэхэр Президентым къыхигъэщыгъ.

— Илъэсэу тызхэтым ыкIэм нэс квадратнэ метрэ миллион 85-м ехъу Урысыем щыгъэу­цугъэ хъущт, — къыIуагъ В­ладимир Путиным.

Мы лъэныкъомкIэ джыри Iофхэр нахь агъэпсынкIэнхэу Правительствэм пшъэрылъ фи­шIыгъ. Илъэсым ыкIэм нэс унэе псэолъэшIынымкIэ ипотекэм фытегъэпсыхьэгъэ программэм Правительствэмрэ Гупчэ Банкымрэ Iоф дашIэным зэрэщыгугъырэми къы­кIигъэтхъыгъ. Вице-премьерэу Марат Хуснуллиным зыфигъа­зэзэ, «Единэ Россием» изэфэс мыщ зэрэщытегущыIагъэхэр къыIуагъ. Программэм шIуагъэ къытыным пае фэгъэкIотэнхэр зиIэ кредитыр цIыфхэм къыз­IэкIэгъэхьэгъошIу афэшIыгъэным мэхьанэ зэриIэр мыщ дэ­жьым къыщыхигъэщыгъ. Марат Хуснуллиным къызэриIуагъэмкIэ, илъэсым ыкIэм нэс программэр атIупщыщт.

Гъэсэныгъэр

Сэнэхьат зэгъэгъотыными къэ­ралыгъом ипащэ игугъу къы­шIыгъ. Колледж ыкIи училищэ минрэ ныкъорэм ехъур дунэе шапхъэхэм адиштэу зэтырагъэ­псыхьагъ. IэпэIэсэныгъэ зиIэ Iо­фышIэхэм ягъэхьазырын, тех­нологическэ ыкIи научнэ хэхъо­ныгъэхэр шIыгъэнхэр лъэпкъ проектхэм къадыхэлъытагъэхэм ащыщых. Ащ тетэу къэралыгъо фэIо-фэшIэ зэфэшъхьафыбэ электроннэ шIыкIэм тетэу зэбгъэгъотын плъэкIынэу хъугъэ.

— IT-сферэм ылъэныкъокIэ Правительствэр кIэщакIо зы­фэхъугъэхэм ащыщхэм са­къы­щыуцумэ сшIоигъу, — къы­Iуагъ Владимир Путиным. — Апшъэрэ классхэм арыс кIэлэеджакIохэм апае программированием ыбзэ изэ­гъэшIэнкIэ ыпкIэ зыхэмылъ илъэситIу курсхэр щыIэ хъущтых. Ащ мэхьанэ иI, сыда пIомэ, а ныбжьыр ары сэнэ­хьатэу зыфаехэр къызщыха­хырэр. IT-м феджэнхэу амалышIухэр яттыхэмэ, ащ ящы­Iэныгъи рапхын алъэкIыщт, — къыIуагъ Президентым.

Джащ фэдэу, мы илъэсым инженерхэр зыщагъэхьазырырэ еджапIэхэм ягъэпсын атIупщыщт, ныбжьыкIэхэм кIэщакIо зыфэхъухэрэр пхыращынхэ амал аратыщт.

Вице-премьерэу Татьяна Го­ликовам къызэриIуагъэмкIэ, 2022-рэ илъэсым иIоныгъо мазэ и 1-м къыщегъэжьагъэу «Профессионалитет» зыфиIорэ программэр ежьэщт. Колле­джым зэрэщеджэхэрэ пIалъэр гъэкIэкIыгъэным ар фытегъэ­псыхьагъ. Сэнэхьат зэзымыгъэ­гъотыгъэхэр, опыт зимыIэхэр нахьыбэу чIыпIэ къин зэри­фэ­хэрэр зэпахырэ узэу дунаир зэлъызыкIугъэм къызэригъэ­лъэгъуагъэр Вице-премьерым къыхигъэщыгъ.

УФ-м иуниверситетхэм цифрэхэмкIэ кафедрэхэр, гурыт еджапIэхэм программирова­ниемкIэ курсхэр къазэращызэ­Iуа­хыщтхэр ныбжьыкIэхэм информационнэ шIыкIакIэхэр къыз­IэкIэгъэхьэгъошIу афэхъуным зэрэфэIорышIэщтыр Правительствэм и Тхьаматэу Миха­ил Мишустиным къыхигъэщыгъ.

— Рабочэ сэнэхьатхэр нахь зэлъягъэшIэгъэнхэр, нахьыбэу къыхахынхэр гъэсэны­гъэм пшъэрылъ шъхьаIэу иIэхэм ащыщ. Сэнэхьат 200 фэдизмэ афытегъэпсыхьэгъэ программэхэр зэхэгъэуцогъэнхэу тапэ илъ, — къыIуагъ Правительст­вэм ипащэ.

Псауныгъэм икъэухъумэн

ЦIыфхэм япсауныгъэ изытет куоу уплъэкIугъэным фытегъэ­псыхьэгъэ кампаниер къэра­лыгъом щылъагъэкIуатэ. Мы уахътэм нэбгырэ миллиони 8,5-мэ ащ фэдэ амал яI. Бэ­дзэогъум и 1-м къыщыублагъэу нэбгырэ мини 8,3-мэ диспансеризациер акIугъ.

