ТIопсэ районым хэхьэрэ къуаджэу ШIоикъо 1938-рэ илъэсым бэдзэогъум и 25-рэм ЦунтIыжъ Мэдин Ахьмэд ыкъор къыщыхъугъ.

IофшIэным зыIэ екIурэ мэкъумэщышIэ унэгъо хъупхъэу ЦунтIыжъ Ахьмэдрэ Щагъмэтрэ зэдашIагъэм зэгурыIоныгъэ ­дахэ илъыгъ. Коллективизацием илъэхъан апэу колхозым хэхьэгъагъэхэм ахэр ащыщы­гъэх. Унагъом шъэуитIурэ пшъэ­шъи­тIурэ къихъухьагъ: Темыр­хъан, Айщэт, Шырахьмэт. Ахэр зэкIэ Мэдин нахьи нахьыжъыгъэх.

Къуаджэм дэт илъэсибл еджа­пIэр къызеухым ыуж 1955-рэ илъэсым Мыекъопэ мэкъумэщ техникумым ар чIэхьагъ. 1959-рэ илъэсым къеухышъ, Шытхьа­лэ, Чэчэн-Ингуш АССР-м ыкIи Мыекъуапэ адэт заводхэу тутын къыдэзгъэкIыхэрэм ащылэжьагъ. Ихъупхъагъэрэ ицIыфыгъэрэ апае зыхэтхэм ар алъытэщтыгъэ ыкIи КПСС-м хагъахьэ.

IофшIэныр зэпимыгъэоу 1960-рэ илъэсым Мэдин Краснодар дэт политехническэ институтым ихимикэ-технологическэ факультет щеджэнэу макIо. Консерв­хэм яшIын фытегъэпсыхьэгъэ сэнэхьатыр иIэу 1966-рэ илъэсым ар къеухы. Институтым ыуж Мыекъопэ консервышI заводым Iохьэ. КIэлэ хъупхъэм анаIэ къытырадзэшъ, директор IэнатIэр къыфагъэшъуашэ.

1973-рэ илъэсым М.А. Цун­тIыжъыр хэку исполкомым гъо­мылэпхъэшI промышленностымкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу агъэнафэ. Адыгеим гъомылэп­хъэшI предприятиехэм япроизводственнэ объединение щызэхэщэгъэным ар кIэщакIо фэ­хъугъагъ ыкIи игъо зэралъэгъугъэм тетэу СССР-м апэу щызэхащэгъэ объединение тиIэ мэхъу. 1975-рэ илъэсым къыщыублагъэу 1987-рэ илъэсым нэс ащ игенеральнэ директорэу Мэдин Iоф ышIагъ. КъэIогъэн фае а илъэсхэм къакIоцI промышленнэ продукциеу къа­хьы­жьырэр хэпшIыкIэу нахьыбэ зэрэхъугъагъэр. ЗэхэщэкIо дэгъум бэ кIэу IофшIэным къы­хигъахьэщтыгъэр. Предприятием щылажьэхэрэм щыIэкIэ-­псэукIэ амалэу яIэхэри нахьышIу зэришIыщтхэм дэшъхьа­хыщтыгъэп. Ащ дакIоу зэIугъэ­кIэгъу пчъагъэхэмкIэ народнэ де­путатхэм яхэку Совет идепутатэу щытыгъ.

1975-рэ илъэсым Мыекъопэ пивэшI заводыр а объединением хагъэхьэгъагъ. Советхэм ялъэхъан ащ ипродукцие идэ­гъу­гъэ чыжьэу Iугъагъэ. Объеди­нением игенеральнэ директорэу ЦунтIыжъ Мэдин пивэшI заводым игъэкIэжьын имызакъоу, отраслэм ихэхъоныгъэкIи бэ ышIагъэр. ГъомылэпхъэшI промышленностым ихэхъоныгъэ иIахьышхо зэрэхишIыхьагъэм пае орденэу «Знак почета» зыфиIорэр ащ къыфагъэшъошэгъагъ.

