Хэгъэгу зэошхом ТекIоныгъэр къызыщыдахыгъэ мафэр Урысые къэра­лыгъомкIэ мэфэкIышхоу щыт, щыпсэухэрэр а мафэм рэгушхох, зэо мэхъаджэм хэлэжьагъэхэр, щыфэхыгъэхэр агу къагъэкIыжьых, якъэ­бар лъагъэкIуатэ. Сэри сятэжъэу Пэнэшъу Юсыф Лыгъуцэ ыкъор Хэгъэгу зэошхом хэлэжьагъ, уIагъэхэр тещагъэхэу къыгъэзэжьыгъ. Ащ фэгъэхьыгъ ситхыгъэ.

Тэтэжъ 1917-рэ илъэсым къуа­джэу Пэнэжьыкъуае къыщыхъугъ. Унагъо ригъэжьэгъэ къодыеу, 1941-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм Дзэ Плъыжьым ащагъ. Мамырэу, рэхьатэу цIыф­хэр псэущтыгъэх, яIофхэм ауж итыгъэх. Ау, ошIэ-дэмышIэу ду­наир къызэIэхьагъ, чIыгур къэсысыгъ, цIыфхэр къэгумэкIыгъэх, зэкIэри къэчэфынчъагъэх. Заор къежьагъ.

Нэмыц техакIохэр дэгъоу зэтегъэпсыхьагъэхэу, мамыр Iуагъэу тикъэралыгъо къыдыряIагъэр аукъуи, ошIэ-дэмышIэу зао къыташIылIагъ. Якъухьэ­лъатэхэм тикъалэхэр акъутэхэу рагъэжьагъ, тикъэралыгъо гъунапкъэ къэзыухъумэрэ дзэ­кIолIхэр зыдэщыт чIыпIэхэм щэр къaтырaпхъэнкlaгъ, ятопхэри къызэлъыуагъэх. Ахэм ауж ятанк­хэр къежьагъэх, гъунапкъэм къызэпырыкIыхи, тичIыгу къихьэхэу рагъэжьагъ.

Ау тидзэкIолIхэр, командир­хэр щтагъэхэп, зэкIэри зыч­-зыпчэгъоу зэгоуцуагъэх, пыеу къатебэнагъэм зэгурыIожьхэзэ пэуцужьыгъэх. Ахэм сэ сятэ­жъэу Юсыф Лыгъуцэ ыкъор ахэтыгъ. Зэо мэшIошхом ымэ апэ къызэугъэмэ ащыщыгъ.

Апэрэ мафэхэм, пыир нахь лъэшыти, къызэкIэкIонхэ фаеу хъугъэх. Пыим тичIыгу зэриу­лъэгурэр, тикъалэхэр, тичылэхэр къабгынэхэзэ къызэрэзэ­кIакIохэрэр агу лъэшэу къеощтыгъ. Арэу щытми, агу агъэ­кIодыгъэп тидзэкIолIхэм.

Тэ, ныбжьыкIэхэм, тлъэгъугъэп ыкIи зэхэтхыгъэп топ ома­къи, зэхэтшIагъэп цIыфхэр хьазабэу зыхэтыгъэхэри. Си­тэтэжъ фэдэу а зэошхор къызежьэм ныбжьыкIэхэу пыим пэуцужьыгъэхэм яхьатыркIэ непэ тэ мамырэу тэпсэу, ошъо­гури къаргъоу та­шъхьагъ ит.

Апэрэ мафэхэм пыидзэм бэ тичIыгоу ыштэгъагъэр, гъэрэу ыубытыгъагъэри макIэп. Ау сэ ситэтэжъ фэдэу заом Iутыгъэ­хэм пыир къагъэуцугъ.

Апэрэ мафэм къыщегъэжьагъэу тилъэпкъэгъоу нэбгырэ 84-рэ ситэтэжъ кIыгъугъ. Тэтэжъ зыхэтыгъэ полкыр Сталинград шъолъырым 1942-рэ илъэсым щызэхащагъ. А полкым гъэхъа­гъэу ышIыгъэмэ ащыщ шъущызгъэгъуазэ сшIоигъу. Мы къэс­тхырэр зыкъэу­хъу­мэжьыгъэ­нымкIэ Министерствэм ихъарзынэщэу къалэу Подольскэ дэтым сятэу Алый къыхихыгъэу шъо нэIуасэ шъу­фэсэшIы.

А полкыр ренэу пстэуми апэ итыгъ, тидзэхэр зыщылъыкIотэрэ гъэзапIэм псыхъохэу апэ къыщифэхэрэм арызэпырыкIынхэу лъэмыджхэр ашIыщтыгъ. Апэ уиты хъумэ, ренэу пыим упэуцужьын фэягъэ. къу­хьэ­лъатэхэм рэхьатныгъэ къара­мытыми, пыим итопхэри ре­нэу къяохэу, ицIыфхэри къатеба­нэхэми, полкым ипшъэрылъ ыгъэ­цакIэщтыгъ. Апэ ситэтэжъ зенитнэ-пулеметнэ ротэм хэтэу зэуагъэ, етIанэ разведкэм фэгъэзэгъэ ротэм ащэжьи, заор разведчикэу ыухыгъ.

