Медицинэм нэмыкI шIэныгъэ щыIэп арэущтэу благъэу ыкIи лъэныкъо зэфэшъхьафыбэкIэ цIыфым лъыIэсэу. Тыкъэзыуцухьэрэ дунаим изытет ащ фэдизэу елъытыгъи щыIэп медицинэм нэмыкI. Ащ ихэхъоныгъэ гъогу къэгъагъэхэмкIэ, розэхэмкIэ ушъагъэп, нэпсыкIэ ыкIи лъыкIэ гъэшъокIыгъ.

Наукэм, техникэм хэхъоныгъэу ашIыхэрэм тагъэгушIо, космосым, чIыгум, хыхэм, тенджызхэм, океанхэм язэгъэшIэн къызэрадэхъурэм тегъэгушхо, атомнэ электростанциехэр, искусственнэ гъомылапхъэхэр ыкIи материалхэр къыхэтэхых, ахэм адакIоу щыIэныгъэм цIыфым ушэтынхэр зэрэришIылIэхэрэм гу лъытымытэу. Нэужым а ушэтынхэм кIэухэу афэхъухэрэр къэтшIэнхэм тыпылъ, ахэр щыдгъэзыенхэм иамалхэм талъэ­хъу. Сыда пIомэ, ахэм лъапсэу яIэр щымыгъэзыемэ, ищыкIэгъэ кIэухым укъыфэкIощтэп, уапэкIи улъыкIотэн плъэкIыщтэп.

Адыгеим иобщественность тегущыIэным фэшI нахьыжъхэм я Совет къахилъхьэрэ Iофыгъор бэрэ дгъэхьазырыгъэ, IэшIэхэуи щытыгъэп, сыда пIомэ ар тэ медицинэ закъор арэп зэтпхыщтыгъэр, дгъэшIэгъэ илъэсхэм къытатыгъэ шIэныгъэми, тыкъэ­зыуцухьэрэ дунаим изытети, щыIэныгъэр зыфэдэми, цIыфым ищыIэныгъэ хэхъоныгъэ зэришIырэми такъыпкъырыкIыгъ. Ащ дакIоуи къыдгурэIо медицинэм изытет тызэрепхыгъэр.

Ащ пае В. Вересаевым итхылъэу «Записки врача» зыфиIоу мы къулыкъум испециалистхэр лъэшэу къэзыгъэбырсырыгъагъэхэм – сымаджэхэм фыщытыкIэу афыряIэр, медицинэ къулыкъум иIофыгъохэр, цIыфым ипсихикэ епхыгъэ къиныгъохэм яшъыпкъагъэ шъхьэихыгъэу къызэригъэлъагъорэм имыза­къоу, ахэм язэшIохыкIэ амалхэу щыIэхэр къызэригъэнафэрэм фэшI – ипэублэ гущыIэ купкIэу иIэм уегупшысэмэ икъущт. Непи ахэм тищыIэныгъэ чIыпIэ щыряI.

Сабыим икъэхъукIэ мары В. Вересаевым къызэритхы­хьэрэр: «Гъунэ имыIэжьым фэдэу чэщыр кIыхьагъэ. Сабыир къызыфэхъунэу ежьэгъэ бзылъфыгъэм зыфэщыIэжьыщтыгъэп; палатэр къызэпигъаджэу ар гырзыщтыгъ, къыхэгъыкIымэ, ыIэхъуамбэхэр зэпикIынхэм фэдэу зэшIуикIыкIыхэзэ; ащ ищэIу макъэ коридорми итыгъ, тIэкIу-тIэкIоу лъагэу зиIэтыти, кIашъом щыкIодыжьыщтыгъ. КъебгъукIорэ ассистентым бзылъфыгъэр лъыбани, ыIэ къыу­быти, улэугъэ, нэгу пшъыгъэ ыкIи лъэIур къызыкIэщырэ нэплъэгъур тыримыхэу еупчIы­щтыгъ: «Доктор, къысаIу, сылIэщтэп ныIа?..» Джащ фэдэ къин, хьазаб хэтэу цIыфыр къэхъу ыкIи ищыIэныгъэ егъашIэм шъхьац нэлъэ псыгъом пылъ, ошIэ-дэмышIагъэхэм ащымыу­хъумагъэу.

