ЗэлъашIэрэ адыгэ усакIоу Пэрэныкъо Розэ псаоу къытхэтыгъэмэ, жъоныгъокIэ мазэм ыныбжь илъэс 80 хъущтыгъэ. Тхьэм бэгъашIэ ымышIыгъэми, мы дунаим пкIэнчъэу ар тетыгъэу зыми къыIошъунэпщтын.

… Пэрэныкъо Мыхъутаррэ Хьаджэ­къызэрэ шъэожъыи 5-у зэдагъотыгъэм ыуж 1941-рэ илъэсым ижъоныгъокIэ мазэ ашъхьацхэр плъыжьыбзэу пшъэшъэжъые зэтIуазэхэр — Зоерэ Розэрэ – къафэхъугъэх. Зыми ыгу къихьаныеп ахэм языр Адыгеим имызакъоу, Темыр Кавказми щызэлъашIэрэ цIыфэу хъуныр.

Хэгъэгу зэошхор къызежьэм, сабыибэ зэриIэр къыдалъыти, Мыхъутарэ бронь къыратыгъагъ нахь мышIэми, заом Iухьэгъагъ, ащ ыуж ышхэу Муратэрэ (нэужым зэлъашIэрэ адыгэ усакIо хъугъэр) Анзауррэ (илъэситIу прокурор курсхэр къэзыухыгъэр) заом кIогъагъэх.

Мыхъутар ежьэн зэхъум ишъхьэгъусэ зыфигъази мырэущтэу риIогъагъ: «Пшъэ­шъэжъыехэр хъыбэй цIыкIух, къэмыхъун­хэм сытещыныхьэ, ау шъаохэм унаIэ атегъэт, ори зыфэсакъыжь. Хэт ышIэра, тызэрэмылъэгъужьынкIи хъун», — а гущыIэхэм ауж лIыр нэку-нэпс къэхъугъагъ.

ИлъэсиплIэ фашист мэхъаджэхэр зэхигъэтакъохэзэ, Мыхъутар пхъашэу зэуагъэ. Заор ыкIэм зыщыфэкIощтым ячылэ гъунэгъоу Хьалъэкъуае щыщ лIы горэм ар IукIэгъагъ. Дунаир афэмыхъу­жьэу тIури гушIогъагъэх, пытэу IаплI зэращэкIыгъагъ. Ягупсэхэр, ячылэ дэсхэр агу къагъэкIыжьыгъагъэх. ЗэгокIыжьынхэ зэхъум Мыхъутар есэмэркъэузэ ащ риIогъагъ: «Мары плъэгъун уапэ чылэм сызынэмысыжькIэ, пщынэр сIыгъэу сыкъызыппэмыгъокIыкIэ».

Ау а гущыIэхэр къэшъыпкъэжьынхэу хъугъэп. ТекIоныгъэшхор къэсынкIэ мэфэ заулэ ехъу къэмынэжьыгъэу, лагъымэу къэуагъэм Мыхъутар зыдихьыгъ. Зэшищмэ ащыщэу Мурат закъу къэзгъэзэжьынэу зинасып къыхьыгъэр…

ЗэтIозэ пшъэшъэжъые цIыкIухэм Тхьэм ынэшIу къащифи, къэхъугъэх, алъэ теуцуагъэх. Зое янэкIэ IэпыIэгъушIу хъугъэ, унэмкIи, хъызмэт IофхэмкIи деIэщтыгъэ. Розэ тхылъхэм нахь да­хьыхыщтыгъэ. Ар ублэпIэ классхэм арысыгъ зэригъэкIухэзэ гущыIэхэр дахэу зэпигъэуцохэу къызырегъажьэм. Ау классым къыдисхэр къыдэхьащхынхэм тещыныхьэти, псыхъом чъэти, чы псыгъо цIыкIумкIэ ышъхьэ къилъэдэрэ гущыIэхэр пшахъом тыритхэщтыгъэх. Къыдеджэхэрэм ащыщ горэ псыхъом къачъэу зилъэгъукIэ, пшахъом тыритхагъэр зэкIэ псынкIэу тыригъэкIыжьы­щтыгъ, зигъо имыфэгъэ сатырхэр шъэожъыехэм аулъэгущтыгъэх ыкIи къыдэхьащхыхэзэ къыраIощтыгъэ: «Шъуеплъыба зэ усэкIошхоу хъущтым!» Ау ахэм ягущыIэхэр щыIэныгъэм къыщышъыпкъэжьыгъэх.

