Къэралыгъом ибаиныгъэ анахь шъхьаIэр цIыфхэр ары. Къэралыгъо политикэр гъэцэкIагъэ зэрэхъурэм, щыIэкIэ-псэукIэ амалэу цIыфхэм яIэм бэкIэ ялъытыгъ ахэм япчъагъи зэрэхахъорэр.

Сыд фэдизэу хабзэм кIуачIэ рихьылIагъэми, демографием изэфэхьысыжьхэм уагъэрэзэнэу щытэп. УрысыемкIэ статистикэр пштэмэ, къэхъурэмрэ зидунай зыхъожьырэмрэ япчъагъэхэм уамыгъэгумэкIынэу хъурэп.

Мы къэгъэлъэгъонхэм сыда къарыкIырэр, сыда ахэм мэхьанэу яIэр?

2018-рэ илъэсым щылэ мазэм нэбгырэ миллиони 146,8-рэ Урысыем щыпсэоу къалъытэ­гъагъ, дунаимкIэ я 9-рэ чIыпIэр щиIыгъыгъ. Ащ ыуж илъэс заулэ хъугъэу къэхъурэм нахьи зи­дунай зыхъожьырэр нахьыбэу къэралыгъом щагъэунэфы.

ЦIыфхэм япчъагъэ хэзыгъа­хъохэрэм ащыщ илъэс 30-м ыкIи ащ ехъугъэхэм сабый къызэ­рагъэхъурэр. Мы аужырэ илъэс­хэм щыIэныгъэм нахь ыпэ щы­рагъэшъэу, нахь мэхьанэ зэратырэр хэпшIыкIэу зэхъо­кIыгъэ хъугъэ. Джы бзылъфыгъэхэм IофшIэныр апэ рагъэшъы хъугъэ, тапэкIэ зыпкъ­итыныгъэ ыкIи теубытагъэ ахэ­лъэу псэунхэмкIэ амалэу щы­Iэхэр къызфагъэфедэх, нэужыр ары ныIэп унагъо ашIэнэу зегупшысэхэрэр. Зыныбжь хэ­кIотагъэхэу унагъо зышIэхэрэм япчъагъэ нахьыбэ зэрэ­хъурэм демографием ылъэныкъокIэ иягъэ къэкIо.

ЛIэныгъэм игъогогъур — ныбжьыр, заор, заом ифэмэ-бжьы­мэхэр, узхэр, экономикэм изы­тет ыкIи кризисыр. Урысыем анахь гумэкIыгъо шъхьаIэу илъхэм ащыщ демографием изытет. Къэхъухэрэм япчъагъэ къызеIыхкIэ, къэралыгъом хэ­хъоныгъэ иIэщтэп. Мы гумэкIыгъор дэгъэзыжьыгъэным пае ны мылъкум епхыгъэ программэр аштагъэу Iоф ешIэ, ау ащ изэфэхьысыжьхэм уагъэрэзэнэу щытэп.

УФ-м и ЛъытэкIо палатэ изэ­фэхьысыжьхэм къызэрагъэлъэгъуагъэмкIэ, 2020-рэ илъэсым ищылэ мазэ къыщыублагъэу бэдзэогъум нэс зидунай зы­хъожьыгъэхэм япчъагъэ процент 30-кIэ нахьыбэ хъугъэ, нэбгырэ мин 316,3-рэ мэхъу. ГурытымкIэ, лIагъэр фэди 1,4-кIэ нахьыб къэхъугъэхэм на-хьи. 2020-рэ илъэсым щылэ мазэм къыщегъэжьагъэу бэ­дзэогъум нэс Урысыем нэбгы­рэ мин 811,7-рэ къыщыхъугъ, блэкIыгъэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ, а пчъа­гъэр проценти 5,7-кIэ нахь макI. ГурытымкIэ, фэди 1,5-кIэ лIагъэр нахьыб къэхъугъэм нахьи.

