Урысые Федерацием, Къэбэртэе-Бэлъкъар Республикэм язаслуженнэ, Адыгэ Республикэм инароднэ артистэу, тхакIоу Мурэтэ Чэпай мэкъуогъум и 12-м къэхъугъ. Урысыем ыкIи Адыгеим апашъхьэ гъэ­хъэгъэ дахэ ащ щыриI.

УсакIом зэриIуагъэу, цIыфыр тIо къэхъурэп, хэти зы гъашIэ Тхьэм къыритырэр. Арышъ, уимафэ пэпчъ уфэсакъэу, умыгъэхьаулыеу, шIуагъэ хэлъэу бгъэшIэныр, ор-орэу пшъхьэ бгъэлъапIэу, зыфэпшIэжьэу сыдкIи — еджэнымкIи, IофшIэнымкIи, цIыфыгъэ Iэдэб-ха­бзэмкIи зебгъасэмэ, пкIэнчъэу узэрэщымыIагъэр ор шъыпкъэми, къыошIэкIыгъэ цIыфыбэми нафэ къафэхъущт.

ГъэшIэ дахэ къыгъэшIагъ зэ­лъашIэрэ артист IэпэIэсагъэу, орэдыр, къашъор, сценэр, тхэныр — литературэр, цIыфхэр лъэшэу зикIэсагъэхэу, Мурэтэ Чэпай Исмахьилэ ыкъом. Непэ лIы Iуш акъылышIор щыIагъэмэ, ыныбжь илъэс 82-рэ хъущтыгъэ къодый. 2013-рэ илъэсым, илъэс 74-рэм итэу цIыфышIум идунай ыхъожьыгъ.

Ау адыгэ лъэпкъ искусствэм, адыгэ театрэм итарихъ, щыIа­кIэм шIоу илъэпкъ филэжьыгъэм­кIэ ащ ыцIэ ныбжьырэу къы­хэнагъ.

ИщыIэныгъ, идунай

Мурэтэ Чэпай Исмахьилэ ыкъор Кощхьэблэ районым ит къуаджэу Блащэпсынэ къыщы­хъугъ. Икъуаджэ пишIын щыIагъэп, ащ игугъу къышIы зэпытыгъэкIи езэщыщтыгъэп. Ежьыр етIани, исабыигъо-кIэлэцIыкIугъом къыщегъэжьагъэу, изакъоу, тыр заом хэкIуади, ным ыпIугъэти, гъэшIуабзи, нэплъэгъу гукIэгъуи, гъомылэ IашIуи зы-кIи ащимыгъакIэу, кIалэм къе­шIэкIыгъэ дунэе дахэр зэхишIэу, цIыфхэр илъапIэхэу ны Iушым ыпIугъ. Мы шэн шIагъо­хэм ежь Чэпае нахь зыкъызе­Iэтым, орэдыр, къашъор, усэр, сэмэркъэур, зыкъэшIын-закъыпэшIыжьыныр ахигъэхъожьыгъ, хэлъыгъ ащ фэдэ амалыр, а пстэур къыхэкIыжьын фэягъэти, еджагъ ыкIи Iоф зыдишIэжьыгъ ыныбжь зыкIахьэм. Гурыт еджапIэр къызеухым колхозым тIэкIурэ Iоф щишIагъ. 1957-рэ илъэсым чIахьи, 1962-рэ илъэсым дэгъу дэдэкIэ ГИТИС-р — искусствэм и Къэралыгъо театрэ институтэу Луначарскэм ыцIэ зыхьэу Москва дэтыр, ащ ыужыIоу, 1969-рэ илъэсым заочнэу, ­Адыгэ къэралыгъо институтым филологиемкIэ ифакультет къыу­хыгъэх. Бзэр, литературэр на­хьышIоу ышIэнхэмкIэ ащ лъэшэу ишIуагъэ къэкIуагъ. Апэрэ IофшIэн лъэбэкъухэр Чэпае театрэм, хэку гъэзетэу «Социа­листическэ Адыгеим», Лъэпкъ творчествэм и Унэ — методистэу ащи­дзыгъ ыкIи Адыгэ хэкум культурэмкIэ игъэIорышIапIэ ипащэ игуадзэу 1989-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу, респуб­ликэр щыIэ зэхъум, АР-м куль­турэмкIэ министрэм игуадзэу илъэси 7 фэдизрэ щытыгъ, Iэ­натIэу иIагъи, Iофэу ышIагъи, анахь мэхьанэ зиIагъэр, Адыгэ къэралыгъо драмтеатрэм ­иадыгэ труппэ хэтэу, артист анахь дэ­гъумэ ахалъытэу, сценэр къыгъэбжьышIоу, адыгэ лъэпкъ ли­тературэм ипроизведениехэм атехыгъэхэ спектаклэхэу «Пщы-оркъ зау», «Тятэжъхэм яорэд», «Батыр», «Шъузабэхэр» (аужыритIур ежь ытхыгъ), «Псым ыхьырэ Iуашъхь», «Псэ­лъыхъохэр», «Дэхэбаринэ ихьа­кIэщ» зыфиIохэрэм анэмыкIэу, урыс классикхэм — А. С. Пуш­киным итрагедие цIыкIумэ ащы­щэу «Хьацэ», Чеховым ипьесэу «Иванов» ыкIи IэкIыб хэгъэгу тхакIохэм атхыгъэхэм, гу­щыIэм пае, Шекспир итрагедиеу «Отел­ло» — роль шъхьаIэр къыщи­шIыгъ дэгъу дэдэу, Дездемонэ — бзылъфыгъэ образыр, Къушъу Светэ екIоу къыдишIыгъ (1983).

