2020-рэ илъэсымкIэ УФ-м псэолъэшIынымкIэ и Министерствэ ышIыгъэ зэфэхьысыжьхэмкIэ, «Къэлэ цIыкIухэу зичIыопс хъопсапIэу щыт­хэр» зыфиIорэ лъэныкъомкIэ Адыгэкъалэ ущы­псэунымкIэ анахь Iэрыфэгъухэм ащыщ хъугъэ.

ЗэкIэмкIи мыщ фэдэ къэлэ 375-мэ лъэныкъо 36-мкIэ уасэ афашIыгъ, къалэр зэрэзэтегъэ­псыхьагъэр, гъогухэм ящынэ­гъончъагъэ, социальнэ лъэныкъомкIэ учреждениехэм язытет зэрагъэпшагъ.

Адыгэкъалэ республикэм иятIонэрэ къал, ныбжьыкI, гъэ­хъэгъэшIухэр ышIынхэмкIэ амалышIухэр IэкIэлъых. ЧIыпIэ бюджет закъомкIэ гумэкIыгъо­хэр дэгъэзыжьыгъэхэ зэрэмы­хъущтыр республикэм ипащэхэм къыдалъытэзэ, федеральнэ программэ зэфэшъхьафхэм чанэу ахэлажьэ. Ащ ишIуагъэкIэ Адыгэкъалэ мы аужырэ илъэс­хэм иэкономикэ хэхъоныгъэхэр ешIых.

Мы мафэхэм Адыгэкъалэ тыщыIагъ ыкIи хэхъоныгъэу иIэхэр нэрылъэгъу тфэхъугъэх. Къалэм ипащэу ЛIыхэсэ Махьмудэ гущыIэгъу тыфэхъугъ, икIыгъэ илъэсым изэфэхьы­сыжьхэм, пшъэрылъэу зыфагъэу­цужьыхэрэм ащ тащигъэгъозагъ.

Экономикэр

Урысые Федерацием и Президент ижъоныгъокIэ унашъохэм ягъэцэкIэн муниципалитетыр пылъ, лъэпкъ проектхэм, фе­деральнэ программэхэм ахэ­ла­жьэх. Федеральнэ мылъкур къаIэкIэ­хьаным фэшI ищыкIа-­ гъэр зэкIэ агъэцэкIагъ.

Лъэпкъ проектхэм къадыхэлъытагъэу гъэсэныгъэм, культу­рэм ыкIи спортым яучреждениехэр мыщ щагъэпсыгъэх. БэмышIэу Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат Адыгэкъалэ щыIагъ, яIофшIэн зэрэзэхащэрэр зэригъэлъэгъугъ ыкIи осэшIу афишIыгъ.

Зэрэхэгъэгоу зэлъызыубытыгъэ коронавирусым лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ иягъэ къэ­кIуа­гъэми, хэхъоныгъэхэр ашIын­хэ алъэкIыгъ. ЫпэрапшIэу УФ-м и Президентэу Владимир Путиным, АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат къагъэуцугъэ пшъэрылъхэм, ведомствэ ыкIи муниципальнэ программэхэм ягъэцэкIэн ыуж итыгъэх. Гъэсэ­ныгъэм хэхъоныгъэхэр ышIынхэр, гъогу хъызмэтыр ыкIи гъо­гухэр щынэгъончъэнхэр, культурэм икъэухъумэн ыкIи ихэ­гъэхъон, къэлэ щыIакIэр Iэ­рыфэгъу хъуныр ары 2020-рэ илъэсым бюджетым къихьэрэ ахъщэр зыпэIуагъэхьагъэр.

Адыгэкъалэ социальнэ-эконо­мическэ хэхъоныгъэхэр ышIынхэм фэшI зишIуагъэ къакIохэрэм ащыщ гурыт ыкIи пред­принимательствэ цIыкIур, ащ къыхэкIыкIэ бизнесым IэпыIэгъу рагъэгъоты. Анахьэу пандемием илъэхъан яшIуагъэ арагъэкIыгъ ыкIи ахэр къызэрэзэтырагъэнагъэм имызакъоу, ахагъэхъони алъэкIыгъ.