Ятэшэу Муратэ заом къызыхэкIыжьым щыпсэунэу ыкIи Iоф щишIэнэу Мые­-къуапэ зигъэзэгъагъ. ТIэкIу-тIэкIузэ ащ итворческэ амалхэм зыкъызэIуахы­щтыгъ. Пшъэшъэ цIыкIухэр ятэшым дэжь къызыкIохэкIэ, Iоф зэришIэрэм ашIогъэшIэгъонэу лъыплъэщтыгъэх. Анахьэу етIани Роз ары Муратэ фэдэ хъумэ зышIоигъуа­гъэр. Тетрадь цIыкIоу зыдиIыгъым ыгу къихьэхэрэ гущыIэхэр ащ лъыпытэу дитхэщтыгъэх. Уахътэ зытешIэм, пшъэшъэжъые къогъу цIыкIур арыми умы­шIэжьынэу Розэ зиштагъ, шъхьац кIыхьэ дахэ зытелъ пшъэшъэ ищыгъэ хъугъэ. «Литературэр къыхихынба мыщ?» зыщаIощтым тефэу Адыгэ драматическэ театрэм испектаклэу Цэй Унае зыхэлажьэрэр зелъэгъум, ыгу зыкъызэпыригъэзагъ, актрисэ хъунэу тыриубытагъ. Джащ тетэу искусствэхэмкIэ институтэу Ростов дэтым иактерскэ отделение чIэхьагъ. КIэлэегъаджэхэм ялекциехэм ядэIунэу кIоми а тетрадь цIыкIур зыдиIыгъыгъ, ыгу къыриIохэрэ сатырхэр ащ дитхэщтыгъэх. Еджэныр къызеухым Мыекъуапэ дэт драмтеатрэм иартисткэу хъугъэ, гъэхъэгъэ шIукIаехэри ышIыщтыгъэх, ау икъукIэ ащ ыгъэразэщтыгъэп. Актер сэнэхьатым ищыIэныгъэ зэрэпсаоу фигъэIорышIэнэу хъугъэп…

Розэ ышIэщтыр ымышIэу бэрэ хэ­тыгъ. Мафэ горэм Адыгеим тхакIохэм я Союз илитературнэ совет щытыригъэгущы­Iэхэмэ шIоигъоу иусэ заулэ зыдишти кIуагъэ. Литсоветым изичэзыу зэхэсыгъо Мурати кIуагъэ къежэрэм зыпарэкIи щымыгъуазэу. Ау ыш ипшъашъэ иусэмэ зядэIум, лъэшэу ар гушIогъагъэ ыкIи мырэущтэу къыриIогъагъ: «Ухъупхъ, сипшъашъ, зэпымыгъэоу тхэ, сэнаущыгъэ пхэлъ. Уиусэхэм щыкIагъэ горэхэр яIэхэми, бгъэтэрэзыжьынхэ плъэкIыщт. СыолъэIу, сипшъашъ, тхэ! Бзылъфыгъэ усакIоу тиIэр мэкIэ дэд».

ИIэпэIэсэныгъэ хигъэхъоным пае Розэ илъэситIу журналист курсхэри къеухых ыкIи ыгукIэ пэблэгъэ Iофым зыреты. Хэгъэгум, ным, шIулъэгъум, къыпэблэгъэ цIыфхэм афэгъэхьыгъэу усэхэр зэхелъхьэх.

Зым ыуж зыр итэу усэхэмрэ орэдхэмрэ зыдэт тхылъхэр къыдегъэкIых: «Жъогъо къашыкъ», «Дышъэ Iудан», «Лэгъупкъопс», «Вяжу легенды кружева», «Чинара», «Семицветная радуга» зыфиIохэрэр. 2004-рэ илъэсым ирассказхэр зыдэт тхылъэу «Бессмертие» зыфиIорэр къыдегъэкIы. Дунаим зехыжьым ыуж сборникэу «Бег времени» зыфиIорэр къыдагъэкIыгъ.

Творчествэм пылъ бзылъфыгъэм ищыIэныгъэ къэгъэзапIэ фэзышIыгъэр къэрэщэе усакIоу Суюнчев Азамат ары. ШIулъэгъумрэ орэдымрэ зэлъаштэгъэ Розэ мэкъэмэ дахэхэр кIиIукIыщтыгъэх, ау зы нотэ закъуи зымышIэрэм сыдэущтэу а мэкъамэхэр тхьапэм ригъэкIущтха?! ЦIыф шIагъоу Алексей Полянскэр Тхьэм ыпэ къыгъэкIыгъ. ОрэдусынымкIэ Розэ итворчествэ чIыпIэ гъэнэфагъэ ащ щиубытыгъ. Полянскэм мыщ фэдэ хэкIыпIэ Iофым къыфигъотыгъагъ: Розэ орэдышъор магнитофоным тыритхэщт, ежь Алексей ар нотэхэм аригъэкIужьыщт. Музыкальнэ искусствэм хэшIыкI фызиIэхэм Розэ иорэдхэр агу рихьыгъэх ыкIи Къэрэщэе-Щэрджэсым ирадио ахэр бэрэ къыригъаIощтыгъэх.