ЕтIани ащ къыпедзэжьы: «…Такъикъ пэпчъ, лъэбэкъоу тыдзырэ пэпчъ щынагъо горэхэр къыщытэжэнхэ ылъэкIыщт; ахэм защытыухъумэн амал тиIэп, сыда пIомэ, ахэр зэфэшъхьафыбэ мэхъух, узыдэчъэни щыIэп, тыдэкIи ахэр щыIэх. КIышъом тетхъыгъэ цIыкIоу иIэм зэпахырэ кIышъоплъ узыр къыхэкIын ылъэкIыщт, тыркъор адэбз хъуным ищынагъо щыI, шъхьаныгъуп­чъэ Iухыгъэм хэпхыгъэ жэлэетагъэм (бронхитым – ред.) жъэгъэузыр къыкIэлъыкIоу мэхъу. ЗэкIэри мэсымаджэ: тхьамыкIэхэр – щыкIагъэу яIэм, байхэр – рэзэныгъэм, Iоф зышIэхэрэр – къинэу алъэгъу­рэм, ерыуаджэхэр – Iофынчъагъэм, мысакъхэр – мысакъыныгъэм, сакъыныгъэ зыхэлъхэр – а сакъыныгъэм агъэсымаджэх. Хъулъфыгъэ псаушхоу лъапцIэу хатэм Iоф щызышIэщтыгъэм ылъэхъуамбэ панэ къыхэуагъэти, столбняк хъугъэу, фэщым ригъэзыгъ. Щагум дэтыгъэ шэхъо кIэлэ ныбжьыкIэр тхыцIэмкIэ тефи, джы илъэсих хъугъэу сымэджэщым чIэлъ къинышхо хэтэу, зигъэхъыен ымылъэкIэу, сабый хъыбэим фэдэу. Чиновникыр уц цIынэм тIэкIурэ хэсыгъэти, пхэкI нервэм плъыр-стыр уз иIэ хъугъэу щылъ. Фабрикэ, завод зэфэшъхьафхэм Iоф ащызышIэщтыгъэхэ рабочхэр, литейщикхэр, типографием чIэтыгъэхэу пцэшIо сапэм зэлъикIугъэхэр къинышхо хэтхэу щы­лъых, хьадэгъум ежэх. Ахэм ащыщ пэпчъ врачхэм агу ябгъэ, «УкIытэ зимыIэх, пцIыусых, сышъуукI къин сымылъэгъуным фэшI…» аIо.

Ащ фэдиз къин ылъэгъузэ къэхъугъэ, ащ фэдиз уз зыпыщылъын ылъэкIыщт цIыфыр ежь-ежьырэу зыфэсакъыжьын, иорганизмэ ищыкIагъэр ышIэн ыкIи медицинэ IофышIэхэм лъы­тэныгъэ афишIын фае. ЦIыфхэм янахьыбэм хэшIыкI афыряIэп апкъышъол ищыIакIи, узхэм ар апэуцужьын ылъэкIыным фэшI IэзэнымкIэ шIэныгъэм амалэу иIэхэми. Джащ къыхэкIы хэукъо­ныгъэхэри – медицинэм къы­Iорэм джэнджэш фыуимыIэхэным къыщыублагъэу ар зыкIи умыштэхэным нэсыжьэу. Вра­чым узыр къызыхэкIырэр къыIон ылъэкIыщт, ау ащ лъапсэу иIэр щыгъэзыегъэныр цIыфым ыкIи обществэм зэрэпсаоу яамал.