Къалэм инвестициехэр къещэлIэгъэнхэр джащ фэдэу пшъэ­рылъ шъхьаIэхэм ащыщ. 2020-рэ илъэсыр пштэмэ, экономикэм ыкIи социальнэ сферэм алъэныкъокIэ хэхъоныгъэхэр ашIынхэм фэшI сомэ миллион 201,7-рэ къаIэкIэхьагъ, ащ щыщэу бюджетым хэмыхьэрэ мылъкур — сомэ миллион 26,9-рэ, бюджетым къикIырэр — сомэ мил­лиони 174,8-рэ.

2020-рэ илъэсым бюджетым къихьэгъэ ахъщэр лъэныкъо зэ­фэшъхьафхэм апэIуагъэхьагъ. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэу «Нэбзый» зыфиIорэм ишIын, артезианскэ псы къычIэщыпIэхэм ягъэпсын, псырыкIуапIэхэм язэтегъэпсы­хьан ыкIи электроэнергием икъэ­тын апэIуагъэхьагъ. Ащ нэмыкIэу, сатыушIыным фытегъэпсыхьэгъэ псэолъэ пчъагъэ, кафе къызэIуахыгъэх.

Гъэсэныгъэр

Гъэсэныгъэм хэхъоныгъэхэр ышIынхэм муниципальнэ бюджетым ипроцент 33-рэ пэIуа­гъэхьагъ. Гурыт еджэпIитфымэ — кIэлэеджэкIо 2042-рэ, кIэлэ­цIыкIу IыгъыпIэхэм — нэбгырэ 1036-рэ ачIэс, гъэсэныгъэ те­дзэ нэбгырэ 1854-мэ арагъэгъоты.

Пандемием илъэхъан къыткIэхъухьэрэ ныбжьыкIэхэм зэпыу имыIэу шIэныгъэ арагъэгъотыгъ. АщкIэ зишIуагъэ къэ­кIуагъэр гурыт еджапIэхэм яма­териальнэ техническэ базэ зэрэзэтегъэпсыхьагъэр ары. Лъэпкъ проектэу «Гъэсэныгъэм» ишъолъыр проектэу «Цифровая образовательная среда» зыфи­Iорэм къыдыхэлъытагъэу гу­рыт еджэпIиплIымэ сомэ миллиони 5,2-рэ зытефэрэ оргтехникэ ачIагъэуцуагъ.

ДжырэкIэ зыкI къэралыгъо ушэтынхэр макIох. Я 9-рэ классхэм ащеджэхэрэм заушэты­гъах, гурыт еджапIэр къэзыухы­хэрэм шIокI зимыIэ ушэтынитIоу урысыбзэмрэ хьисапымрэ атыгъ, джы зычIэхьащтхэм ялъы­тыгъэу къыхахыгъэ предметхэм ятын къафэнагъэр. Я 11-рэ классыр нэбгырэ 74-мэ къаухы, нэбгырипшIымэ дэгъу дэдэу.

КIэлэцIыкIухэм сэнаущыгъэу ахэлъым хагъэхъоным фэшI муниципалитетым макIэп ышIэ­рэр. Адыгабзэм изэгъэшIэн мэхьанэшхо раты. Муниципальнэ программэу «Лъапсэ зиIэм шъхьапэ ыгъотыщт» зыфиIорэр щыIэныгъэм щыпхыращы. Адыгабзэр ыкIи адыгэ литературэр тхьамафэм сыхьатищэ арагъэхьы, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэми ащарагъашIэ. Апэрэ классым къыщегъэжьагъэу я 11-м нэс «Адыгэ хабз» зыфи­Iорэ предметыр яI.

КIэлэцIыкIу IыгъыпIэу «Дюймовочка» зыцIэм инновационнэ проектымкIэ Iоф ешIэ. КIэлэцIыкIум ихэгъэгу итарихъ, икультурэ, ыбзэ, ишэн-хабзэхэр шIокI имыIэу арагъашIэ. Джащ фэдэу бзэм изэгъэшIэнкIэ ишIуагъэ къэкIо гъэсэныгъэ тедзэ зыщызэрагъэгъотырэ гупчэу «ЮТА» зыфиIорэм къыщызэIуахыгъэ «ХьакIэщым».

