Зэрэдунаеу зэдыряе хъугъэ урыс усэкIо инэу Александр Пушкиныр адыгэхэми агукIэ къаштагъ, шIу алъэгъугъ, ащыщ хъугъэ.

Бэрэ дунаим тетынэу мыхъугъэми, ыпсэрэ итворчествэрэкIэ бэгъашIэу, гъэшIэ кIыхьэ хъунэу Тхьэм фиухэсыгъэгъэн фае. Ежь усакIоми гу лъитэ-­ гъагъ, чыжьэу плъэщтыгъ, ышIэщтыгъ арэущтэу зэрэхъущтыр.

«Сэ IэрымышI саугъэт зыфэзгъэуцужьыгъ. Ащ екIурэ лъэс лъагъор ныбжьи хэкIокIэжьыщтэп» — ытхыгъагъ усакIом.

Ары зэрэхъугъэри, щыIэныгъэм ар къыгъэшъыпкъэжьыгъ. ЦIыф жъугъэу икъэлэмыпэ зыфигъэIорышIагъэхэм зэрафэусагъэм щытхъуи, лъытэныгъи къыфихьыгъ. ЛIэшIэгъу мэхъаджэу зыхэтым дикIэгъэ лэжьакIомэ яшъхьафитыныгъэ фэбэнэнхэу къызэрэфаджэщтыгъэм мыкIодыжьын саугъэт фигъэуцугъ.

ТхэкIэ-еджэкIэ амал къызаIэкIахьэм адыгэхэри усакIом итворчествэ фэнэ­Iуасэ хъугъэх ыкIи шIу алъэгъугъ, ежьхэм яекIэ алъытагъ, фэусагъэх, абзэ- кIэ «къагъэгущыIагъ». Пушкиным ытхыгъэхэу адыгабзэкIэ зэрадзэкIыжьыгъэхэм ащыщых пшысэхэр, повестхэр, усэхэр. Романэу «Евгений Онегин» зы­фиIорэр кIэлэегъаджэу Бастэ Аскэр адыгабзэм рилъхьагъ. Адыгэ усакIохэм зэрадзэкIыгъэхэм ащыщых: «Дубровский», «Капитанская дочка», «Полтава», «Моцарт и Сальери», «Медный всадник» ыкIи нэмыкIхэр. Джащ дакIоу, пшысэхэу «Сказка о рыбаке и рыбке», «Сказка о попе и работни­ке его Балде»»; усэ хъарзынэхэу «В Сибирь», «К Чаадаеву», «Зим­нее утро», «Зимняя дорога», «Узник», нэмыкIыбэхэр.

Зигугъу къэтшIыгъэ ыкIи нэмыкI тхыгъэхэу зэрадзэкIыхэрэр еджэпIэ программэхэм ахагъахьэщтыгъэх. КIэлэ­еджакIохэр ежьхэм абзэкIэ усэкIошхом ипроизведениехэм яджэщтыгъэх. Адыгэ советскэ литературэ ныбжьыкIэмкIэ, ащ иуцункIэ Пушкиным ипроизведениехэм мэхьанэшхо яIагъ.

Пушкиным изэдзэкIакIохэм ащыщых усакIохэу Хьаткъо Ахьмэд, МэщбэшIэ Исхьакъ, Къуекъо Налбый, Нэхэе Руслъан, Емыж МулиIэт ыкIи нэмыкIхэр. А IофшIагъэхэм мэхьанэшхо яI.

Мыхэм поэтым иусэхэр зэрадзэкIыгъэхэ къодыеп. Ащ фэусагъэх. Яусэ анахьышIухэр фагъэшъошагъэх. ШIулъэ­гъуныгъэу фыряIэм игъусэу иукIакIо, ащ Iэгу фытеуагъэхэм гужъэу афыряIэри къагъэлъэгъуагъ. МэщбэшIэ Исхьакъ, гущыIэм пае, мырэущтэу етхы:

«Поэтыр фэхыгъэ…» — а сатыр дыджхэм Ашъхьагъы сэ ситэу Сябгы зыIэ къэмыкIэзэзыгъэми, Адрэ зигушIо зымыушъэфыгъэми…»

Ащ изакъоп, МэщбашIэм ироманэу «Хъанджэрый» зыфиIорэми Пушкиныр пхырещы.