Тилъэхъан наукэм ыкIи техникэм хэхъоныгъэу ашIыхэрэм, псыIыгъыпIэшхохэр зэрагъэ­псыхэрэм, атомыр зэрагъэфедэрэм, шIыкIэ-амалыкIэхэу аIэ къырагъахьэхэрэм уз зэфэшъхьафхэр къызыдахьы. Наркоманиер, бзыим ыкIи химическэ пкъыгъохэм щэнаутэу къахэкIырэр, гъогу-транспорт хъугъэ-шIагъэхэм къахэкIэу пкъышъолым шъобжыбэу тещагъэ хъухэрэр, нэхэм, лъынтфэхэм, шъхьэкуцIым, психикэм, нэмыкIыбэм япхыгъэ узхэр. ЕтIани укIытэу цIыфыр зэтезыIажэрэм, врачхэм адэжь кIоным пэрыохъушхо фэхъурэм а узхэр пкъышъолым хегъэужъыныхьэх, нэужым ахэр бгъэхъужьынхэкIэ нахь хьылъэ мэхъу. Тифитыныгъэхэу медицинэ IофышIэхэм апашъхьэ бэрэ щыдгъэбыракъыхэрэм ахэм ашIэщтыр икъоу аригъашIэрэп, узым икъэкIуапIэ агъэунэфыныр, ар щыгъэзыегъэным иамал къа­гъотыныр къин къащэхъу. Мы чIыпIэм упчIэ къэуцу: сыда врачым ышIэщтыр, сыдэущтэу цIыфым IэпыIэгъу фэхъущта, ащ илIэшIэгъу псаоу ыгъэшIэн амал сыдэущтэу ептыщт?

ЗэкIэми тэшIэ, палеолитым ыкIи неолитым ялъэхъан цIыф­хэм илъэс 22-м нэс ныIэп агъа­шIэщтыгъэр. Гурыт лIэшIэгъухэм – илъэс 35-м, я 19-рэ лIэшIэ­гъум ыгузэгухэм – илъэс 40-м нэс агъашIэщтыгъ, я 20-рэ лIэшIэгъум – илъэс 60. КъызышIобгъэ­шIын плъэкIыщт непэ илъэс 20 – 30 зыныбжьыхэм илъэси 100 къызагъашIэкIэ, гурыт гъашIэм нэсыщтхэу. ЦIыфым илъэси 115 – 120-рэ къыгъэшIэн ылъэкIыщтэу алъытэ. Тинахьыжъ лIэуж­хэм къашIэжьы Адыгеим икъушъ­хьэ чIыналъэхэм ащыпсэухэрэм илъэси 140-рэ, ащ нахьыби къагъашIэу зэрэщытыгъэр.

Сыда тшIэн фаер щыIэныгъэм идэхагъэ илъэсыбэм къыкIоцI зэхэтшIэным фэшI? УшэтакIохэм янахьыбэм зэралъытэрэмкIэ, цIыфым игъашIэ зыфэдизыщтыр программэу дунаим тыкъызытехъорэм къыщыублагъэу гу лъытымытахэу тизэхашIэ куоу щыгъэнэфагъэу щыт. Жъы тэхъу, сыда пIомэ тыкъэзыуцухьэхэрэр джащ фэдэх – тлъэгъузэ цIыфхэр жъы мэхъух. Ащ фэдэ средам тыкъыхэкIынышъ, программакIэ, щыIэныгъэм игъунэпкъакIэ дгъэ­псын, дгъэнэфэн фае. УзылъыIэ­сыгъэм, узынэсыгъэм уигъэразэ хъущтэп, сыда пIомэ дунаим зэкIэ тетым ахэхъо, дэгъум игъунапкъэ ренэу зеIэты, ошъо чапэмрэ чIыгумрэ зыщызэхэ­хьэрэ чIыпIэр, горизонтыр, лъэ­кIуатэ.

