Гъэтхэ дзэ дэщыгъор етIупщыгъэу Урысыем щэкIо. Ащ изэхэщэн ти­шъолъыр зэрэщыкIорэм, ныбжьыкIэхэм къулыкъур зыщахьын алъэкIыщт чIыпIэхэм, пандемием изэрар къэкIомэ, нэмыкI упчIэхэу цIыф­хэр зыгъэгумэкIыхэрэм афэгъэхьыгъэу гущыIэгъу тыфэхъугъ Адыгэ Рес­публикэм идзэ комиссарэу Александр Авериным.

— Александр, къулыкъум ащэщт кIалэм инэнэжъ зыкъышъуфегъазэ. Ар къы­кIэупчIэ: «Сипхъо­рэлъф дзэм ащэнэу гъатхэм къеджагъэх. Тыдэ ­къулыкъур ащ щихьын ылъэ­кIы­щта? Шъолъырым къулыкъур щихьынымкIэ шэпхъэ гъэнэфагъэхэр щы­Iэха?»

— Урысые Федерацием ишъо­лъыр ит подразделение пэпчъ уипхъорэлъф ащэн алъэ­кIыщт. ХэткIи шъэфэп УIэшыгъэ КIуачIэхэм ащэхэрэр «экстерриториальнэ» (зыщыпсэухэрэм емылъытыгъэу) шIыкIэкIэ зэрагощыхэрэр. Тишъолъыр ращы­хэрэр нахьыбэрэмкIэ зыдащэ­хэрэр Къыблэ ыкIи КъохьэпIэ дзэ округхэм ядзэхэр арых. Дзэ дэщыгъом иплан тетэу Адыгеим икIыщт ныбжьыкIэхэр лъэсы­дзэхэм, ошъогу-десантнэ дзэхэм (ВДВ), стратегическэ мэхьанэ зиIэ ракетнэ дзэхэм (РВСН), ошъогу-космическэ кIуачIэхэм (ВКС), Лъэпкъ гвардием идзэ­хэм агъэкIощтых. Уипхъорэлъф зыхэфэщт дзэр къыхэзыхырэр дэщынымкIэ комиссиер ары. Комиссием итхьамат муниципальнэ образованиеу ар зыщыпсэурэм ипащэ. ныбжьыкIэр зыхэфэщт дзэр, апэрапшIэу, ипсауныгъэ изытет елъытыгъэу агъэнафэ. Нэужым дзэ-учетнэ, апшъэрэ е гурыт гъэсэныгъэу иIэм деплъых. Джащ фэдэу дэщынымкIэ комиссием изэхэсыгъо ежь къулыкъум кIощт ныбжьыкIэм ишIоигъоныгъэу къыщиIорэри къыдыхалъытэ.

— ЫпшъэкIэ къэпIуагъ къулыкъур зыщихьыщт чIыпIэр комиссием ыгъэ­нафэу. Адэ ныбжьыкIэм къулыкъу зыщихьыщт дзэ лъэпкъыр ежь къыхи­хын ылъэкIыщта?

— ДэщынымкIэ комиссием изэхэсыгъо къэмысызэ, цIыфыр медицинэ уплъэкIуным пхырэ­кIы. ПэшIорыгъэшъэу ащ игъэсэныгъэ, иунагъо, ипсауныгъэ изытет афэгъэхьыгъэ къэбарыр тэ тшIэнэу мэхъу. Ащ мэхьанэ иI — дащыщтым фэгъэкIотэнэу иIэхэм ялъытыгъэу зыщыпсэу­рэм пэмычыжьэу къулыкъур щихьын ылъэкIыщт.

— Сыд фэдэ фэгъэкIотэнха ахэр? Нахь игъэкIотыгъэу къытфэпIотагъэмэ дэгъугъэ.

— ГущыIэм пае, къулыкъум къызэджагъэхэм янэ-ятэхэр нэжъ­­-Iужъхэмэ е сэкъатныгъэ яIэмэ. Ащ елъытыгъэу зыщы­псэу­рэм пэмычыжьэу къулы­къур щихьын ылъэкIыщт. Мыщ къыхиубытэхэрэр: янэ илъэс 60-м, ятэ илъэс 66-м нахьыжъхэмэ, ежь ныбжьыкIэм сабыитIу иIэмэ. Ау ащ къикIырэп зыщыпсэурэ унэм дэжь дзэ частыр щытынэу.

Иунэгъо Iофыгъохэм ялъытыгъэу, зыщыпсэурэм пэблагъэу къулыкъур ыхьын зыхъукIэ, егъэджэн подразделением хэмыфэн ылъэкIыщт. Сыда пIомэ «егъэджэн» ужым къэралыгъом ит дзэ частьхэм кIалэхэр атырагуащэх. Арышъ, фэгъэкIотэнэу зигугъу къэтшIыгъэхэр зиIэхэр егъэджэн подразделениехэм агъакIохэрэп.

— Адэ, зэрэхъурэмкIэ, а купым хэхьэрэ къулыкъу­шIэм дзэ сэнэхьат къыратыщтэп, ара?

— Ащ дзэ частым сэнэхьат (офицерхэм рагъаджэх) щи­гъотыщт. Адрэ егъэджэн подразделениехэм щагъэхьазырых сер­жантхэр, механик-во­дительхэр, танкхэм якомандирхэр…

— Ны-тыхэр егъэгумэкIых пандемием илъэ­хъан якIалэхэр зэрагъэ­лъэ­гъунхэ алъэкIыщтмэ?