М.А. ЦунтIыжъыр рациона­лизаторэу ыкIи изобретателэу щытыгъ. КIэу къыхихыхэрэм яшIогъэшхо къакIощтыгъэ гъомылэпхъэшI промышленностым ипредприятиехэм яIофшIэн шIуа­гъэу къытырэм зыкъегъэ­IэтыгъэнымкIэ.

Мыщ дэжьым къэIуагъэмэ хъущт промышленнэ лъапсэ иIэу адыгэ къуаер я 70-рэ илъэсхэм къыдагъэкIэу зэрэрагъэжьэгъагъэр. Непэ адыгэ къуаер Урысыем ишъолъыр заулэмэ, джащ фэдэу IэкIыб къэралхэми аIэкIагъахьэ. А лъэхъаным Японием ар дэгъоу щашIэу хъугъагъэ.

— Тэ тикъуае зыми хэкIо­кIэнэу щытэп, шIу тлъэгъурэ, ­ау тпэчыжьэ хъугъэ ти Хэкужъ ары ащ IэшIугъэу хэлъыр къезытырэр, — ыIогъагъ адыгэ къуаем иапэрэ фестиваль зыщэIэм Швейцарием къикIыгъэгъэ тилъэпкъэгъоу Дэгуф Сэбэ­хьат. Анахьэу ащ ыгу рихьыгъа­гъэр Тэхъутэмыкъое районым къыщашIыгъэгъэ къуаер ары.

Бюджетым емыпхыгъэ учреждениехэм, анахьэу еджапIэхэм язытет Мэдин ыгъэгу­мэкIыщтыгъ. Гъэмафэрэ гъэцэкIэжьын IофшIэнхэр еджапIэхэм арашIылIэнхэ фаеу зы­хъукIэ, бэ ащ иIэпыIэгъу щыгугъэу зыкъыфэзыгъазэщтыгъэр. Адыгэмэ «ШIу шIи, псым хадз» зыфаIорэм тетэу ар зекIощтыгъ.

Унагъоу иIэри ежьыркIэ IэпыIэгъушхоу щытыгъ. Ишъхьэгъусэу Хьагъундэкъо Тэмарэ исэнэхьаткIэ кIэлэегъэджагъ, Мыекъопэ автотранспортнэ тех­никумым илъэсыбэрэ щыри­гъэджагъэх. Ыпхъоу Мариет гум еIэзэрэ врач, республикэ сы­мэджэщым Iоф щешIэ. Ыкъоу Мурат хьыкумышI. ГухэкI нахь мышIэми, Мэдин бэ къыгъэшIэнэу хъугъэп, 1993-рэ илъэсым идунай ыхъожьыгъ, икъоджэ гупсэу ШIоикъо щагъэтIы­лъыжьыгъ.