Чэпае илъэсипшI пчъагъэм адыгэ театрэм исценэ ыгъэкIэракIэу тетыгъ, спектакли 150-рэ фэдизым роль шъхьаIэхэр гум ыштэу, IэпэIэсагъэр къебэкIэу къащишIыгъ, итворческэ IофшIагъэ епэсыгъэ щытхъури къэралыгъошхоу Урысыеми Адыгеими къырапэсыгъэх, цIыфхэм якIэсэ артистышхуагъ. Мыщ дэжьым къыщыхэзгъэщымэ сшIоигъор Чэпае мэкъэ дахэ зэриIагъэр, адыгэ орэдыжъхэр, ежь орэды­шъохэр зыфишIыгъэхэр, лъэпкъым ыусыгъэхэ шIулъэгъуныгъэ орэдхэр, «Мерэмыкъом иорэд» фэдэу, дэхэ дэдэу къызэриIощтыгъэхэр ары. Сэ сшъхьэкIэ, хъяр зэхэхьагъухэу сызхэфагъэ­хэм ялъытыгъэу, кIэлъэIухэзэ, Мурэтэ Чэпае мы орэдыр къы­зэрэрагъаIощтыгъэр сэшIэ, гум къикIэу ыкIи къынэсэу ащ мэкъэ дэхэ дэдэ иIагъ, сщыгъупшэрэп.

Артист цIэрыIом исэнэхьат ыгукIэ икIэсэ дэдэу, ыгъатхъэу зэрэщытыр, къышIыгъэ роль пэпчъи къыхэщы, къыплъэIэсы, джары IэпэIэсагъэр, джары псэм гуапэ щыхъурэр! Артист дэгъубэ тиадыгэ сценэ тетыгъ — КIыкI Юрэ, Хъурмэ Мариет, Пэрэныкъохэу Розэ ыкIи Чатиб, КIуращынэ Фатимэ, Оркъыжъыкъо Ахьмэд, Устэкъо Мыхъутар, мыхэм анэмыкIхэри. Джы непи мы Iофыр дахэу лъагъэкIуатэ тилъэпкъ театрэ искусствэм ылъа­псэ зыгъэчъыгъэхэм. Ахэм ягуетыныгъэкIэ, яIэпэIэсэныгъэкIэ лъэпкъ театрэ дэгъу тиIэ зэрэхъугъэм урыгушхо­нэу щыт.

