ХыIушъо къуаджэу Хьаджыкъо щыпсэухэрэ ныохэу анахьыбэ къэзгъэшIагъэхэм ащыщэу Шъхьэ­бэ Раисэ Василий ыпхъур «Сыхэт сэ: сыурыса, сыукраинка, хьауми сыадыга?» ыIозэ зэупчIыжьэу къыхэкIыщтыгъэ. Мы бзылъфыгъэ гъэшIэгъонэу щыIэныгъэ гъогушхо къэзыкIу­гъэм умыгъэшIэгъон умылъэ­кIынэу лъэпкъ зэфэшъхьафмэ къахэкIыгъэхэ цIыфхэм яфэмэ- бжьымэшхо къытырихьанэу хъу­гъэ. Ащ илъфыгъэхэми, ахэм къакIэхъухьагъэхэми пIуныгъэ тэрэз арагъэгъотыгъ ыкIи щыIэныгъэм пытэу хэуцонхэ алъэ­кIыгъ.

Харьков хэкум къыщыхъугъэ Руднев Василий Трофим ыкъор ишъхьэгъусэу Марие иъусэу Хэгъэгу зэошхор къемыжьэзэ, я 30-рэ илъэсхэм Украинэм къитэджэгъэгъэ гъэблэшхом зыщаухъумэзэ, Шъачэ псэупIэкIэ къыхахыгъагъ. Кавказым екIурэ гъогур кIыхьагъэ ыкIи къиныгъ. Хьадэгъур къашъхьащыхьэуи къыхэкIыгъ. Хы ШIуцIэ Iушъом ахэр къызынэсхэм, шапсыгъэ къуаджэу Къэлэжъ къыщыуцугъа­гъэх. Къушъхьэхэм ахэт къуа­джэр къызкIыхахыгъагъэр зыми къышIэжьырэп, ау а чIыпIэм егупсэфылIэхи, лъэпсэшхо ща­дзыгъ. Къоджэдэсмэ лъытэныгъэ ин Василий къыфашIыщтыгъэ. Гъомылэпхъэ зэфэшъхьафхэр кукIэ ащ зэрищэщтыгъэх, гъунэгъу псэупIэхэм аIэкIигъахьэщтыгъэ. Ишъхьэгъусэу Марие хьалыгъугъэжъапIэм Iутыгъ.

Зым зыр ыуж итэу сабыйхэр унагъом къихъухьэщтыгъэх: Владимир, Раиса, Алексей, Александра. 1942-рэ илъэсым Василий заом Iухьагъ, ау псаоу къы­хэкIыжьыныр инасып къыхьыгъэп. А лъэхъэнэ къиным ишъхьэ­гъусэу Марие къызщыхъугъэ чIыпIэм ыгукIэ зыфигъэзэжьыгъагъ, ау къуаджэу зыдэсым лъэшэу есэгъагъ, икIэлэцIыкIу­хэми дэгъоу къафыщытыгъэх. Зятэ зимыIэжь сабыйхэм анаIэ къатырагъэтыщтыгъ.

Унагъом къихъухьагъэхэм ящыIэныгъэ гъогу нэмыкI цIыф лъэпъкъхэм къахэкIыгъэхэм пытэу япхыгъэ хъугъэ. Къуа­джэхэу Ашапэ, Лыгъотх, Къэлэжъ ыкIи нэмыкIхэм ащыпсэухэрэм Руднев украинцэхэр дэгъоу ашIэх, ягупсэ хъугъэх. Лъэпкъэу къызхэкIыгъэхэр зэрэзэфэшъхьафхэр ащыгъупшэжьыгъэу адыгабзэри, шэн-хабзэхэри дэгъоу зэдагъэфедэхэзэ яцIыкIугъом къыщегъэжьагъэу зыщыпсэухэрэ чIыпIэм гуфэбэныгъэ фыряIэ хъугъэ, ялъэныкъо гупсэу алъытэ.