НэмыкI муниципалитетхэм афэдэу Адыгэкъали кIэлэегъэ­джэ ныбжьыкIэхэр щымакIэх. Мы гумэкIыгъор дэгъэзыжьы­гъэным фэшI специалист ныбжьыкIэхэу мыщ Iоф щызышIэнэу къакIохэрэм зэтыгъоу сомэ мин 300 араты.

Лъэпкъ проектэу «Демографием» ишIуагъэкIэ гъэрекIо нэбгырэ 240-рэ зычIэфэрэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэ кIэу ашIыгъ. Сомэ миллиони 168,5-рэ ащ пэIухьагъ, ащ щыщэу миллиони 168,2-р — федеральнэ бюд­жетым, сомэ мин 321-р чIыпIэ бюджетым къыхэхыгъэх. КъатитIоу зэтет унэр аужырэ шап­хъэхэм адиштэу зэтегъэпсы­хьагъ. КIэлэцIыкIухэр зыщаIыгъ­хэр дахэу зэIухыгъэх, спорт ыкIи музыкальнэ залхэр, медицинэм иIофышIэ зычIэс кабинетыр хэтых. Учреждениер зыдэт щагури шэпхъэшIухэм адештэ.

Сабыйхэр зычIэсхэр, джэгу­пIэхэр, шхапIэр республикэм ипащэу КъумпIыл Мурат бэмы­шIэу зэригъэлъэгъугъэх. Физкультурэм ыкIи музыкэм алъэныкъокIэ кIэлэцIыкIухэм Iоф за­радашIэрэр нэрылъэгъу къы­фэ­хъугъ. Учреждениер зэрэзэтырагъэпсыхьагъэм осэшIу фи­шIыгъ ыкIи кIэлэцIыкIухэм япсауныгъэ къэухъумэгъэным фэшI санитарнэ шапхъэхэр агъэцэкIэнхэм мэхьанэшхо зэриIэр хигъэунэфыкIыгъ.

Гъэсэныгъэ платформэу «Вдохновение» зыфиIорэм ­ифедеральнэ инновационнэ площадкэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу «Нэбзыир» хэфагъ. Ащ ишIуагъэкIэ къэшъонымкIэ, сурэтшIынымкIэ ыкIи IэкIыб къэ­ралы­гъуабзэхэм язэгъэшIэнкIэ кIэлэ­цIыкIухэм гъэсэныгъэ те­дзэ арагъэгъотын амал щыIэ хъугъэ.

Спортыр

Спортым ылъэныкъокIэ Адыгэ­къалэ макIэп щашIэрэр. Непэрэ мафэм ехъулIэу спорт псэолъэ 59-рэ, ахэм ащыщэу 8-р къоджэ псэупIэхэм аща­гъэпсыгъ. Ау ахэм джыри ахагъэхъон гухэлъ яI. Къуаджэхэу Хьалъэкъуаерэ Псэкъупсэрэ спорт комплексхэр ащашIынхэу ямурад.

Пащэхэм пшъэрылъ шъхьаIэу яIэр муниципалитетым щыпсэу­хэрэр спортым фэщэгъэнхэр ыкIи япсауныгъэ псыхьэгъэныр ары, ащкIэ къатефэрэр зэкIэ ашIэ. Лъэпкъ проектым къыды­хэ­лъытагъэу сомэ миллион 87,9-рэ хъурэ субсидие къатIупщыгъ, чIыпIэ бюджетым щыщ сомэ мин 993-рэ ащ хагъэхъуагъ спорт комплексэу Адыгэкъалэ щагъэпсыгъэм пэIуагъэхьанэу.