Заор кIозэ партием хэхьагъ. Сятэшэу Адам къызэриIуатэ­рэмкIэ, зэкIэри партием ха­гъахьэщтыгъэп. Сыда пIомэ апэ ренэу уитын, сыд фэдэ чIыпIэ уифагъэми, къызэкIакIо уимыIэу пыим уезэон фэягъ.

Хъарзынэщым къызэрэхэкIыгъэмкIэ, ситэтэжъэу Пэнэшъу Юсыф Лыгъуцэ ыкъор 1945-рэ илъэсым, кIымафэм, чIыпIэу Валиска лъэшэу къыщауIагъ. Зэо хьылъэ ащ щыкIуагъ, ау ти­дзэкIолIхэр къызэкIэкIуа­гъэхэп, фашист нэбгыри 150-рэ аукIыгъ, 75-рэ гъэрэу къаубытыгъ, зы полковник аукIыгъ. А чIыпIэм нэмыкI тидзэкIолIхэр къэсыхи, пыеу къэнагъэхэм зы­къарагъэтыгъ. Ситэтэжъ зыхэтыгъэ полкыр псэемыблэжьэу нэмыцхэм зэрязэуагъэм пае къэралыгъо тынхэр къыфагъэшъошагъэх: «За отвагу», «За оборону Кавказа», «В боях за Днепр», «За победу над Германией», нэмыкIхэри.

Апэрэ мафэм къыщегъэжьагъэу заор аухыфэ зэгъусэхэу зэдэзэуагъэх ситэтэжърэ ти­гъунэгъу чылэу Гъобэкъуае щы­щэу ГъукIэлI Мосэрэ.

Тэтэжъ уIэгъэшхо телъыти, заом зи хишIыхьажьынэу хъугъэп икIэухым, сымэджэщым чIэлъыгъ. Ау ГъукIэлI Мосэ Мы­шъэост ыкъор Берлин зы­шта­гъэмэ ащыщ. Ситэтэжъ игъу­сагъэхэу апэрэ зэо мафэхэм зэгуащыхи нэмыкI чIыпIэ­хэм пыим щезэуагъэхэр псаоу къэкIожьыгъэх: Джэджэхьаблэ щыпсэухэу Хьашхъуанэкъо Хьамид Уцужьыкъо ыкъор, Мыгу Нэкъар Хьанэшъу ыкъор, Едэ­псыкъуае щыщэу Тэтэр Мы­шъэост Чэлэхъу ыкъор, ДжамбэчыекIэ — Хьатэмэ Нур Мы­хьамодэ ыкъор, Пэнэжьыкъуае щыщэу Хьабэхъу (Хабахумов) Арамбый Махьмудэ ыкъор.

Ситэтэжъ фэдэу тидзэкIолI миллион пчъагъэ зэо мэшIо­шхом пэуцужьыхи, ар агъэкIосагъ. А лъэхъаным ныбжьыкIэхэм 1941 — 1945-рэ илъэс­хэм заом лIыблэнагъэу щызэрахьагъэм ишIуагъэкIэ тэ непэ мамырэу тэпсэу. Тэ къыдгурэIо, шъоры, тятэжъхэр, тянэжъхэр ТекIоныгъэр къыдэзыхыгъэхэр. Ащ пае шъо дунаир шъухъо­жьыгъэми, лъэшэу тышъуфэраз.

1945-рэ илъэсым ситэтэжъ заом къикIыжьи икъуаджэ къэ­кIожьыгъ. Мэкъумэщ Iофхэм ауж ихьагъ. Шъэуитфырэ пшъэ­шъиплIырэ ыпIугъэх, ылэжьы­гъэх. 1996-рэ илъэсым дунаир ыхъожьыгъ. Ау джы къызынэсыгъэми игугъу цIыфхэм шIукIэ ашIы.

Дэгъоу ситэтэжъ къэсэшIэ­жьы, ренэу къысIугушIощтыгъ. Сэ Бэщыкъо лъэпкъым унагъо сихьагъэу сахэс, кIалэрэ пшъа­шъэрэ сиIэх. Джы сипшъэрылъ шъхьаIэхэм ащыщ къыткIэхъу­хьэхэрэм хэгъэгум итарихъ, апсэ емыблэжьэу къэзгъэгъунагъэхэм лIыхъужъныгъэу зэрахьагъэр язгъэшIэнхэр. Ситэтэжъэу Пэнэшъу Юсыф ахэм зэу зэращыщыр, тинепэрэ мамыр щыIакIэ къытфэзыухъу­ма­гъэхэм ар зэрахэтыгъэр си­бынхэм къафэсэIуатэ. Тэтэ­жъыр щысэшIу зэрафэхъущтым, зэрэ­рыгушхощтхэм сицыхьэ телъ.

Бэщыкъо (Пэнэшъу) Саид.