1995-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Урысые Федерацием и Президент и УнашъокIэ тхылъеджапIэхэм я Мафэ зэрэ Урысыеу щыхагъэунэфыкIы хъугъэ. Ар къызхэкIыгъэу зэпхыгъагъэр, Урысыем иапэрэ къэралыгъо Лъэпкъ тхылъеджапIэ (тапэкIэ зэреджэщтыгъэхэр — Публичнэ тхылъеджапIэу Салтыков-Щедриным ыцIэ зыхьэу Санкт-Петербург дэтыр) зызэхащагъэр илъэс 200 зэрэхъугъэр, ыкIи «Урысыем икъэралыгъо Лъэпкъ тхылъеджапI» аIуи, ыцIэ зэрэзэблахъугъэр ары.Адыгэ хэкум тхылъеджапIэхэр къызитэджагъэхэр Совет хабзэм илъэхъан. Тиреспубликэ ахэм дахэу зыщаубгъу мы уахътэм, япчъагъэкIэ 153-рэ фэдиз мэхъух, цIыфхэм яфэныкъогъэ шIэныгъэхэр зэрагъэгъотырэм готэу, якультурэ хэгъэхъогъэн— зыкъегъэIэтыгъэнымкIэ Iофы­шхо ашIэ, ахэм АР-мкIэ культурэм и Министерствэ афэгъэзагъ, лъэныкъуабэкIэ зыкъызэIуахынымкIэ мыхэм адэIэпыIэ. Адыгеим итхылъеджапIэхэм яфонд­хэр ушъагъэх, цIыфишъэ пчъагъэр ахэм ащызэблэкIы, тхы­лъыр зикIасэу зыгъэфедэрэм япчъагъэ тиреспубликэкIэ процент 46,3-у щыпсэурэ цIыф пчъагъэм елъытыгъэу къалъытэ.

Республикэ кIэ­лэцIыкIу тхылъеджапIэр

Культурэм иIофшIэпIэ зэфэшъхьафхэмкIэ 2020-рэ илъэсыр къин хьазырыгъ, пандемием къыхэкIэу тхылъеджапIэхэми (нэмыкIхэм афэдэу) япчъэхэр зэфэшIыгъагъэх. Ау ащ емылъы­тыгъэу, мы IофшIэгъу илъэсыр ыкIи 2021-рэ илъэсым пыкIыгъэ мэзитфым Iоф зэрашIа­гъэм зыфэдгъэнэIосагъ, ащкIэ тигъэ­гъозагъ тхылъеджапIэм иди­ректор игуадзэу Даур Саидэ Бачмызэ ыпхъум.

Пандемием зэкIэ щыIэныгъэм зэхъокIыныгъэхэр къыхилъхьагъэх, узым зыкъимыIэтыным ыкIи ащ еIазэхэзэ, IофшIэн зэфэшъхьафхэри, гухэлъэу зы­фа­шIыжьыгъэхэри зэшIуахыщтыгъэх. КIэлэцIыкIу республикэ тхылъеджапIэм иIофышIэхэми дунэе Хъытыур къызфагъэфедагъ, онлайн-проектхэм Iоф адашIагъ.

Шъыпкъэ, тхылъеджапIэм иIофышIэхэмкIэ ащ фэдэ шIыкIэ-гъэпсыкIэхэм зяппхыныр IэшIэхыгъэп, ау ари аIэ къырагъэхьагъ.

Анахьэу мэхьанэ зэратыгъэр икIыгъэ илъэсым Хэгъэгу зэошхом ТекIоныгъэр къызыщыдахыгъэр илъэс 75-рэ зэрэхъу­рэм изыфэгъэхьазырын ары. Ащ елъытыгъэу Iофтхьэбзэ зэ­фэшъхьафхэр зэпэчыжьэ шIыкIэм тетэу зэхащагъэх ыкIи дэгъоу зэшIуахыгъэх. ГущыIэм пае, IупкIэ къеджэнымкIэ рес­публикэ зэнэкъокъоу «Живое слово о войне» зыфиIорэм зэкIэ къалэхэм ыкIи къоджэ муниципальнэ псэупIэхэм ятхылъеджапIэхэм къарыкIыгъэхэ еджэкIо чан хъупхъэхэр хэлэжьагъэх. Ахэр якIэсэ усакIохэм ыкIи тхакIохэм яусэхэм, япроизведение пычыгъохэм къяджагъэх. К. Симоновым, Р. Рождественскэм, МэщбэшIэ Исхьакъ, М. Джалиль гучIэ макъэр ахэIукIэу къыраIотыкIыгъ. Къызаджэхэрэр лъэшэу агу зэрэнэсырэр къап­шIэу, заом имэхъэджагъэ нэм къыкIагъэуцощтыгъ.

Хэгъэгу зэошхор илъэс 75-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ ШIэ­жьым ыкIи Щытхъум афэгъэхьыгъэ Всероссийскэ онлайн-акциеми «Фонарики Победы», «Окна Победы» зыфиIохэрэми Адыгеим иеджакIохэр, ны-тыхэр яIэпыIэгъоу хэлэжьагъэх.