Дунаим дзюдомкIэ ичемпионэу, Европэм гъогогъуиплIырэ текIоныгъэ къыщыдэзыхыгъэу, дунаим и Кубок гъогогъуитIо къызыфагъэшъошэгъэ Лъэцэр Хьазрэт ыцIэ ащ фэусыгъэныр игъоу цIыфхэм алъэгъугъ. Спортсмен цIэрыIом фэгъэ­хьыгъэ зэнэкъокъумкIэ комп­лексыр къызэIуахыгъ. АР-м и ЛIы­шъхьэу КъумпIыл Мурат ащ къеблэгъагъ.

Лъэпкъ проектэу «Демографием» хэхьэрэ федеральнэ проектэу «Спортыр щыIэныгъэм ишапхъ» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу ар ашIыгъ. Федеральнэ, республикэ ыкIи муниципальнэ бюджетхэм къахэхыгъэ мылъкумкIэ псэуалъэр агъэ­псыгъ. Мыщ чIыпIэ 200 иI, спорт лъэпкъ зэфэшъхьафхэм афы­тегъэпсыхьэгъэ зал хэт. Комп­лексыр спорт джэгукIэ зэфэ­шъхьафхэм апае гъэпсыгъэ, тре­нажернэ зал шъхьафи иI. Джащ фэдэу гъэпсэфыпIэ, медицинэ кабинет ыкIи нэмыкIэу мыщ фэдэ псэуалъэм ищыкIагъэхэр къыдыхэлъытагъэх.

Къэлэ щыIакIэр Iэрыфэгъу хъуныр

Лъэпкъ проектэу «ПсэупI» зыфиIорэм къыдыхэлъытэгъэ программэу «Къэлэ щыIакIэр Iэ­рыфэгъу хъуныр» зыцIэм Адыгэкъалэ чанэу Iоф щешIэ. ГъэрекIо пштэмэ, къатыбэу зэ­тет унэхэм къапэIулъ щагухэр зэтырагъэпсыхьажьыгъэх, автомобильхэр зыщагъэуцущтхэ чIыпIэхэр къыдалъытагъ, джащ фэдэу кIэлэцIыкIухэр зыщыджэгущтхэ чIыпIэхэр агъэпсыгъэх.

2019-рэ илъэсым Iэрыфэгъу къэлэ псэукIэ гъэпсыгъэным фытегъэпсыхьэгъэ проектым игъэцэкIэнкIэ урысые зэнэкъо­къум хэлэжьагъэх ыкIи 2020-рэ илъэсым федеральнэ бюджетым къыхэхыгъэ сомэ миллион 60, республикэ бюджетым щыщ сомэ миллиони 8 грантэу къыфагъэшъошагъ. Мемориальнэ комплексэу «ТекIоныгъ» зыфиIорэр ыкIи ащ къыпэIулъ чIыпIэр игъэкIотыгъэу зэтырагъэпсыхьажьыгъ. Муниципальнэ бюджетым къыхэхыгъэ сомэ миллиони 3,1-рэ а Iофтхьабзэм хагъэхъуагъ, зэкIэмкIи гектари 7,8-р агъэкIэжьыгъ. Спортивнэ, кIэлэцIыкIу ыкIи воркаут площадкэхэр, орэд къэзыIорэ фонтан щагъэпсыгъэх. Непэрэ мафэмкIэ мы чIыпIэр цIыф кIуапIэу щыт. КIэлэцIыкIухэр къэухъумэгъэнхэм и Дунэе ма­фэ фэгъэхьыгъэ мэфэкIышхо мыщ щызэхащэгъагъ.

БлэкIыгъэ илъэсым гъэхъэгъэ инэу яIагъэхэм ащыщ лъэпкъ культурэм и Гупчэ зэрагъэцэ­кIэжьыгъэр. Федеральнэ ыкIи республикэ бюджетхэм къахэ­хыгъэ сомэ миллион 57,2-рэ ащ пэIуагъэхьагъ.