КоронавирусыкIэр къызэолIэгъагъэхэм япсауныгъэ изытет зэкIэмэ апэу ауплъэкIу, ау ахэм ямызакъоу, шIоигъоныгъэ зиIэ пстэумэ акIун алъэкIыщт.

— Зэпахырэ узэу дунаир зэлъызыкIугъэм ыпкъ къикIыкIэ 2020-рэ илъэсым диспансеризациер къызэтедгъэуцон фаеу хъугъагъэ, — къыIуагъ Татьяна Голиковам. — Эпи­демиологием ылъэныкъокIэ Iоф­хэр нахь зызэтеуцохэм, уплъэкIунхэм апытыдзэжьыгъ ыкIи нэбгырэ миллион 35-мэ япсауныгъэ изытет зэрагъэшIагъ.

Зэпахырэ узхэр къэралыгъом къызэрэрахьэхэрэм пэшIуекIорэ Iофтхьабзэхэм 2024-рэ илъэсым нэс сомэ миллиард 30 фэдиз апаIуагъэхьан гухэлъ яI. Узхэр къырамыщэнхэм, ахэм замыушъомбгъуным ямызакъоу, инфекциякIэу къежьэрэр мэ­фиплIыкIэ къэзыгъэлъэгъощт тестыкIэхэр, ахэм апэшIуекIорэ вакцинэхэр къэугупшысыгъэнхэр ащ къыдыхэлъытагъ.

Татьяна Голиковам къызэри­IуагъэмкIэ, цIыфэу IэкIыб къэрал кIохэрэм е къэкIожьыхэрэм язекIон афагъэхьылъэщтэп, ау санитарнэ уплъэкIунхэр нахь агъэлъэшыщтых. Джащ фэдэу лабораториеу щыIэхэр агъэ­кIэ­жьыщтых, кIэхэр ашIыщтых.

Сымэджагъэхэр зыпкъ игъэу­цожьыгъэнхэмкIэ системакIэр (диспансеризациер) 2022-рэ илъэсым атIупщыщт. 2024-рэ илъэсым нэс реабилитацием игупчэхэм япроцент 75-р лъэ­хъа­ным диштэрэ оборудова­ниехэмкIэ зэтырагъэпсыхьащтэу ары Татьяна Голиковам къызэриIуагъэр. ЦIыфэу сымэджагъэм амбулаторием шIомыкIэу ипсау­ныгъэ зэтыригъэуцожьын амал иIэными 2024-рэ илъэсым нэс сомэ миллиард 60 пэIуагъэ­хьащт.

Владимир Путиным цIыфхэр зыгъэразэхэрэр къыдалъытэзэ псауныгъэм икъэухъумэн исистемэ игъэкIэжьын Iоф дашIэнэу къариIуагъ.

— ГухэкIыми, къэухъумэгъэнымкIэ Федеральнэ къулыкъоу социологическэ опрос зышIырэм зэригъэунэфыгъэм­кIэ, системэм цIыфхэр зэ­ригъэразэхэрэм хэхъуагъэп. Аужырэ илъэсрэ ныкъорэр къызэрыкIоп, медицинэм гъэ­лъэшыгъэу Iоф ешIэ. Арэу щыт­ми, сыкъышъолъэIу. ЦIыфым апэрэ медицинэ IэпыIэгъур егъэгъотыгъэным фы­тегъэпсыхьэгъэ программэр ттIупщыгъэ. Ащ пэIудгъэхьа­нэу дгъэнэфэгъэ ахъщэр, ар сомэ миллиард 500-м ехъу, макIэп. ТиIофшIэн федэу къы­хьырэр къэзыгъэнафэхэрэм мыри ащыщ хъун фае, — къы­Iуагъ Владимир Путиным УФ-м псауныгъэм икъэухъумэнкIэ иминистрэу Михаил Муражко зыфигъазэзэ.

ЦIыфым апэрэ медицинэ IэпыIэгъур егъэгъотыгъэным фытегъэпсыхьэгъэ программэм итIупщын зэкIахьан фаеу зэрэ­хъугъагъэр, ау джы а IофшIэныр зэрэрагъэжьагъэр агу къы­гъэкIыжьыгъ.

— ЦIыфхэм ярэзэныгъэ е ямырэзэныгъэ сыдигъокIи къыдэтлъытэн фае. Мыщ дэ­жьым тхьапэм тетхагъэр арэп тызэплъынэу щытыр, Iофхэм язытет шъыпкъэ, зэшIохыгъэ хъугъэм федэу къыхьыгъэр къыдэтлъытэн фае. Ар сыдэу­щтэу дгъэунэфын тлъэкIыщт? ЦIыфхэм еплъыкIэу фыряIэр, къыраIуалIэрэр, зыгъэразэхэ­рэр ары, — къызэфихьысы­жьыгъ зэпстэур Владимир Путиным.