— Пстэуми тэшIэ джыри пан­демиер зэрэтымыухыгъэр, узыр къытпыхьаным ищынагъо зэрэщыIэр. Дзэ частыр купышхоу зэхэт, офицерхэм, дзэкIолIхэм къулыкъур ахьы. Арышъ, ащымыщ ахэхьаныр щынагъо. Ны-тыхэр къакIохэми, шэпхъэ гъэ­нэфагъэхэр агъэцэкIэнхэ фае: нэгуихъор, Iалъэхэр, антисеп­тикхэр ищыкIагъэх. Ны-тыхэм якIалэхэр зэрагъэлъэгъунхэ фи­тых, ау мыкIохэмэ нахьышIу.

— КIэкIэу къэпIон зыхъу­кIэ, зэпахырэ узым ищынагъо къытшъхьарэтыфэ дзэ частым бэрэ мыкIо­хэмэ нахь тэрэз.

— Ары. Джырэ лъэхъаным зэдэгущыIэгъу шIыкIэ зэфэ­шъхьафхэр щыIэх. Охътэ гъэнэфагъэм къулыкъушIэхэм телефонхэр агъэфедэнхэу фитыныгъэ араты. Ау кIонхэу ищыкIэгъэ дэдэ зыхъукIэ, зыми къафимыдэн ылъэкIыщтэп.

— Александр, къулыкъур ахьыфэ мобильнэ телефонхэр агъэфедэнхэ алъэ­кIыщтмэ бэхэр егъэгумэкIых. Ягупсэхэм зэпхыныгъэ адыряIэнымкIэ хэу­шъхьафыкIыгъэ телефонхэр ыкIи сим-картэ­хэр къаратыхэу щыта?

— Хьау, къаратырэп. Ау аIыгъын фитыр зиамалхэр мэкIэ телефонхэр арых: сурэт ыкIи видео тезымыхыхэрэр, Интернетым пымышIэшъухэрэр, зыдэ­щыIэ чIыпIэр къэзымыгъэлъагъохэрэр. Телефон лъэпкъэу аIыгъын фитхэм ацIэхэр хэбзэгъэуцугъэм щытхыгъэх.

— Тигъэзетеджэхэм ащыщ упчIэ къытыгъ: «КъэкIощт илъэсым си­кIалэ ыныбжьыкIэ къулыкъур ыхьынэу къыте­фэ. Ау ар дзэм кIонэу фэя­хэп. Ащ епхыгъэу хэбзэ­гъэуцугъэ горэ щыIа?»

— Мыщ дэжьым къыхэзгъэщын: къулыкъур зыхьынэу къызытефэрэм ишIоигъоныгъэ пстэури къыдалъытэрэп. Дзэм къулыкъу щихьыныр илъэс 18 хъугъэ хъулъфыгъэ пэпчъ ипшъэ­рылъэу зэрэщытыр УФ-м и Конституцие итхагъ. Ар къулыкъум мыкIоным е пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ уахътэр лъагъэкIотэным ушъхьагъу гъэнэфагъэхэр иIэх. Ар ипсауныгъэ изытет елъытыгъ, еджэмэ… Хэбзэгъэу­цугъэм ахэр итхагъэх.

Ащ фэдэ упчIэ зиIэ ны-тыхэм зафэзгъазэ сшIоигъу: УФ-м и УIэшыгъэ КIуачIэхэм къулыкъур ащихьынэу зэрэфэмыемкIэ теу­бытэгъэ пытэ шъуикIалэ зыкIи­шIыгъэр сыдым къыхэкIыгъа? ЗыгорэкIэ тэрэзэу шъуфэмы­гъэсагъа? ГущыIэм пае, и Хэгъэгу шIу ылъэгъунэу, патриотизмэ хэлъынэу, игъунапкъэхэр пыим щиухъумэнхэу ешъумы­гъэшIагъэха?

Къулыкъур зымыхьыгъэм къэ­ралыгъо ыкIи муниципальнэ органхэм Iоф ащишIэн ылъэкIыщтэп.

Ащ дакIоу, альтернативнэ къулыкъур зэрэщыIэр агу къэсэгъэкIыжьы.

— Джыри зэ пандемием къыфэзгъэзэжьы сшIоигъу. Ащ ыпкъ къикIыкIэ дзэ дэщыным зэхъокIыныгъэхэр фэхъугъэха?

— Дзэ дэщыным хэлэжьэрэ лъэныкъо пстэуми мы узыр апымыхьаным епхыгъэ Iоф­тхьабзэхэм тынаIэ лъэшэу ате­тэгъэты. Комиссариатым ичIэ­хьагъу «лъыплъэн пункт» щыдгъэпсыгъ, санитарнэ шапхъэхэр зэкIэ тэгъэцакIэх. Зыщаугъоихэрэ унэхэр, автотранспортыр дезинфекцие тэшIых.

— Александр, зэрэхъурэмкIэ, дзэ дэщыным ковидыр пэрыохъу фэхъурэп. Гъэтхэ дзэ дэщыгъом нэ­бгырэ тхьапша къулы­къум жъугъэкIощтыр?

— Гъэтхэ дзэ дэщыгъом нэ­бгырэ 500-м ехъу Адыгэ Рес­публикэм икIыщт. Мы уахътэм ехъулIэу процент 15-р къулыкъум кIуагъэх, охътэ гъэнэфагъэм ехъулIэу планыр зэрэдгъэ­цэкIэщтым сицыхьэ телъ.

Iэшъынэ Сусан.