Изэрар мыухыжь

ЦIыфыр зэрылIыкIын ылъэкIыщт узхэм лъапсэ афэхъухэрэм зэу ащыщ тутынешъоныр. Псау­ныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ Дунэе орга­низацием къызэритырэмкIэ, илъэсым къыкIоцI зэрэдунаеу пштэмэ, ащ илажьэкIэ нэбгырэ миллиони 6 малIэ.

Тутынешъоным щынагъоу къызыдихьырэм уасэ етыгъуай. Пкъышъолым тутын Iугъор зыхахьэкIэ, пкъынэ-лынэхэр зэрэ­системэу зыгъэIорышIэхэрэ нервэхэм язытет зэщэкъо. Уз гъэтIылъыгъэхэр къежьэх.

Псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ дунэе организацием (ВОЗ) илъэсыр екIыфэ кIощт игъэкIотыгъэ кампаниеу «Тутыныр щыгъэзыегъэным игъо къэсыгъ» зыфиIорэр ытIупщыгъ. Ащ пшъэрылъ шъхьаIэу иI гукъэкI зэфэшъхьафхэр ыкIи цифрэ шIыкIэ амалхэр къыз­фагъэфедэхэзэ, нэбгырэ миллиони 100-мэ тутыныр щагъэзыенымкIэ IэпыIэгъу афэхъу­гъэныр.

Псауныгъэм зэрар рамыхэу тутыныр зэрэщагъэзыещт амал­хэр къагъотынымкIэ мы Iоф­тхьабзэм ишIуагъэ къэкIощт. А амалхэр зэфэшъхьафых: тутын емышъогъэнымкIэ политикэм IэпыIэгъу фэхъугъэныр; тутын емышъогъэнымкIэ фэIо-фашIэ­хэм екIолIакIэу яIэм зегъэу­шъомбгъугъэныр; «откажись и выиграй» зыфиIорэ шIыкIэм тетэу тутыныр чIэзыдзыжьы зы­шIоигъо цIыфхэм Iэпы­Iэгъу афэхъугъэныр.

Тутынешъоныр щагъэзыеным фэIорышIэщт амалыкIэ ВОЗ-м къыугупшысыгъ, ар ыпкIэ зы­хэмылъ цифрэ шIыкIэм тет консультациехэр ягъэгъотыгъэн­хэр ары. Мыщ ишIуагъэкIэ дунаим щыпсэурэ нэбгырэ миллиард 1,3-мэ тутынешъоныр ханэн алъэкIыщт. Мессенджерэу WhatsApp зыфиIорэм Iоф­тхьабзэу «Откажись от табака» зыфиIорэр щатIупщыгъ. Ащ цIыфыр зыкIатхэкIэ ыпкIэ хэмылъэу тутыныр зэрэчIидзы- щтым щызыгъэгъозэщтхэ къэбархэр къыфэкIощтых.

Тутыным ыкIи никотин зы-хэлъ нэмыкI продукциехэу зэрахьылIэхэрэм апэшIуекIогъэнымкIэ зекIорэ къэралыгъо по­литикэм и Концепциеу 2035-рэ илъэсым нэс телъытагъэр пхырыщыгъэным фэшI Iоф­тхьабзэу зэрахьащтхэм я План УФ-м и Правительствэ 2021-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 30-м ыштагъ. Тутыныр ыкIи никотин зыхэлъ нэмыкI про­дукциехэр зыщэфыхэрэм, зэзыхьылIэхэрэм япчъагъэ нахь макIэ шIыгъэным, тутын емы­шъогъэнымкIэ медицинэ про­филактикэр нахьышIу шIыгъэным Планыр афытегъэпсыхьагъ.

Коронавирусыр къызежьэм тутын ешъощтыгъэ нэбгырэ миллионыбэмэ ар щагъэзые ашIоигъо хъугъэ.

Тутынешъоныр апэу къызще­жьагъэр пшIэнкIэ гъэшIэгъоны. Ар апэдэдэ Испанием къизы­хьагъэр Америкэр къызэIузы­хыгъэ Колумб ары. Нэужым Европэм ыкIи адрэ къэралы­гъохэм ар ащащэу аублагъ.

Никотиныр щэнаут лъэш. Узэ­рылIыкIын ылъэкIыщт миллиграмм 80 — 120-рэ фэдиз зы тутыным хэлъ. Зэешъогъум цIыфым ыпкъышъол никотин дози 2 — 4 хахьэ. Арышъ, нахьыбэрэ цIыфыр ащ ешъо къэс, ыпкъышъол никотиныр нахьыбэу хэхьэ. Тутыным бэрэ ешъорэ цIыфым ащ хэлъ ни­котиным охътэ гъэнэфагъэкIэ гумэ­кIыгъоу, плъыр-стырэу ыкIи нэмыкI теубытагъэ зыхэмылъ зекIуакIэу къыхафэхэрэр тырехыхэу аIо, ау тутын емы­шъохэрэм ар зэхашIэрэп.

Тутынешъоныр зэрэханагъэм тетэу псауныгъэм ишIуагъэ екIэу еублэ. Тутын земышъохэрэм такъикъ 20 зытешIэкIэ, лъынтфэтеор нахь макIэ хъоу фежьэ. Сыхьат 12-м къыкIоцI угарнэ газэу лъым хэлъым ишапхъэ зыпкъ еуцо. Тхьамэфи 2 — 12-м къыкIоцI лъыкъекIокIыр ыкIи тхьабылхэм яIофшIэн нахьышIу мэхъу. Мазэм е мэзи 9-м пскэр ыкIи гужьыдэмыхьэр мэкIодых. Илъэси 5 — 15-м къыкIоцI егъашIи тутын емышъогъэ цIыфым ишапхъэ фэдизэу инсульт къеоным ищынагъо мэкIоды. Илъэси 10-м къыкIоцI тхьабылым адэбз узым зыкъыщиштэным ищынагъо нахь макIэ мэхъу.