Наукэм зэригъэунэфыгъэмкIэ, жъы ухъуныр ны-тыхэм янэшэнагъэхэм зэрялъытыгъэр процент 15 ныIэп. Адрэхэр зэпхыгъэхэр тыкъэзыуцухьэрэ дунаим изытет, типсэукI, тшхырэр, шэн дэеу тхэлъхэр, IофшIэныр… Социальнэ зэпхыныгъэ, хобби нахьыбэу тиIэу, нахь чанэу тыпсэу къэс, нахьышIоу тыкъызэтенэ. Ары пакIошъ, бзитIу пшIэу, акъылым нахь дэгъоу Iоф ышIэу хъуныри бэгъашIэ ухъуным изы фактор, изы уцугъу. ЦIыфым иамалхэр зыфэдизхэр джыри икъоу гъэунэфыгъэп. Ау зэкIэ цIыфым ыIэ илъ. ШIошъхъуныгъэрэ гушхоныгъэрэ ищыкIагъэр. Уахътэм къыгъэуцухэрэ гъунапкъэхэр къызэнэкIыгъэнхэмкIэ ахэм кIуачIэ къыуаты.

Уахътэ къыхэкIыгъ тиадыгэ-абхъаз шъолъырэу пстэуми къушъхьэхэмкIэ апыбзыкIыгъагъэм щыпсэухэрэм япроцент 50-м ехъур бэгъашIэхэу, илъэси 100-м нахьыбэ агъашIэу. КIэлэцIыкIухэри ахэм акIырыплъыхэзэ, джащ фэдиз къагъэшIэным фытегъэпсыхьагъэщтыгъэх. Джащ фэдэ пкъы пытэ (стержень), ащ ищыкIагъэхэри зэкIэ икIэрыкIэу дгъэпсыжьынхэ фае. Наукэм ыгъэунэфыгъ цIыфым ыпкъышъол кIуачIэу иIэр илъэси 160 – 180-м атегъэпсыхьагъэу. ТэркIэ мэхьанэшхо иI тэри, тикIалэхэми, ахэм къакIэхъу­хьажьыщтхэми а пкъыр тымыгъэкIодыным, амал зэриIэкIэ дгъэпытэным.

ЦIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ зыкъегъэIэтыгъэным ыкIи Адыгеим къыщагъашIэрэр нахьыбэ хъуным афытегъэпсыхьэгъэ программэу «ЛIэуж нахьыжъыр» зыфиIорэр республикэм щагъэцакIэ. Мы лъэхъаным тиреспуб­ликэ хъулъфыгъэ мин 211-рэ ыкIи бзылъфыгъэ мин 241-рэ щэпсэух. Ахэм ащыщэу зы­ныбжь илъэс 90-м ехъугъэр хъулъ- фыгъэ 439-рэ, бзылъфыгъэхэр – 1420-рэ. Илъэси 100 ыкIи ащ ехъу нэбгырэ 30-мэ къагъэ­шIагъ. ГурытымкIэ республикэм къыщагъашIэрэр илъэс 73,3-рэ, Урысыем – 72,7-рэ. Респуб­ликэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат АР-м и Къэралыгъо Совет – Хасэм фигъэхьыгъэ Джэпсалъэм къыщыщигъэнэ­фагъ 2025-рэ илъэсым ехъулIэу а пчъагъэр илъэс 78-м нэгъэсыгъэнэу ыкIи ар къыддэхъуным фэшI макIэп ашIэрэр. Ащ фэIорышIэх щыIэныгъэм социальнэ ыкIи культурнэ амалхэу щытиIэхэр, медицинэ фэIо-фашIэхэм ядэгъугъэ зэрэхахъорэр, спортивнэ базэхэр зэрашIыхэрэр, санавиацием хэхъоныгъэ зэришIырэр, нэмыкIхэри.