Джащ фэдэу сабый макIэу къызэрагъэхъурэм лъапсэ фэ­хъухэрэм ащыщ экономикэм къызыдихьырэ инфляциер, лэ­жьапкIэр зэрэмакIэр, цIыфхэр IофшIапIэхэм къазэрэIуагъэкIы­хэрэр, IофшIапIэ зимыIэу къэнагъэхэм япчъагъэ бэ зэрэ­хъурэр. ЦIыфышъхьэ пчъагъэм къызэрэщыкIэрэр экономикэм бэкIэ елъытыгъ. ЕтIани социаль­нэ-экономикэ къэгъэлъэгъон­хэми мэхьанэшхо яI. ГущыIэм пае, Урысыем щыпсэурэ хъу­лъфыгъэ ныбжьыкIэхэр бэу ма­лIэх, ахэм илъэс 40 — 50 аныбжь. Ащ лъапсэ фэхъурэр ящыIэныгъэ зэрагъэпсырэр, гумэкIыгъо зэрэхэтхэр, игъом ыкIи медицинэ IэпыIэгъу тэрэз зэрамыгъотырэр ары.

ЗАГС-мкIэ гъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм джырэблагъэ къызэритыгъэмкIэ, 2021-рэ илъэсым имэзихэу блэкIыгъэм зэкIэмкIи сабый 2088-рэ къэхъугъэу ыкIи нэ­бгырэ 3324-мэ ядунай ахъо­жьыгъэу къулыкъум щатхыгъ. 2020-рэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ, нэбгырэ 2069-рэ къэхъугъэу ыкIи нэбгырэ 2807-мэ ядунай ахъо­жьыгъэу агъэунэфыгъагъ. Зэ­фэхьысыжьхэм къызэрагъэлъагъорэмкIэ, гукъау нахь мы­шIэми, мы илъэсым зидунай зыхъожьыгъэхэр нэбгырэ 517-кIэ нахьыб.

Джащ фэдэу мы уахътэм къыриубытэу нэбгырэ 848- мэ унагъо зэдашIагъ, зы­зэ­го­зы­тхыкIыжьыгъэхэр нэ­бгырэ 822-рэ мэхъу. БлэкIыгъэ илъэ­сым мыщ фэдэ иуахътэ егъэ­пша­гъэмэ, зызэгозы­тхагъэхэр нэ­бгырэ 628-рэ, зэ­хэкIы­жьы­гъэхэр — зызэгозытхыкIыжьыгъэхэр нэбгырэ 624-рэ.

Адыгеим имуниципальнэ образованиехэмкIэ 2021-рэ илъэ­сым имэзи 6-у пыкIыгъэм а пчъагъэхэр зыфэдэхэр:

Мыекъуапэ

— къэхъугъэр — 950-рэ, — лIагъэр — 1250-рэ, — зызэгозытхагъэхэр —360-рэ, — зызэгозытхыкIыжьы­гъэ­хэр — 315-рэ.

Адыгэкъалэ

— къэхъугъэр — 110-рэ, — лIагъэр — 110-рэ, — зызэгозытхагъэхэр — 40, — зызэгозытхыкIыжьыгъэ­хэр — 34-рэ.

Джэджэ районыр

— къэхъугъэр — 153-рэ, — лIагъэр — 259-рэ, — зызэгозытхагъэхэр —54-рэ, — зызэгозытхыкIыжьы­гъэ­хэр — 57-рэ.

Кощхьэблэ районыр

— къэхъугъэр — 138-рэ, — лIагъэр — 211-рэ, — зызэгозытхагъэхэр — 30, — зызэгозытхыкIыжьыгъэ­хэр — 42-рэ.

Красногвардейскэ районыр

— къэхъугъэр — 138-рэ, — лIагъэр — 227-рэ, — зызэгозытхагъэхэр —52-рэ, — зызэгозытхыкIыжьыгъэ­хэр — 43-рэ.

Мыекъопэ районыр

— къэхъугъэр — 213-рэ, — лIагъэр — 476-рэ, — зызэгозытхагъэхэр —129-рэ, — зызэгозытхыкIыжьыгъэ­хэр — 133-рэ.