Общественнэ псауныгъэм ыкIи медицинэ профилактик­эмкIэ Адыгэ республикэ гупчэм иIофышIэхэм социологи­ческэ уплъэкIунхэр тутын ешъо­хэу республикэм исхэм азыфагу щашIыгъэх. АщкIэ Iэпы­Iэгъу къафэхъугъэх Мыекъопэ ме­дицинэ колледжым иволонтер­хэр. УплъэкIунхэм къызэра­гъэлъэгъуагъэмкIэ, республикэм щыпсэухэрэм япроцент 56-р илъэси 10 хъугъэу тутын ешъо, процент 32-р — илъэси 10-м нэсыгъэхэп ыкIи процент 12-р — илъэси 5 хъугъэп тутын зе­шъохэрэр.

УпчIэу «КъышъукIэхъухьэхэрэ сабыйхэр тутын ешъонхэу шъуфая?» зыфиIорэм нэбгыри 180-р къезэгъыгъэп, ар процент 89-рэ. Анахь гъэшIэгъоныр, проценти 10-м язэфэдэу алъы­тагъ, ащыщ нэбгыритIумэ якIэлэцIыкIухэр тутын ешъомэ ашIои­гъоу къаIуагъ.

Социологическэ уплъэкIунхэм къадыхэлъытэгъагъ тутыным пэшIуекIорэ хэбзэгъэуцугъэм еплъыкIэу фыряIэр зэрагъэшIэныр. ЗэрэхагъэунэфыкIыгъэм- кIэ, зэупчIыгъэхэм янахьыбэм, тутын ешъохэрэри ахэтэу, общественнэ чIыпIэхэм тутын уащешъо зэрэмыхъущтым дырагъэштагъ — процент 84-рэ, адрэ процент 16-м ар мытэрэзэу алъытагъ.

Тутын емышъогъэным и Дунэе мафэ ипэгъокIэу респуб­ликэм Iофтхьэбзэ зэфэшъхьаф­хэр щызэхащэщтых: тутыным зэрарэу къыхьырэр къизыIотыкIырэ зэIукIэгъухэр, пчъэ зэ­Iу­хыгъэхэм я Мафэ, шъэф зыхэлъ социологическэ уплъэ­кIу­нэу «Распространенность курения среди жителей Республики Адыгея» зыфиIорэр.

2021-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм и 28-м къыщегъэжьагъэу и 31-м нэс урысые Iоф­тхьабзэу «Освободим Россию от табачного дыма!» зыфи­Iорэм Адыгеир хэлэ­жьэщт. Iофтхьабзэм информационнэ мэхьанэ зэриIэм ыкIи тутыныр щыгъэзые­гъэным зэрэдыра­гъаштэрэм нэмыкIэу, псауныгъэм зэрар езыхырэ шIыкIэхэр щыгъэзыегъэнхэмкIэ шIэныгъакIэхэр агъотыщтых. Мыщ хэлажьэ зышIоигъохэм ашIэн фаер: сайтэу www.ropniz.ru е www.gnicpm.ru зыфиIохэрэм тхыгъэу «Я за некурящую Россию. А ты?» къырахыщт ыкIи хештегэу #РОССИЯНЕКУРИТ кIэтхагъэу социальнэ хъытыум къырагъэхьащт.

Тутын емышъогъэным и Дунэе мафэ епхыгъэ Iофтхьабзэу илъэсыр екIыфэ кIощтым мы амал пстэури къыдыхэлъытагъ. Тутыныр щагъэзыенымкIэ шIуа­гъэ къэзытырэ фэIо-фашIэхэм ямэхьаныр — псауныгъэр на­хьышIу хъуныр, цIыфхэм ящы­Iэныгъэ ыкIи ямылъку къызэтенэныр.

Къыхэгъэщыгъэн фае, икIыгъэ илъэсым пандемием дунаир зэрэзэлъикIугъэм емылъыты­гъэу, тутыныр щыгъэзыегъэным епхыгъэ Iофтхьэбзабэ общест­веннэ псауныгъэм ыкIи медицинэ профилактикэмкIэ Адыгэ республикэ гупчэм ригъэкIо­кIыгъ. АщкIэ шIыкIэ зэфэшъхьаф­хэр гупчэм иIофышIэхэм къыз­фагъэфедагъэх. Социальнэ хъы­тыухэу Одноклассники, Fa­cebook, Instagram зыфиIо­хэрэм хэутыгъэ мини 2-м ехъу къарагъэхьагъ. Телевидением ыкIи медицинэ учреждениехэм яхоллхэм социальнэ рекламэ 32-рэ щатIупщыгъ. Тутынешъоныр ыкIи псауныгъэм зэрар езыхыщт амалхэр щыгъэзыегъэн­хэр къизыIотыкIырэ буклетхэу, листовкэхэу 9269-рэ агощыгъэх.

Тутыныр щыгъэзыегъэнымкIэ кабинетэу ыпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ гупчэм хэтым тутынэшъо нэбгырэ 4902-рэ IэпыIэгъу ящыкIагъэу къяолIагъ. Ащ щыщэу нэбгырэ 870-мэ тутынэу зашъохэрэм япчъагъэ нахь макIэ ашIыгъ, нэбгырэ 510-мэ ханэжьыгъ.

Хэутыным фэзыгъэхьазырыгъэр Iэшъынэ Сусан.