Гъатхэр чIыопсым идэхэгъу. Къэгъэгъэ зэфэшъхьафхэм нэр пIэпахы, къушъхьэбгыхэм ащыплъэгъухэрэр нахь гъэшIэгъоныжьых. Уцышъор уц закъохэр арэп зыщызылъагъэр, чъыги, мэзи, гъэхъуни шхъонтIабзэхэу гур къыдащае. Ау къэкIыгъэ пстэумэ ахэтых цIыфыр зыгъэсымаджэхэрэр, щэнаут зыхэлъхэр, узыгъэлIэн зылъэкIыщтхэр.

ЗыгъэпсэфакIо кIохэрэм ашIэн фае къэкIырэ пстэумэ IэкIэ уанэсынэу зэрэщымытыр, защыуухъумэмэ зэрэнахьышIур.

Адыгеимрэ Краснодар краимрэ къащыкIырэ уцхэм анахь щынагъоу ахэтхэм ащыщхэм ыкIи щэнаут зыхэлъхэм нэIуасэ шъуафэтэшIы.

* * *

Блэдыджуц (ясенец кавказский). Метрэ фэдиз илъэгагъэу къэкIы, анахьэу мэз гъунэхэм уащыIокIэ. Итеплъэ дахэ, къэгъагъэу къырихыхэрэр фыжьых е шэплъых. Блэдыджуцым идэхагъэ фэдизи иебгагъ. Узэрэнэсэу укъесты, Iэ кIышъом псыщэрэбхэр къытетIысхьэх, псыр къызарычъыкIэ машIом ыстыгъэм фэдэу лъэужхэр къытыренэх.

Ащ мэ IэшIу къыпехы, арэущтэу щытми, идэхагъэ нахь хэмылъэу, укъэуцушъ, уеплъы. Мафэр фабэмэ, ащ эфир дагъэу хэлъым нэфынэ лыдхэр къызэритIупщыхэрэр олъэгъу. Къэгъагъэхэр яунэхэм къыздахьынхэу цIыфхэм къыпачыхэу мэхъу. Ахэм акIэт къэгъэгъэпсыр къызынэсыгъэ чIыпIэхэр лыцIынэ мэхъух, тыркъохэр илъэситIо фэдизрэ мыхъужьхэу къэнэх. Арышъ, лъэтемытэу врачхэм адэжь укIон фае.

* * *

Блэуц (чемерица Лобеля). Псыр зэрыт шъофхэм, къуладжэхэм къащыкIырэ уцхэм анахь лъаг. Натрыфыр угу къегъэкIы. Илъэс 50-м ехъурэ ылъапсэ кIодырэп, илъэгагъэкIэ метритIум ехъу. Блэуцым къэгъа­гъэ къызырихырэр илъэс 20 — 30 зигъэшIэрэ ужыр ары. Тхьапэхэми, ылъапси, къэгъагъэхэми, ыпкъи щэ­наутыр ахэлъ. Былымхэм блэуцыр къаухьэ, мэ­къум хэлъэу аратыгъэми, ашхырэп, ащ хэлъ щэнаут граммитIум шыр ыгъэлIэн ылъэкIыщт.

Блэуцыр Кавказым ит мэзхэм къащэкIы. Ащ благъэу укIэрыхьэ хъущтэп, аллергиер къыуитын ылъэ­кIыщт. Ищэнаут узэригъэлIэщтым фэдэу уигъэхъужьыни елъэкIы. ТапэкIэ уз зэфэшъхьафхэм ахэлъ щэнаутхэмкIэ цIыфхэр Iазэщтыгъэх. Блэуцым хьэцIэ-пIацIэхэмрэ тараканхэмрэ егъалIэх. Непэ къызынэсыгъэм Бэгур (чесоткэр) зэрагъэхъужьырэ щыфэм мыщ къыкIафырэ псым щыщ халъхьэ.

* * *

ЦIырбыжъыр (борщевик). Мыр лъэпкъ зэфэшъхьафишъэм ехъоу къалъытэ. ИлъэгагъэкIэ метри 3-м ехъоу мэкIы. Ытхьапэхэм тхьаркъожъыр угу къагъэ- кIы. Ылъапсэ метри 2 икууагъэу чIыгум зыредзыхы, ыгъашIэрэр илъэси 2 — 3.

Мэкъуогъу мазэм ышъхьапэ къэгъагъэхэр къыщырехых, ятеплъэкIэ ахэм щэтырэр угу къагъэкIы. Шхыныгъохэм, Iэзэгъу уцхэм ахалъхьэхэрэ цIырбыжъхэр щыIэх. НахьыбэрэмкIэ псэу акIэтым щэнаут зэрэхэлъым фэшI защадзые.

ЦIырбыжъыр къызэрэпшIэщт нэшанэхэм ащыщ благъэу узыкIэрыхьэкIэ фэтагынымэ къызэрэпыурэр. Эфир дагъэу хэлъхэм жьымыгъотыр къырагъажьэ, ежьым узынэсыкIэ кIышъом хежъыкIы. Ау ар шIэхэу зэхапшIэрэп, сыхьат заулэ зытекIыкIэ уистэу еублэ. Тыгъэм бэрэ узыхэткIэ, щэнаутэу а уцым къыпыкIыгъэм уигъэлIэн ылъэкIыщт.

Зигугъу къэтшIыгъэ уцхэм цIыфым лъэшэу язэрар рагъэкIышъущт. Ахэр къызщыкIыхэрэ чIыпIэхэм защымыгъэпсэфымэ нахьышIу, уанэсыгъэмэ, уахътэ темыгъашIэу сымэджэщым укIон фае.

(Тикорр.).