ТхакIоу Къат Теуцожь итхылъыкIэу «Дунаир, цIыфыр, шIулъэгъур» шъхьэу зыфишIыгъэм фэгъэхьыгъэ гущыI

[caption id="attachment_92600" align="aligncenter" width="800"] Даутэ Юрэ (азыфагу дэт) иIофшIэгъухэм ахэт.[/caption]

Гъобэкъуае Теуцожь районым ит къоджэ анахьыжъмэ ащыщэу ары тарихъым изэгъэшIэн пылъхэ шIэныгъэлэжьмэ зэралъы­тэрэр. Бэ цIыфмэ къэбарэу ахэлъыр мы чылэм ехьылIагъэу. ЦIыфыби къыдэкIыгъ чылэм ищытхъу аригъэIон ылъэкIыгъэу.

Сыд фэдэрэ лъэхъани чылэм идахэ язгъэIуа­гъэу зэп, тIоп къыдэкIыгъэри: полковникэу Уджыхъу Юсыф, дзэкIолIэу СтIашъу Ахьмэд, майорэу Уджыхъу Заурбэч, Социалистическэ IофшIакIэм илIы­хъужъэу Iэшъынэ Якъуб, адыгэ лъэпкъ культурэм иIофышIэшхоу Уджыхъу Мариет, адыгэ шъуа­шэм философскэ гупшысэхэр кIоцIилъхьэзэ къэзы­гъэущыжьыгъэ СтIашъу Юр, сурэтышIэу, журналистэу, тхакIоу Къат Теуцожь, Адыгэ Респуб­ликэм зыныбжь хэкIотагъэхэм я Совет итхьаматэу ГъукIэлI Нурбый, Биданэкъо Марзиет АРИГИ-м итхьамэтэ гуадз, филологие шIэны­гъэхэмкIэ доктор, Уджыхъу Сариет — илъэс 40-м ехъурэ чылэм дэт IэзапIэм ипэщагъ, Быракъ Плъыжьым иорден къыфагъэшъошагъ, мыхэм анэмыкIхэри.

Мыщ фэдэ пэублэ гущыIэ ситхыгъэ зыкIыфэсшIыгъэр зыцIэ къесIуагъэ пэпчъ тхылъ фэптхын плъэкIыщтышъ ары. Арэу щытми, зыми тхылъ фатхыгъэп, ар зыми ыгу къэкIы­гъэп. Ар зыпшъэ ифагъэр сурэтышI бэлахьэу, журналистми, тха­кIохэми я Союзмэ ахэтэу, АдыгеимкIэ апэрэ сурэтышIэу, «Урысыем инароднэ сурэтышI» зыфиIорэ щытхъуцIэ иныр къызыфаусыгъэу Къат Теуцожь.

Тхылъыр урысыбзэкIэ къыдэ­кIыгъ. Шъхьэу фишIыгъэр «Дунаишхор. ЦIыфыр. ШIулъэгъур».

Тхылъыр къызытегущыIэрэм ышъхьэ къырихызэ, ар зыфэгъэ­хьыгъэ лIакъоу (Пэчаныкъохэр) шIушIэным къыфэхъугъэхэ сы­мэджэгъэхъужьхэм тхылъыр зэрафитхырэр кIегъэтхъы.

Дахэу зэгъэфагъэу, гъэ­кIэрэкIагъэу тхылъыр тапашъхьэ илъ. Апэрэ нэкIубгъохэм къащегъэжьагъэу узIэпещэ, сурэтхэмкIи бай дэд. Тхылъым мэхьанэ купкIэу иIэр Даутэ Юрэрэ янэу Уджыхъу Сариетрэ ящыIэныгъэ гъогу, ахэр къэзыуцухьэхэрэ ялъфыгъэхэр, яныбджэгъухэр, ягъунэгъухэр, яIофшIэгъухэр.

«ЦIыфхэр! ЗэкIэри шIу шъусэ­лъэгъу!» — джары илекциехэр къызэрэригъажьэхэрэр къуа­джэу Кощхьаблэ къыщыхъугъэу, Гъобэкъуае щапIугъэу, профессорэу, медицинэ шIэныгъэхэмкIэ докторэу Даутэ Юрэ.

Тхылъыр зыфэгъэхьыгъэр Юрэрэ янэрэми, тхакIор ебгъу­кIорэп иунагъуи, ишъхьэгъуси, иблагъи, игъунэгъуи. Ар къызэрэзэIупхэу авторым ущегъэгъуазэ шIу зышIэрэ сымэджэгъэхъужь IэпэIасэхэм зэрафитхырэм.

Сэ къызэрэсшIошIырэмкIи, тхылъми ар щыкIегъэтхъы. УмыгъэшIэгъон плъэкIырэп Юрэ цIыкIузэ янэ къыриIогъэгъэ гущыIэхэр дэх афимышIэу ищыIэныгъэ гъогу зэрэпхырищыхэрэр. Ащ къыриIощтыгъэ: «ЦIыфыр шIу умылъэгъоу ар бгъэхъужьын плъэкIыщтэп. Ар къызыгурыгъаIу, сишъау!» Арышъ, икъунэу Юрэ щысэ зытырихыни иIагъ.