ЗэлъашIэрэ тхакIоу Цуекъо Юныс ироманэу «Милосердие Черных гор, ­или Смерть за «Черной речкой» зыфиIорэми Пушкиным чIыпIэшхо щеубыты. Ащ усакIом гъыжь лъешIыжьы.

Адыгэ ашугэу Цыгъо Теуцожьи ыгукIэ пэблагъэ хъугъагъэ Пушкиныр:

«Пушкиныр шIу тэлъэгъу, ИIогъэ дахэхэр къэтэухъумэ, Иорэд остыгъэ нэфынэу тфаблэ. СылIыжъэу Пушкиным сырикIэнзехь».

УсакIоу Пэнэшъу Хьазрэт насыпышIоу, Тхьэр етагъэу елъытэ «Пушкиным ичIыпIэхэм» зэращыIагъэм пае. Къылъэгъу­гъэу, Пушкиным икъэбарэу къызэхихыгъэм пае шIэныгъэу иIэхэм къазэрахэ­хъуагъэр къеIо. Нэужым ащи усэкIошхом ипроизведениехэм ащыщхэр зэредзэкIых.

Адыгэхэм абзэкIэ Пушкиныр Адыгэ лъэпкъ театрэм исцени «къыщыгущы­Iагъ». Пушкиным «Итрагедие цIыкIухэу» Емиж МулиIэт зэридзэкIыжьыгъэхэр те­атрэм ыгъэуцугъэх.

Пушкиным ифэшъошэ щытхъу зыIо­хэрэм ащыщ докторэу, профессорэу Къуныжъ Мыхьамэт. Ащ научнэ IофшIэгъэ пчъагъэ усакIом итворчествэ фэ­гъэ­хьыгъэу ытхыгъ. Ахэм хабзэм осэшхо къафишIыгъ — «Пушкиным идышъэ ме­даль» къыфагъэшъошагъ.

Непи адыгэхэм Пушкиным шIулъэ­гъоу фыряIэм къыщыкIагъэп. Ащ итворчествэ игъэкIотыгъэу гурыт ыкIи апшъэрэ еджа­пIэхэм ащызэрагъашIэ, кIэлэеджакIохэм сочинениехэр, студентхэм дипломнэ Iоф­шIэнхэр атхых. Непэ зэрэ Урысыеу илъэсым тIо Пушкиным фэгъэхьыгъэ Iоф­тхьабзэхэр щызэхащэх (къызыхъугъэ мафэмрэ зыфыкъогъэ мафэмрэ). Ахэр Адыгэ Республикэми щыхагъэунэфыкIых.

ШIэныгъэлэжьхэм зэрэхагъэунэфыкIы­рэмкIэ, ежь Пушкиныри черкес (адыгэ) фольклорым щыгъозагъ. Адыгэхэм еджэ­гъэ зырызэу къахэкIыгъэмэ ащыщхэр ышIэщтыгъэх. ГущыIэм пае, Нэгумэ Шорэ черкес офицерэу СултIан Къаз-Джэрые иповестэу «Долина Ажитугай» зыфиIорэр ежь къыдигъэкIырэ журналым иапэрэ номер къыригъэхьэгъагъ ыкIи авторым лъэшэу осэшхо къыфишIыгъагъ.

Джащ тетэу урыс ыкIи дунэе усэкIошхоу Александр Пушкиныр адыгэхэми яеу, зэкIэхэми зэдытиеу хъугъэ.

Цуекъо Нэфсэт. Филологие шIэныгъэхэмкIэ доктор.