Тэхъутэмыкъое районыр

— къэхъугъэр — 283-рэ, — лIагъэр — 493-рэ, — зызэгозытхагъэхэр — 132-рэ, — зызэгозытхыкIыжьыгъэ­хэр — 155-рэ.

Теуцожь районыр

— къэхъугъэр — 50, — лIагъэр — 168-рэ, — зызэгозытхагъэхэр —28-рэ, — зызэгозытхыкIыжьыгъэ­хэр — 22-рэ.

Шэуджэн районыр

— къэхъугъэр — 53-рэ, — лIагъэр — 129-рэ, — зызэгозытхагъэхэр —23-рэ, — зызэгозытхыкIыжьыгъэ­хэр — 21-рэ. Къэхъухэрэм нахьи зидунай зыхъожьыхэрэм япчъагъэ на­хьыбэ зэрэхъугъэм еплъыкIэу фыряIэм фэгъэхьыгъэу нэбгы- рэ заулэмэ гущыIэгъу тафэ­хъугъ.

Схьатбый, илъэс 50 ыныбжь:

— Непэ къэралыгъор ныбжьыкIэхэм IэпыIэгъу къафэхъу нахь мышIэми, сабыибэ къэзыгъэхъун гухэлъ зиIэу ахэтыр макIэ. НыбжьыкIэхэр къэзэрэщэгъэхэ къодыеу зэхэкIыжьых. ЩыIэныгъэр нахь къин зэрэ­хъугъэр ащ ылъапсэу сэлъытэ. Ащ дакIоу, уз зэфэшъхьафхэм апкъ къикIыкIэ зидунай зыхъо­жьыхэрэм япчъагъи хэпшIыкIэу хэхъо. Джы непэ ахэм коронавирусри къахэхьагъ. ГухэкI нахь мышIэми, зыныбжь хэкIота­гъэхэм адакIоу ныбжьыкIэхэм ащыщыбэхэми мы узыр къапэ­хьэ, ащ илIыкIырэри макIэп. Арышъ, пстэуми тызфэсакъы­жьын, типсауныгъэ тылъыплъэн фае. Тинеущырэ мафэ лъызыгъэкIотэщт сабый цIыкIоу къэ­хъухэрэм япчъагъэ нахьыбэныр пстэуми зэдытиIоф.

Бэгъырэт Аминэт:

— НыбжьыкIэхэм псэупIэ, IофшIапIэ зэрямыIэм къыхэ­кIыкIэ гумэкIыгъуабэхэм непэ яуалIэх. ИпотекэкIэ фэтэр зыщэфыгъэ унэгъо ныбжьыкIэми ихахъо инахьыбэр банкым ретыжьы. РыпсэунымкIэ ахъщэу къыфанэрэр мэкIэ дэд. Ащ зэ­шъхьэгъусэхэр бэхэм аре­гъэгупшысэх. Сабый уиIэныр дэгъу, насыпыгъ, ау ар зэрэпIыгъыщтми уегупшысэн фае. ХэкIыпIэ зымыгъотыхэрэр жьэу зэхэкIыжьых. Сабый зиIэхэм къэралыгъор IэпыIэгъу къафэмыхъоу щытэп, ау непэ псэу­пIэхэм ауасэ лъэшэу зэрэдэ­кIоягъэм бэхэр егъэгумэкIых. Фэтэр зыщэфыщт унагъом сомэ миллион заулэ IэкIэлъын фае. Ар зыфызэшIокIырэр зырыз. Мы Iофым нэмыкIэу, зидунай зыхъожьыхэрэм япчъагъи лъэшэу зэрэдэкIоягъэм сэ сшъхьэкIэ сегъэгумэкIы. ЫпэкIэ щыIэгъэ узхэм кIэхэр къа­хэхъуагъ. Ахэм арылIыкIырэр бэ. Арышъ, нэбгырэ пэпчъ игъом заригъэуплъэкIун, ипсау­ныгъэ лъыплъэн фае.

КIАРЭ Фатим.