Янэ игъогу ежь Юрэ изакъоп рыкIорэр, ялъфыгъэхэри, ахэм къафэхъугъэхэри зэкI пIоми хъунэу врач Iэзэ дэдэ хъугъэх. Ари дэгъу дэдэу Къат Теуцожь итхылъ къыщызэIуехы.

Дунаишхор, ащ тетхэ цIыфхэр шIу зэрэлъэгъухэмэ, зауи пы­джи къэхъущтэп. Ар гупшысэ шъхьа­Iэу иI тхылъэу тыкъызтегущы­Iэрэм. Юрэ ищыIэныгъэ гъогу къыхихынымкIэ зишIуагъэ къез­гъэкIыгъэ пстэумэ идахэ аIуигъакIэ зэрэшIоигъори щыгъуп­шэрэп тхакIом. Тыдэ зэкIуи Гъобэкъуае нахь дахэрэ, Кощхьаблэ нахь фэшIыгъэрэ дунаим зэрэтемытыр ыгу пытэу риубытагъ.

Хэта зыгу къэкIыщтыгъэр поэтессэу Анна Ахматовам ипхъэнтIэкIоу Париж дэтым тесэу сурэт зытыраригъэхынэу. Ар Даутэ Юр! ЗэкIэмэ анахь тэрэзэу Даутэ Юрэ ышIэу слъы­тэрэр ятэкIэ къыпышIыхьагъэхэр зэримыгъэгъуащэхэрэр ары. Шъыпкъэ, яни сыдигъуи пэры­охъу къыфэхъугъэп, ежьми ренэу ятэ иунэ зыфикъудыигъ. Зэо мыгъом аIихыгъэ ятэу Юныс къошIу къыгъэнагъ.

Юрэ къызщыхъугъэм къыщегъэжьагъэу, еджапIэр — ащ сэри а лъэхъаным сыщыде­джагъ, Милинэмэ япхъу Сарэ шъхьэгъусэ зэрэфэхъугъэри, шIэныгъэлэжь зэрэхъугъэри упкIэпкIыгъэу, шIулъэгъу фыриIэу а лъэхъаным зыдеджэгъэ Къатым къетхыжьы.

ЦIыфым шIуагъэ къыфэзыхьэу мы дунаишхом сэнэхьатыбэ тет. Зыр дэгъоу мэпщэрыхьэ – шхын гоIухэмкIэ цIыфхэр егъэразэх. Адрэм – шъхьэр кIеупхъухьэ цIыфыр нахь зэкIужьэу, дахэу ешIы. Ящэнэрэм – а цIыфэу зыфэпщэрыхьэхэрэри, зыгъэ­дахэхэри зыгорэкIэ уз къадэтэджымэ ыгъэхъужьынэу, сымаджэм еIэзэнэу зыфегъэхьазыры, ыIэ къырегъахьэ. А купым хахьэ непэ сыкъызтегущыIэгъэ Даутэ Юрэ.

ГукIэгъушIэу, цIыфыр шIу ылъэгъоу, янэ къыриIощтыгъэхэр ыгъэцакIэхэу щыт дунаим щызэлъашIэрэ сымэджэгъэхъужьэу, тэтэжъ гъэшIуагъэу, гъунэгъу­хэмкIэ нэгуихыгъэу, чылэм ицIыф гъэшIуагъэу Пэчаныкъомэ я Юрэ. ЫцIэ шъыпкъэр Даутэ Юр Юныс ыкъу. Цу хъущтыр шкIэзэ къашIэ зэраIоу, лIы зэрэхэкIыщтыр цIыкIузэ къэ­нэфэгъагъ. Уджыхъу Алый, Къат Хьасан, анахьэу ятэжъэу Сахьидэ гум къинэжьэу, дахэу ягугъу къешIы Къатым.

«ЗэкIэ зыфасшIэрэр цIыфхэр ары. Ахэр зэкIэ шIу сэлъэгъу. Сяни, сятэжъи къысаIощтыгъэхэм икъу фэдизэу сырэгушIожьы сызэрадэмыхыгъэм!» — еIо Юрэ.

Джаущтэу шIу зышIэрэ лIакъом ипащэу Даутэ Юрэ игъогу дахэ мы дунаишхом щыпхырещы. Джыри бэрэ псэунэу, цIыфмэ яIэзэнэу Тхьэшхом тыфелъэIу.

ЦIыфхэр зыгъэхъужьырэ шIэныгъэлэжьым игъашIэ кIыхьэу, игъогу занкIэу, цIыфмэ шIуа­гъэу къафихьырэм къыкIимычэу лIакъом бэрэ ышъхьагъ итынэу тыфэлъаIо.

Хабзэр зэблахъун алъэкIыщт, фыщытыкIэу о хабзэм фыуиIэри зэблэпхъун плъэкIыщт. Ау напэр, лIыгъэр, уисэнэхьат уфэшъыпкъэныр — ахэр ныбжьи чIамынэхэрэ шIуагъэхэу тилъэп­къэгъумэ яIагъ. Ащ фэдэмэ ащыщ Пэчаныкъомэ я Юрэ — Даутэ Юрэ.

Ежь тхылъым фэгъэхьыгъэмэ — унагъо пэпчъ илъынэу, уп­чIэжьэгъу шIагъоу иIэнэу, зытхыгъэхэми бэрэ тхылъеджэхэр агъэгушIонэу сафэлъаIо.

СтIашъу Майор.