Социальнэ лъэныкъор

Адыгэкъалэ ыкIи ащ епхыгъэ къуаджэхэм ащыпсэурэ цIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ на­хьышIу шIыгъэным фэшI макIэп ашIэрэр. ГущыIэм пае, икIыгъэ илъэсым щыIэныгъэм чIыпIэ къин ригъэуцогъэ унэгъо 77-мэ IэпыIэгъу арагъэгъотыгъ. АР-м и къэралыгъо программэу «Обес­печение доступным комфортным жильем и коммуникальными услугами на 2014 — 2021 годы» зыфиIорэм къызэрэдилъытэу, унэгъо 17-мэ социальнэ IэпыIэгъу арагъэгъо­тыгъ. Сабыибэ зэрыс унэ­гъуитф ахэм ахэт. ЗэкIэмкIи сомэ мил­лион 14,7-рэ ахэм апэIухьагъ, ащ щыщэу сомэ миллиони 3,1-р — федеральнэ бюджетым, миллиони 4,6-р — республикэ бюджетым, миллиони 7-р муниципальнэ бюджетым къахэхыгъэх. Зянэ-зятэ зышъхьарымытыжьхэр сыди-гъо­кIи янэплъэгъу рагъэкIы­хэрэп. ИкIыгъэ илъэсым зэкIэмкIи сомэ миллионым ехъу IэпыIэгъоу ахэм афатIупщыгъ, зым унэ рагъэгъотыгъ.

Пшъэрылъхэр

Муниципальнэ гъэпсыкIэ зиIэ «Адыгэкъалэ» хэхъоныгъэхэр ышIыхэзэ ыпэкIэ лъэкIуатэ. ИкIыгъэ илъэсым пшъэрылъэу зыфагъэуцугъагъэр зэкIэ агъэцэкIагъ. Мыгъи ащ къыщамы­гъакIэу, рагъэхъузэ Iоф ашIэщт. ГумэкIыгъоу къэуцухэрэм ядэгъэзыжьын ыуж итыщтых.

2020-рэ илъэсым зэхащэгъэ зэнэкъокъоу «Къоджэ псэупIэ­хэм хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэныр» зыфиIорэ программэм къыды­хэлъытагъэу чIыпIэ зэфэшъхьаф­хэм япсырыкIуапIэхэм, гъогу­хэм язэтегъэпсыхьан ыкIи нэмыкI IофшIэнхэм ягъэцэкIэн ыуж ихьагъэх. Джащ фэдэу спорт комплексхэу Хьалъэкъуае ыкIи Псэкъупсэ адэтыщтхэр ашIых.

Псым епхыгъэ гумэкIыгъохэм ядэгъэзыжьын чанэу ыуж итых. Лъэпкъ проектэу «Экология» зыфиIорэм иреспубликэ программэу «Чистая вода» зы­цIэр щыIэныгъэм щыпхыращы. Хьалъэкъуае ыкIи Псэкъупсэ ипсырыкIуапIэхэм ащыщхэм псэу къарычъырэр шапхъэхэм адиштэрэп, ащ идэгъэзыжьын ыуж ихьащтых.

Зэфэхьысыжьхэр пшIынхэ зыхъукIэ къыхэгъэщыгъэн фае — АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат иIэпыIэгъу ишIуагъэкIэ къалэм хэхъоныгъэхэр ешIых. Адыгэкъалэ джыри зэшIуихын фаеу къыпыщылъыр макIэп. Инвестициехэм ахэгъэхъогъэныр — джары Iофыгъо шъхьаIэр. Ау непэ пытагъэ хэлъэу къэпIон плъэкIыщтыр зы — Адыгэкъалэ зэхъокIыныгъэшIу­хэм афэкIо. Къалэр къэмышIэ­жьынэу зэхъокIыгъ. Мемори­альнэ комплексэу «ТекIоныгъ» зыфиIоу бэмышIэу зэтырагъэ­псыхьагъэр цIыфкIуапIэ хъугъэ. КIэлэцIыкIухэр зыщыджэгунхэ, спорт зээкъокъухэр зыща-шIынхэ алъэкIыщт псэуалъэхэр, зызыщыбгъэпсэфын плъэ­кIыщт чIыпIэхэр ащдашIыхьа­гъэх, чъыгхэр агъэтIысыгъэх.

ДЕЛЭКЪО Анет.