ЩэIэфэ ичIыпIэгъухэм, икъо­джэгъухэм ишIуагъэ аригъэкIыщтыгъ. Джащ фэдэу самбэмкIэ ыкIи дзюдомкIэ зыфэдэ къэмыхъугъэ тренерэу, «Я ХХ-рэ лIэшIэгъум итренер анахь дэгъукIэ» Урысыем щалъытэгъэ Кобл Якъубэ Къамболэт ыкъом Молдавием Iоф зэрэщишIэрэр зызэхехым, Мэдин иныбджэ­- гъоу Пэнэшъу Руслъан риIогъагъ Адыгэ къэралыгъо кIэлэ­егъэджэ институтым а лъэхъаным пэщэныгъэ дызезыхьэ­щтыгъэ А. Къ. ЯкIыкъом елъэ­Iунышъ, Коблыр Мыекъуапэ къаригъэщэжьынэу. А лъэхъаным спортымкIэ факультетыкIэ институтым къыщызэIуахыгъагъэти, ЯкIыкъор спортымкIэ кIэлэегъаджэхэм ащымыкIэщтыгъэми, къезэгъыгъ. Джащ тетэу Якъубэ институтым щыригъа­джэхэ хъугъэ. Адыгеим испорт­смен самбистхэр ыкIи идзю­доистхэр дунаим щыцIэрыIо хъунхэмкIэ ЯкIыкъом зи къызтыригъэнагъэп. Сыд фэдэ Iоф­кIи ар Коблым IэпыIэгъу фэ­хъущтыгъ. Рэзэныгъэ тхылъхэри хэгъэгум икъэлэ шъхьаIэ къи­кIыхэти, ЯкIыкъом къыIукIэ­щтыгъэх. Спортым ихэхъоныгъэ иIахь зэрэхишIыхьэрэм пае къыфэразэхэу «тхьауегъэпсэу» ащ къыраIощтыгъэ. СССР-м ихэшыпыкIыгъэ командэ хэтхэм яспортивнэ шъуашэ фэдэ А. Къ. ЯкIыкъом ыцIэкIэ ин­ститутым зэгорэм къагъэхьы­гъагъ. Актовэ залым кIэлэегъа­джэхэри студентхэри чIизыбзэу Коблым ар ректорым зыретыжьым, ащ лъыпытэу сценэ къогъум къуахьи къызщилъи, щхыпцIызэ къыкъокIыжьыгъагъ. Залым чIэсыр зэкIэ къэтэджыхи бэрэ Iэгу фытеогъагъэх.

Джыри зы щысэ горэ къэс­хьын. Мэдин къуаджэу къызщыхъугъэм псыхъоу Псыушхо пхырэчъы. Ащ километрэ 17 икIыхьагъ. Псыхъо цIыкIур, бэ- рэ ощхышхохэр къызэкIэлъыкIо­хэмэ, къыдэкIэу къыхэкIы. Я 70 — 80-рэ илъэсхэм мымакIэу ащ ыгъэгумэкIыгъагъэх. Джащ фэдэу къызыхэкIырэм Мэдин псэолъапхъэхэр къуаджэм къы­гъэсыщтыгъэх, псэолъэшIхэри ахэм ягъусагъэх. КIэух тхьа­мыкIагъохэм ядэгъэзыжьын ащ лъыпытэу ахэр фежьэщтыгъэх. Къоджэдэсхэм непэ къызынэсыгъэм шIукIэ Мэдин игугъу ашIы. Ащ ишIуагъэкIэ нэпкъым игъэпытэн епхыгъэ Iофыбэ зэшIуахыгъ. Илъэсым къыкIоцI джащ тетэу псыхъом зэрар заулэрэ къыхьэу къыхэкIыгъ.

Къэралыгъо Iофхэм агъэгу­мэкIыхэрэм Мэдин ащыщыгъ. Я 80-рэ илъэсхэм акIэхэм адэжь лъэпкъ зэфыщытыкIэхэр къэ­хьылъэгъагъэх. СССР-м лъэпкъ IофыгъохэмкIэ гумэкIыгъо имы­лъыжьэу аIощтыгъэми, Iофыр ащ пэчыжьагъ. СССР-м инароднэ депутатхэм ясессие горэм Адыгеим ыцIэкIэ депутатэу, Адыгеим, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым янароднэ тхакIоу, Урысыем IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъ джырэблагъэ хъугъэ МэщбэшIэ Ис­хьакъ теубытагъэ хэлъэу къыщиIогъагъ я 20 — 30-рэ илъэс­хэм лъэпкъ-къэралыгъо гъэ­псыкIэу щыIэ хъугъагъэр хэп­шIыкIэу нахьышIу шIыгъэн зэ­рэфаер. Депутатхэми ащ къыдырагъэштэгъагъ.