ЧIыпIэу зыдэщысым, хы ШIуцIэм ыкIи Азов хым зэрапэблагъэм къахэкIэу, Адыгеим ичIыопс зыми ебгъэпшэн плъэкIыщтэп. Тэ тиIэх анахь къушъхьэ ныбжьыкIэхэу тетоническэ зэхъо­кIыныгъэхэу гидроминеральнэ баиныгъэм хэзыгъахъохэрэр джыри зыщыхъухэрэр. Чъыгэе-граб, псэй-тфэй, хэшъэе, дэжъые, хвое мэзхэр, мэркIо зэфэшъхьафыбэ ыкIи къэкIыхэрэ Iэзэгъу уцхэр, гъочIэгъхэр ыкIи чIым къычIэкIырэ псы фабэр тишъолъыр мымакIэу итых. Ахэм зэкIэми яшIуагъэкIэ псэушъхьэ­хэми къэкIырэ пстэуми ахэхъо­нымкIэ амалышIухэр агъотых, жьыри къабзэ. Мыхэм ямыза­къоу, чIыопсым изытет зыфэдэщтымкIи мэхьанэшхо иI тыгъэр икъоу къызепсырэ мафэхэм япчъагъи, АдыгеимкIэ ащ фэдэ мэфэ 250-рэ илъэсым къыхэфэ. А зэпстэуми цIыфым ишIуагъэ къякIы. Щысэу къэсхьын Мые­къопэ псырыкIопIэ зэхэтыр ашIы зэхъум тызэрихьылIэгъагъэр. ПсэолъэшIхэу ащ Iоф щызышIэхэрэм гъучIгъэжъитIу ахэтыгъ агухэр узыхэу ыкIи зы бульдозеристыр нэгъу-кIэтIый зэхэтым ыгъэгумэкIыщтыгъ. Ахэр илъэс къэс гъогогъуи 4 – 5 сымэджэщым чIафэщтыгъэх. Апэрэ илъэсэу а псэуалъэм ишIын зыщыхэлэжьагъэхэм ахэр гъогогъуи 2 – 3 зэIэзэжьынхэу хъугъэ, ятIонэрэ илъэсым – зэ е тIогъогогъо, я 3 – 4-рэ илъэс­хэм ащыщ гори узым ыгъэгумэкIыгъэп. Ахэм къаIощтыгъ псынэкIэчъыпсымрэ къушъхьэжь къабзэмрэ къазэрадеIагъэхэр. Мылыпсэу километрэ икууагъэу къушъхьэм къыщычIэкIыщтыгъэу минералхэр, тыжьыныр зыхэлъхэм джащ фэдэ кIуачIэ иIэу къычIэкIыгъ. Тыжьыным иокись хэлъ ионхэм псым бактериехэр щегъэкIодых, шIуагъэу иIэр чIимынэу ар илъэсыбэрэ пIыгъын плъэкIыщт. Ащ ынаIэ тыридзэгъагъ дунэе отборочнэ комитетэу «Вид» зыфаIоу мыекъопэпсым осэшIу къыфэзышIы­гъагъэм.

ЧIыопсым, ом язытетэу зэ­хъокIыныгъэ зыфэхъугъэхэм зябгъэсэным пае медицинэм, наукэм хэхъоныгъэ ашIыным иамалхэр щыIэнхэ фае. Непэ медицинэ шIэныгъэм лъым и ДНК-кIэ цIыфым ыныбжь, лъэпкъэу зыщыщыр, узэу нахь къеутэлIэнхэ ылъэкIыщтхэр ыгъэу­нэфынхэ амал иI. Ащ имыза­къоу, цIыфым игенетическэ паспорт ашIын алъэкIыщт, ащ амал къеты узыр нахьыжьэу къыхэгъэщыгъэнэу, ищыкIэгъэхэ Iэзэн Iофтхьабзэхэр рашIылIэнхэу. Мэхьанэ етыгъэн фае цIыф­хэм япсауныгъэ изытет ренэу уплъэ­кIугъэным.

