Къуаджэ Малазин Исхьакъ ыкъор 1900-рэ илъэсым къэхъугъ. ШIэныгъэ куу зэригъэгъотыгъ. Хэгъэгу зэошхом хэлэжьагъ, Москва къэзыухъумагъэхэм ахэтыгъ. АгъэлъэпIэрэ шIэныгъэлэжь геологэ-минералогическэ шIэныгъэхэмкIэ доктор.

Малазин Шэуджэн районым ит къоджэ цIыкIоу Пщыжъхьаблэ къыщыхъугъ. Ятэу Къуаджэ Аюбэ лэжьэкIо къызэрыкIоу щытыгъэми, Тингинскэм дэт еджапIэм чIигъэхьэгъагъ. 1917-рэ илъэсым механикэ-техническэ училищэу Императорэу я III-рэ Александр ыцIэ зыхьырэр Мыекъуапэ къыщиухыгъ. Нэужым Донецкэ политехническэ институтэу Новочеркасскэ дэтым ишIэныгъэхэм ащыхигъэхъуагъ.

1926-рэ илъэсым Малазин профессрэу Н.К. Воскресенскэм игеологическэ экспедицие аштэгъагъ. Профессорым кIалэм иIофшIакIэ ыгу рихьыгъэу, Москва кIонэу къеушъыигъагъ. Ежьыми ащ дыригъашти, тикъэлэ шъхьаIэ ишIэныгъэхэм ащыхигъэхъуагъ. Малазин мафэрэ еджэщтыгъ, пчыхьэрэ Iоф ышIэщтыгъ. Заводхэу «Красный пролетарий», «Красный факел» зыфиIохэрэм Iоф ащишIагъ. ШIэныгъэ дэгъу зэриIэр, сэнаущыгъэ зэрэхэлъыр ыкIи IофшIэным зэрэфэщагъэр зыхэтхэм шIэхэу къагурыIуагъ. Къушъ­хьэм ыкIи чIы чIэгъым ачIэлъ минералхэр къы­чIэхыгъэнхэр зи­сэнэхьат инженерыр прикладной минералогиемкIэ институтым щылэ­жьэнэу агъакIо. Охътабэ темышIэу институтым ыцIэ зэблахъугъагъ, —СоюзымкIэ минеральнэ сырьем иинститут (ВИМЕ) хъугъэ.

М. Къуаджэм исэнэхьаткIэ шIэныгъэ дэгъу зэриIэр хабзэм къы­дилъыти, Темыр Кавказым Iофы­шIэ агъэкIогъагъ, цыхьэ фашIи Сентинскэ, Картжурскэ, Джимаринскэ геологическэ партиехэм пащэ афашIы­гъагъ. А лъэхъаным институтым идиректорыгъэу, профессорэу Н.М. Федоровскэм къытыригъэпытыхьэгъагъ аспирантурэм иеджэн щыпидзэжьынэу. Ащ Малазин кандидатскэ диссертацие щетхы ыкIи ар къегъэшъыпкъэжьы.

ЧIыдагъэмрэ газымрэкIэ институтэу Губкиным ыцIэ зыхьырэм испециалист шъхьаIэ мэхъу. Къыфагъэуцурэ пшъэрылъхэр ыгъэцэкIэнхэу Урал, Украинэм, Кавказым, Къырым, Азием, Хибины (Кольскэ гъэхъунэныкъом), нэмыкI чIыпIэхэми яминерал къычIэхыпIэ шъхьаIэхэм къащиугъоигъэ пкъыгъо зэфэшъхьафхэр къыздещэжьых, коллекцие егъэ­хьазыры.

ЦIыфхэр зэмыжэгъэхэ Хэ­гъэгу зэошхор къежьэ. ЦIыф гъэсэгъэ­шхом ыцIэкIэ институтым бронь къэкIо заом дамыщынэу, ау ежьыр ащ еуцуалIэрэп, хэ­гъэгур къыухъумэнэу заом агъэ­кIонэу кIэлъэIу. Малазин зыфаер къыдэмыхъоу ыуж икIырэп. Бэ­дзэогъум и 6-м народнэ ополчением идивизиеу Лениным ыцIэ зыхьырэм хэтэу Москва къэзыухъумэрэ дзэхэм ахэфэ.

Чъэпыогъу мазэм Малазин хьылъэу къауIэ, госпиталь зэфэшъхьафхэм бэрэ къыщеIазэх. ЕтIанэ заом хэтыным темыгъэ­псыхьажьыгъэу дзэ комиссием унашъо ешIы, ядэжь къэкIожьы. Iоф зыщишIэщтыгъэ институтым Малазин къызегъэзэжьым, илъэс пчъагъэм ушэтынхэр зыщишIыщтыгъэ унэр нэмыц самолетхэм акъутагъэу къычIэкIыгъ. Минералхэу, нэмыкI пкъыгъохэу къыугъоигъэхэм бэ ахэкIодыкIыгъэр.

Ар лъэшэу ыгу къеогъагъ, ау Малазин къинхэм къызэтырагъэу­цорэ цIыфхэм ащыщыгъэп. Материалэу шIокIодыгъэхэр ригъэ­къужьыгъэх. Нэужым СССР-м шIэныгъэхэмкIэ и Академие Малазин чIэхьэ. Дэмышъхьахэу минералхэм шIуагъэу къатырэр ыкIи зэрэбгъэфедэнхэ плъэкIыщтхэр етхы, кIэу къыугупшысыхэрэм шIэныгъэлэжьхэм осэ ин къафашIы.

ИгъашIэ зэрэщытэу зыфигъэIорышIэгъэ Iофыр Малазин ыкIэм нигъэсыгъ. IофшIэгъэшхоу ыгъэ­хьазырыгъэр Апшъэрэ Аттестационнэ Комиссием ыпашъхьэ рилъхьагъ. ТомиплI хъурэ IофшIагъэу «Комплексное исследование различных природных сорбентов и катализаторов» зыфиIорэм зыпшъэ умыкIожьыщт уасэ къы­фэзышIыгъэхэм ащыщыгъэх СССР-м ыкIи IэкIыб къэралыгъо­хэм цIэрыIо ащыхъугъэ академикхэу Г.И. Теодорович, М.Н. Альтгаузен, С.Г. Саркисян, Н.В. Беловыр, А.В. Дановар, А.А. Баландиныр, Я.И. Герасимовыр, нэмыкIхэри.

Къуаджэ Ма­лазин Исхьакъ ыкъор 1969-рэ илъэсым геолого-минералогическэ шIэныгъэхэмкIэ доктор мэхъу. Адыгэ лъэпкъым иапэрэ шIэныгъэ­лэжьэу ыцIэ раIо. ИIофшIэгъэ ин ащ Адыгеим фигъэ­хьыгъагъ.

Иван Бормотов.

Сурэтхэм арытхэр: геолого-минералогическэ шIэныгъэ­хэмкIэ докторэу Къуаджэ Малазин; Мыекъопэ училищым истудентхэр (1917-рэ илъэс, щытхэм джабгъумкIэ ятIо­нэрэр).