КъэгъэзэпIэ лъэхъаным автоном республикэхэм, крайхэм ыкIи хэкухэм экономикэм ылъэ­ныкъокIэ азыфагу илъыщт зэфыщытыкIэхэм япхыгъэ зэзэ­гъыныгъэу зэдашIыщтым ипроект Iоф дэшIэжьыгъэнымкIэ экспертэу М. А. ЦунтIыжъыр зэрагъэнэфэгъагъэр макIэ зыгу къэкIыжьырэр. РСФСР-м и Апшъэрэ Совет и Тхьаматэ игуадзэу Р.И. Хасбулатовым факIоу агъэхьыгъагъэм кIэтхэ­жьыгъагъэх народнэ депутатхэм я Адыгэ хэку Совет итхьаматэу А.А. Джарымэмрэ ащ игуадзэу М.Н. Черниченкэмрэ.

Сыд фэдэ цIыфэу ара М. А. ЦунтIыжъыр Адыгеим щыпсэу­хэрэм агу къызэринагъэр? Ар дэгъоу къыриIотыкIыгъ илъэ­сыбэрэ Адыгеим финансхэмкIэ иминистрэу щытыгъэ Д. З. Долэм: «Я 70-рэ илъэс чыжьэ­хэм Мэдин ишIуагъэ къыси­гъэкIыгъагъ. Техникумыр къэсыухыгъэ къодыеу IофшIапIэм сыIухьэ сшIоигъоу ыдэжь сызычIахьэм, сызэрэныбжьыкIэм пае бухгалтерэу Iоф сымышIэшъуным тещыныхьагъ, ау комсо­молым сыхэт-сыхэмытыр зэ­­ри­гъашIэмэ шIоигъоу къысэуп­чIыгъ. Сызэрэхэтыр зесэIом, телефонымкIэ зыгорэм дэгущы­Iагъ ыкIи бухгалтер ищы­кIагъэмэ зэригъэшIагъ. ЗыдэгущыIагъэу къычIэкIыгъэр ВЛКСМ-м и Адыгэ хэку комитет иапэрэ сек­ретарэу щытыгъэ Р. Хь. Пэ­нэшъур ары. Ар ежь иныбджэгъугъ. Джащ тетэу комсомолым ихэку комитет сычIэфэнэу хъу­гъэ. Илъэсрэ ныкъорэ тешIа­гъэу, сыдэу щытми, консервышI заводым къэзгъэзэжьыгъ. Ежь Мэдин а лъэхъаным гъомылэпхъэшI промышленностым игъэ­IорышIапIэ ипащэу щытыгъ. Мыекъопэ консервышI заводым ибухгалтер шъхьаIэу ащ сигъэ­нэфагъ. Джащ къыщегъэжьа­гъэу СССР-р зэбгырызыжьыфэ нэс сыригъусэу Iоф сшIагъэ. IофшIэнымкIи, цIыфхэм фыщытыкIэу афыриIэмкIи бэ ащ щысэ зыфытепхын фэдэу хэлъыгъэр. Унашъохэр теубытагъэ хэлъэу ыштэщтыгъэх ыкIи пхырищыщтыгъэх. Предприятиехэм яIоф­шIэн нахь тэрэзэу зэхэщагъэ зэрэхъущтым ренэу ынаIэ тыригъэтыщтыгъ. Къэралыгъо Iоф­хэм язэшIохынкIэ партийнэ-бюрократ аппаратым пэуцужьын фаеуи хъущтыгъэ. Ащ зэхищэгъэ гъомылэпхъэшI объединениер РСФСР-м апэрэу щызэхаща­гъэхэм ащыщыгъ. Темыр Кавказым игъомылэпхъэшI предприятие пстэуми ащ нахьыбэ къыдэзыгъэкIырэ ахэтыгъэп.

Мэдин цIыфхэм афэгу­мэ­кIы­щтыгъ, IэпыIэгъу афэхъущтыгъ, яIэнатIэхэмкIи дигъэкIуаещтыгъэх. Ежь ышъхьэкIэ закъыхигъэщыныр, зашъхьащи­IэтыкIыныр ишэныгъэп. Лъытэныгъэ ин ащ къылэжьыгъ. Непэ къызы­нэсыгъэм зышIэщтыгъэ­хэм да­хэкIэ игугъу ашIы.

Ацумыжъ Казбек. Тарихъ шIэныгъэхэмкIэ доктор.