Мурэтэ Чэпае артист ин къо­дыягъэп, ар тхэкIуагъэ, сценэм — искусствэм, иамал къызэрихьэу литературэри агуигъэуцуагъ.

Ытхыгъэх драмэхэу «Батыр», «Шъузабэхэр», «Ным игумэкI». Мыхэр мызэу, мытIоу Адыгэ театрэм щагъэуцугъэх, цIыфхэм анахь якIасэ хъугъэ спектаклэх, агумэ къарынагъэх. Чэ­пае иапэрэ тхылъ «Шъузабэхэр» зыфиIорэр 1994-рэ илъэсым, 2004-м ятIонэрэ тхы­лъэу пьесэхэр зыдэтхэр «Iэна­тIэм игъэрхэр», ящэнэрэр —драматургическэ произведе­ниехэр зэкIэ къыздэхьагъэхэу «ЦIыфыгъэм ыкIуачI» зыфиIо- рэр 2009-м къыдэкIыгъэх.

Мурэтэ Чэпае Урысыем ­итха­кIохэм я Союз 1996-рэ илъэ­сым къыщыублагъэу хэ­тыгъ. Ащ зэ­ра­штагъэм икъэ­барышIу зе­шIэм, янэу зы­пIугъэу, зылэжьыгъэу, еджэн-­гъэ­сэныгъэр мэхьа­нэшхо зиIэ на­сып ялыеу зэрэщытэу зы­лъы­тэщтыгъэм ихьаты­рэу Чэпае ылъытагъ, гушIо нэпс­хэри ынэ-мэ къакIэтэкъугъэх.

Ежь Мурэтэ Чэпае сисэнэ­хьат епхыгъэу гущыIэгъухэри дэсшIэу къыхэкIыгъ, сценэм иар­тист инэу зэрэщытымкIи сшIэу шъхьэкIафэ фэсшIыщтыгъ, чиновникэуи къыхэкIыгъ, ау ежь къызэритхыжьэу, «куцэр теуцогъу-теуцогъу», ар гъэшIэгъонэп, зыфэдэ щымыIэр цIыфхэм шIу афапшIэу ущыIэныр ары, ар къыдэхъущтыгъ артист IэпэIа­сэм. Чэпае щыIэныгъэр икIэ­сагъ, илъэпIагъ, унэгъо дахэ, пхъуищ, ахэм къатекIыгъэхэр иIагъэх, шыкур, щыIэх. Ау ежь иаужырэ илъэсхэм зыдэпсэу­гъэр, зигъусагъэр, гурыIогъу къы­фэхъугъэу Роз ары. Мурэтэ Чэпае иаужырэ я 4-рэ гу­къэкIыжь тхылъэу, «СищыIэныгъ — сидунай» зыфиIорэр ежь зыщымыIэжь ужым, 2014-рэ илъэсым, къыдэкIыгъ мы зыцIэ къесIогъэ бзылъфыгъэм ихьатыркIэ. Тхылъым кIэзыгъэ­хэзыгъэ имыIэу Мурэтэ Чэпае ищыIэныгъэ бай зыфэдагъэр гъэшIэгъонэу, сурэтыбэми нэм къыкIагъэуцоу къыщыриIоты­кIыгъ. ЦIыфышхом игъашIэ къиныгъо чIыпIэхэр хэтыгъэхэми, ежь ыгукIэ гъунэнчъэу щы­Iэныгъэр зэрилъапIэр, цIыфхэр, иадыгэ лъэпкъ, дунэешхор ина­сып инэу зэрэщытхэр щигъэунэфыгъ.

Дахэу гущыIэщтыгъ, шэнычъэ­дысыгъэп, ищыIэныгъэ, идунай агъэгушхоу щыIагъ. Искусствэми, лъэпкъ литературэми, ­ады­гэ щыIакIэми лъэуж нэф къаты­ринагъ.

Мамырыкъо Нуриет. Сурэтхэр Чэпай илъэс зэ­фэ­шъхьафхэм тырахыгъэх.