Непэ тиреспубликэ ФАП 122-рэ ыкIи врачебнэ амбулаторие 25-мэ Iоф щашIэ. 2020-рэ илъэ­сым къоджэ псэупIэхэм джыри ФАП 23-рэ ащагъэпсынэу ары. Апэрэ медико-санитарнэ IэпыIэгъу языгъэгъотырэ медицинэ организацием имоделыкIэ гъэ­псыгъэныри лъагъэкIотэщт. «Цифровой экономикэм» ишIуа­гъэкIэ ФАП-хэр зэкIэ Интернетым рапхыщтых. Анахь анаIэ зытырагъэтыщтхэм ащыщ кIэлэцIыкIу узхэр нахьыбэу щыгъэзыягъэхэ хъунхэм. Чэзыу-чэзыоу медучреждениехэм ящыкIэгъэ оборудованиер арагъэгъотыщт.

Псауныгъэм игъэпытэн иамал анахь шъхьаIэхэм ащыщ спортив­нэ-оздоровительнэ базэхэр гъэ­псыгъэнхэр. Республикэ мэхьанэ зиIэ спортивнэ псэолъэшхуи 4, муниципальнэхэу 392-рэ, спорт еджэпIэ 33-рэ ыкIи зы шы спорт базэ Адыгеим щагъэпсыгъэх. КIэлэцIыкIу Iэтахъохэм афытегъэпсыхьэгъэ клуб 20 ашIыгъ. Тренер 200-м ехъумэ, апшъэрэ категорие зиIэхэ кIэлэегъаджэмэ Адыгеим Iоф щашIэ.

БэгъашIэ цIыфхэр хъунымкIэ анахь шъхьаIэр тыкъэзыуцу­хьэрэ дунаир экологием ылъэныкъокIэ къэбзэныр ары. ЛIэшIэгъу пчъагъэхэм мы чIыпIэхэм ащыпсэухэрэм уз зэфэшъхьафхэм яIэзэгъэным фэшI чIыопс минеральнэпсыхэр, мыекъопэ етIэ шхъуантIэр ыкIи къэкIырэ уц Iэзэгъухэр агъэфедэх. Къэралыгъуабэм япс ыкIи яетIэ Iэзэгъухэу зэлъашIэ­хэ хъугъэхэм тэтиехэр ядэгъугъэкIэ бэкIэ атекIых. Мы зэпстэуми ыкIи чIыопсым изытет, анахьэу Мыекъопэ районым, санаторнэ-зыгъэпсэфыпIэ системэу псауныгъэр гъэпытэ­гъэным фэIорышIэщтыр щыгъэ­псыгъэным иамал къаты. Кавказскэ Минеральнэ Псыхэм ыкIи нэмыкI IэзэпIэ санаториехэм амалхэу яIэхэм анахьышIух тэ тиIэхэр. Мы районым промышленнэ, мэкъумэщ предприятиехэу щэнаутхэр ыкIи синтетическэ чIыгъэшIухэр зыщагъэ­федэхэрэр итхэп, жьыбгъэхэм ащыухъумагъэх къушъхьэхэм яшIуагъэкIэ. ЗекIоным зегъэу­шъомбгъугъэным, псэушъхьэхэр ыкIи чIыопс баиныгъэхэр къэу­хъумэгъэнхэм афэшI къагъэгъу­нэрэ эколого-туристическэ шъолъырэу «Фыщт» зыфиIорэр агъэпсыгъ.

Тицыхьэ телъ, Адыгеим ипащэхэм непэ ашIэрэр зэкIэ а мурадышIухэм афэIорышIэ: туристическэ кластерэу Мыекъо­пэ районым щагъэпсырэри, зыгъэпсэфыпIэ базэхэри, гъогухэри, хьакIэщхэри – Адыгеим иминеральнэ псыхэр къызыфэгъэфедэгъэнхэм ыкIи Iэзэн, санаторнэ-зыгъэпсэфын къулыкъум хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэным иублапIэх. А Iофым нахь куоу Iоф дэшIэгъэн фае. Ащ итегущыIэн АР-м и ЛIышъхьэ ыкIи а лъэныкъор зышIогъэшIэгъон пстэури къыхагъэлажьэзэ зэхащэнэу нахьыжъхэм я Совет зегъэхьазыры.