Ишъхьэгъусэу Азэмат лъэшэу Розэ игъэхъагъэхэм ащыгушIукIыщтыгъ. «Роз, о налмэс-налкъутэм уфэд», — къыриIощтыгъ ащ.

Ахэм ятворческэ зэдэлэжьэныгъэ кIэухышIухэр фэхъущтыгъэх. Суюнчевым иусэхэр Розэ орэдышъом рилъхьэщтыгъэх. Джащ фэдэу нэмыкI къэрэщэе е бэлъкъар усакIохэм атхыгъэхэм мэкъа­мэхэр къафигъотыщтыгъэх. ПстэумкIи орэди 140-рэ фэдиз Розэ ыусыгъагъ.

Азамат иусэхэр зыдэт тхылъэу «Белая лебедь на синей волне» зыфиIорэм къыдэхьагъэр зэкIэ Розэ орэдышъом рилъхьэгъагъ. Зыщымыщ лъэпкъэу зыхэхьагъэм ыбзи дэгъоу зэригъэшIэгъагъ. Зэрэ Темыр Кавказэу Розэ иорэдхэр къыщаIощтыгъэх, концертхэм ащыIущтыгъэх. ЦIыфхэр щытхэу «Ти Роз» аIозэ, бэрэ Iэгу фытеощтыгъэх. Розэ цIыфышIоу щытыгъ, игуфэбагъэ зэкIэми алъигъэIэсы шIоигъуагъ. Урамым рэкIоми, телевизорым еплъыми, чъыг тхьапэхэм яIушъэшъэ макъэ кIэдэIукIыми, зыгорэ ехъэми — зэкIэми усэхэр, орэдхэр ахишIыкIынхэ ылъэкIыщтыгъэ.

Усэу «Чинара» зыфиIорэр шIулъэгъу мыгощым фэгъэхьыгъ. Бзылъфыгъэу щыгъэзыягъэ хъугъэм гур лъэшэу ригъэ­гъун ылъэкIэу, нэпсыр къыгъакIоу ар тхыгъэ. Жьыбгъэшхом чинарэр рикIыкIыгъ. Ау, сыд фэдизэу жъалымыгъэ хэлъэу къыдэзекIуагъэхэми, афигъэгъун ащ ылъэкIыгъ.

Розэ итхылъхэр цIыф жъугъэхэм агу рихьыгъэх ыкIи Урысыем итхакIохэм я Союз аштэгъагъ.

Ащ фэдизэу бэшIагъэп Розэ дунаим зехыжьыгъэр. Темыр Кавказым иинтеллигенцие чIэнэгъэшхо ышIыгъ. «Пэрэныкъо Розэ фэдэ тхэкIо IэпэIасэр зэ­рэтхэкIыжьыгъэр гукъэошхо тщыхъугъ, – тхьаусыхэ тхылъым къыщаIо Iоф дэзышIагъэхэмрэ иныбджэгъухэмрэ. – Адыгеим фэшъыпкъэгъэ цIыфхэм ар зэу ащыщыгъ. И Хэгъэгу гупсэ, къызщыхъу­гъэ лъэныкъом, цIыфым шIулъэгъоу афыриIэр, адыгэ шэн-хабзэхэм ядэхагъэ итворчествэ зэрэпсаоу пхырэкIы».

Тэхъутэмыкъое район тхылъеджапIэм иIофышIэхэм Розэ фэгъэхьыгъэ пчыхьэзэхахьэу ашIыгъагъэм итхылъхэми, ежь фэгъэхьыгъэ очеркхэу атхыгъэхэми къекIолIагъэхэм защагъэгъозэн амал аратыгъагъ. Тэхъутэмыкъуае щыщ сурэтышIэу Джастэ Саидэ къыгъэхьазырыгъэ видеороликэу Розэ итворчествэ фэгъэ­хьыгъэр цIыфхэм агу рихьыгъ. Мэзыужьэкъо Зое ышыпхъу фэгъэхьыгъэ гукъэкIыжь дахэхэмкIэ цIыфхэм къадэгощагъ. Розэ пчыхьэзэхахьэм къыщыфаIогъэ гущыIэхэм апае инэу зэрафэразэр къыхигъэщыгъ.

АкIэгъу Разыет. Тэхъутэмыкъуай.