Рудневхэм яунэгъо альбом зэпырыбгъазэ зыхъукIэ, унаIэ теодзэ зэшъхьэгъусэхэу Василийрэ Мариерэ акокI ис пшъэшъэжъыеу Александрэ. Илъэси 6 Iэпэ-цыпэ нахь ащ къыгъэшIагъэп. Янэ хьалыгъу ыгъажъэ зэхъум дэIэпыIэзэ, машIор къы­кIани, Iэгъо-блэгъум зи къыдеIэн зэримытыгъэм къыхэкIэу лъэшэу ыкIышъо стыгъагъэ. Ащ нэужым зы тхьамафэ ехъу пшъэшъэжъы­ем къыгъэшIэжьыгъэп.

Зэшъхьэгъусэхэм якIалэу Алексей лэжьэкIошхоу щытыгъ. Анахь Iоф къинми зыкIи зыщидзыягъэп. Бжьэхъуныр дэгъоу ыIэ къыригъэхьагъэу щытыгъ. Къоджэдэсхэм ренэу ишIуагъэ аригъэкIыщтыгъ: мэкъу адео­щтыгъ, лэжьыгъэр адыIуихыжьыщтыгъ, унэ зышIырэм деIэщтыгъ, хьакIэхэмкIи лъэшэу нэгуихы­гъэу щытыгъ.

Рудневхэм якIалэу Владимир ары анахьэу гъэхъэгъэшхо зышIыгъэр. КIэлэ ныбжьыкIэу ТIуапсэ псэупIэкIэ къыхихи, рабочэ сэнэхьатыр ыIэ къыригъэхьэгъагъ. МашинэшI заводым щылэжьагъ. Я 70-рэ илъэсхэм ищытхъу аригъаIоу станок пчъа­гъэмэ ащ Iоф аригъашIэщтыгъ. Быракъ Плъыжьым иорден къы­ратыгъагъ, щытхъуцIэу «Урысыем изаслуженнэ машинэшI» зыфиIорэр къыфагъэшъошэгъагъ. Ащ фэгъэхьыгъэу гъэзетхэм бэ къыхаутэу хъугъэр, Щытхъу пхъэм­бгъуми ветераным исурэт илъэсипшI пчъагъэм еIулIыгъагъ.

Рудневхэм апхъоу Раисэ Шъхьа­бэ Осмэн шъхьэгъусэ фэ­хъуи лъфыгъищ зэдагъоты­гъагъ. Раисэ къоджэ тучаным бэрэ Iоф щишIагъ. Ипхъорэлъф цIыкIумэ лъэшэу ащыгушIукIыщтыгъ, ядэхашIэщтыгъ, ау, ищыкIагъэу зыщыхъурэм, афэпхъа­шэуи хъущтыгъэ. Iофым зыщамыдзыеным, къэрар яIэным, нахьыжъхэр агъэшIонхэм, цIыф­хэу зыхэтхэм яшIуагъэ арагъэ­кIыным, нэмыкI шэн дахэхэм ахэр афигъэсэнхэр пшъэрылъ шъхьаIэу ащ зыфилъэ­гъужьыщтыгъ.

— Сэ Шъачэ сыкъыщыхъугъ, сыщапIугъ, — къыIуатэщтыгъ илъэс 85-рэ къэзгъэшIэгъэ Шъхьа­бэ Раисэ. — Дэгъоу къэсэшIэжьы заори, гъаблэри, кол­хозхэр зэрэзэхащэщтыгъэхэри. Тыкъебэджыным нэсэу тылажьэщтыгъ, гуетыныгъэшхо тхэлъыгъ. Хэти фэлъэкIыщтымкIэ къогъанэ иIагъэп. А лъэхъаным цIыфхэр нахь къызэрыкIохэу, агу нахь зэIухыгъэу щытыгъэх. ЩыIакIэр нахьышIу зэрэхъущтым зэкIэми тицыхьэ телъыгъ. Сэ ренэу адыгэу зыслъытэжьыщтыгъ.

Раисэ адыгабзэкIэ дэгъу дэдэу гущыIэщтыгъ. Арэу щытми, янэ-ятэхэр къызхэкIыгъэхэри щыгъупшэу хъугъэп.

Ныбэ Анзор.