Зэрэ Урысыеу илъэс къэс щызэхащэрэ мэфэкIэу «Библио­ночым» онлайн-марафоным илъэу мэлылъфэгъум и 25-м рагъажьи, жъоныгъуакIэм и 9-м нэс кIуагъэ. Адыгэ республикэ кIэлэцIыкIу тхылъеджапIэми онлайн-лъэтегъэуцохэр тхылъхэмкIэ ыкIи яфонд хэлъ адыгэ литературэр агъэфедэзэ, «Андырхъое Хъусен» зыфиIорэ къэгъэлъэгъон-къиIотыкIыныр – лIыхъужъэу, усакIоу, журналистэу, 2020-рэ илъэсым, щыIагъэмэ, зыныбжь илъэси 100 хъущтыгъэр а IофтхьабзэмкIэ хагъэунэфыкIыгъ.

Даур Саидэ къыIотагъ пандемие илъэсым – 2020-рэ илъэ­сым Хэгъэгу зэошхом советскэ цIыфхэм языкIыныгъэ, язэкъош­ныгъэ, ялIыблэнагъэ яшIуагъэкIэ ТекIоныгъэшхор къызэрэдахыгъэр зыщыкIэгъэтхъыгъэхэу «Юные герои Великой Победы» — хэгъэгу шIэжь Iофтхьабзэм ишапхъэ итэу зэрэхэлэжьагъэ­хэр, ежь культурэ IофшIапIэм исайт мы темэмкIэ нэкIубгъохэр къызэрэщатыгъэхэр, джащ фэдэу республикэ кIэлэцIыкIу тхылъеджапIэр зэрэ Урысыеу щыкIогъэ зэнэкъокъоу «Читаем Альберта Лиханова: книги о вере, надежде, любви» зыфиIорэм ишъолъыр чэзыу Адыгеим зэрэщыкIуагъэр, ащ фэдэ Iофтхьабзэхэм кIэлэеджакIохэм щыIэныгъэр ашIэнымкIэ, къиныр, тхъагъор зыфэдэр зэхафынымкIэ, патриотхэу – Хэгъэгур, яхэку, республикэр шIу алъэгъу­хэу, шъыпкъагъэ ахэлъэу къэтэджынхэмкIэ ямэхьанэ зэрэ­иныр кIигъэтхъыгъ.

КIэлэцIыкIу республикэ тхылъ еджапIэм иIофышIэхэм икIыгъэ илъэс мыпсынкIэм гуетыныгъэ ин ахэлъэу Iоф ашIагъ, лIэужыкIэм ипIун-лэжьын сыдигъуи уфэсакъын, унаIэ тетэу Iоф дэпшIэн зэрэфаер дэгъоу къагурэIо.

Директорым игуадзэу Даур Саидэ анахь кIигъэтхъыгъэр къыткIэхъухьэхэрэр Урысыем итарихъ ыкIи Хэгъэгу зэошхом епхыгъэр зэкIэ зэхафэу, нафэу, шъыпкъэм тетэу афиIотыкIыгъэ­ныр лъэшэу пIуныгъэ ыкIи гъэ­сэныгъэ мэхьанэшхо иIэу зэрэщытыр ары. Джащ фэдэу Адыгеим иIахьышIу ТекIоныгъэм зэрэхэлъри арагъашIэу, лIы­хъужъ сыхьатхэр, зэIукIэгъу— зэхэгущыIэгъухэр, лъэтегъэуцохэр тхылъыкIэхэмкIэ Iудзыгъэ-зэпэчыжьэ шIыкIэм тетэу зэхащэгъагъэх.

НыбжьыкIэу щыIэныгъэм хэуцо къодыерэм зэхихэу, ылъэ­гъурэм мэхьанэшхо иI. 2021-м тхылъеджапIэм ипчъэхэр къызэIуахыжьыгъ, шъыпкъэ, зэра­лъэ­кIэу къэбзэныгъэ ыкIи зыкъэухъумэжьыгъэн шапхъэхэр зэрахьэх, къафакIощтыгъэхэ тхылъеджэмэ япроцент 50% хагъэлажьэзэ, фэсакъхэу джы яIоф ашIэ. Экраным къытыридзэу, чыжьэкIэ сурэтэу плъэгъу­рэм фэдэна, цIыфхэм узэрэлъэ­гъоу, узэкIэрытэу угущыIэныр, уишIошI къипIотыкIыныр бэкIэ нахь уасэ зиIэба. 2021-мкIэ Iофтхьэбзэ дэгъухэр щыкIуагъэх тхылъеджапIэм: Урысые космонавтикэм и Мафэ, Апэрэ космонавтэу Ю. Гагариныр космосым зыбыбыгъэр илъэс 60 зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэр, шапхъэ хъугъэ мэфэкI кIэракIэу «Библионочыр» дахэу, дэгъоу агъэхьазырыгъагъэх. Ахэм тхылъыр, шIэныгъакIэхэм, Iэпэ­Iэсагъэхэм зылъащэрэ еджэкIо сэнаущхэу, чанхэу Мыекъуапэ иеджэпIэ лицейхэу N 8-м, N 19-м, искусствэхэмкIэ Мые­къопэ колледжым итеатрэ отделение щеджэхэу, ныбджэгъу— IэпыIэгъу инэу яIэхэр ахэлэжьагъэх. ЛIэужыкIэм ипIун джащ фэдэу егугъоу Адыгэ республикэ кIэлэцIыкIу тхылъеджапIэр дэлажьэ, тапэкIи иамал хигъахъо­зэ, игухэлъ инхэр зэшIуихынхэр ипшъэрылъ.

Мамырыкъо Нуриет.