Зигугъу къэтшIыгъэ пстэури зэфэтхьысыжьызэ, нахьыжъхэм я Совет хэтхэм зэрэтлъытэрэмкIэ, Адыгеим щыпсэухэрэм илъэси 100 ыкIи ащ нахьыбэ дгъэшIэным иамалхэр тIэкIэ­лъых. ТигъэхъагъэхэмкIэ шэпхъэ шъхьаIэу шIэхэу хъущт Урысыем къыщагъэшIэрэ илъэс пчъа­гъэм зэрэхэхъощтыр, сыда пIомэ ащ зэкIэ къыгъэлъэгъощт. Ащ пае ищыкIагъэу тэлъытэ:

— телевидением, радиом, республикэм ыкIи муниципальнэ образованиехэм я СМИ-хэм, гражданскэ обществэм цIыф бэгъашIэхэм нахьыбэрэ ягугъу ашIыныр, къыткIэхъухьэхэрэ лIэужхэм ахэм афэгъэхьыгъэ къэбарыр апкъырыхьаным фэшI;

—къэхъугъэкIэ сабыйхэр илъэсищым нахь мымакIэу быдзыщэм егъэшъогъэнхэр;

— республикэм иныбжьыкIэхэр, ны-ты хъунэу щытхэр япсауныгъэ къэухъумэгъэным нахь пылъынхэу. Пкъышъолым игъэпсыкIэ, ащ иамалхэм афэгъэхьыгъэу нахьыбэ зэрагъэшIэнэу, джащ фэдэу бзитIу, ащ ехъу аIэ къырагъэхьанэу. Тутынэшъоныр, наркотикхэр, ешъоныр, хэбзэукъоныгъэхэр щагъэзыепэнхэр. Еджэным, спортым нахь анаIэ атырадзэныр. Ны-тыхэм якIэлэцIыкIухэм IофшIэныр шIу алъэгъоу, яакъыл хагъэхъоным фаблэхэу, япсихикэ зыпкъ итэу апIунхэр;

— тащыщ пэпчъ зыгорэущтэу къуаджэм епхыгъ, арэущтэу щымытми, ащ уиджэныкъо машIо щыблэу пшIын плъэкIыщт. А зэпхыныгъэр зыпарэкIи зэпыпчы хъущтэп. Амал уиIэмэ, ащ удэсыныр, уеджэным, Iоф пшIэным апае къалэм укъакIозэ упсэуныр. ЧIыпIэм къыщыдагъэ­кIырэ гъомылапхъэхэр бгъэфедэнхэр;

— хабзэм икъэралыгъо органхэм, министерствэхэм ыкIи ведомствэхэм республикэм ипсэупIэ пэпчъ, ахэм адэсым ипчъагъэ емылъытыгъэу, социальнэ псэуалъэхэр: еджапIэхэр, сымэджэщхэр, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэр, фитнес-клубхэр, культурэм, спортым япхыгъэ псэуалъэхэр, къуаджэхэм хэхъо­ныгъэ ягъэшIыгъэным и Программэ къызэрэщыдэлъытагъэу, ащагъэпсынхэ фае. Ащ пае къэралыгъо-унэе зэдэлэжьэныгъэр нахьыбэу гъэфедэгъэныр;

— нахьыжъхэм я Совет хэт­хэм, народнэ депутатхэм, политическэ партиехэм, респуб­ликэ общественнэ объединениехэм, унэгъо-лIэкъо организациехэм япащэхэм къуаджэхэм гражданскэ обществэ ащыгъэ­псыгъэным акIуачIэ рахьылIэн фае. Къоджэ псэупIэхэм язэтегъэпсыхьан, ущыпсэунымкIэ хъопсагъоу ахэр щытынхэм яIахьышIу хашIыхьаныр, ищыкIэгъэ информационнэ амалхэр яIэнхэмкIэ IэпыIэгъу афэхъунхэр ищыкIагъ.

Адыгэ Республикэм инахьыжъхэм я Совет итхьа­матэу ГъукIэлI Нурбый.