Ацумыжъ Хьылым хэкум къызигъэзэжьыгъэр илъэс 30 Iэпэ-цыпэ хъугъэ. 1993-рэ илъэсым Абхъазым ишъхьафитныгъэ фэбэнэнэу IэкIыб тилъэпкъэгъухэм къахэкIыхи хэкум къэкIогъагъэхэм ахэтыгъ. Ежьхэм яшIоигъоныгъэкIэ зэуапIэм Iухьагъэхэм Дюздже къикIыгъэ адыгэ кIэлэ нэбгыритф акIыгъугъ. А лъэхъаным тыдэ щыпсэурэ адыгэхэми зыкIыныгъэ ахэлъэу къош абхъаз лъэпкъым яIэпыIэгъу нагъэсы ашIоигъуагъ.

ГеографиемкIэ кIэлэегъэджэ сэнэхьатыр къыхихыгъэу Анкара университетым ия 4-рэ курс нэсыгъэу, хэкум къызегъэзэ­жьым адыгэ филологиемкIэ ыкIи культурэмкIэ Адыгэ къэралыгъо университетым ифакультет Хьылым чIэхьажьыгъ, бзэм нахь фэщагъэ хъугъэ, 2013-рэ илъэсым къыухыжьыгъагъ. ЯлIэкъо лъапсэ къызщежьэрэр Псыбэ, ау Кавказ заом хэтхэу апэ къызэкощхэм Краснодар краим и Ахтырскэ район итыгъэ чылэу Хьашъукъохьаблэ апэ щытIысыгъагъэх. Хэку икIыжь лъагъом тетхэу Тыркуем нэсыгъэх, арэу щытми бзэр зэрафэлъэкIэу къаухъумэшъугъ.

«Тинахьыжъхэм бзэ къэIуа­кIэхэр зэрашIэхэрэм фэдэу мыщ щыпсэухэрэми амышIэжьэу къыхэкIы», — къыхегъэщы Хьылым. Арын фае гущыIалъэ­хэр зэхигъэуцонхэу ыгу къизгъэхьагъэри. Илъэс пчъагъэрэ зыдэлэжьэгъэ Тыркубзэ-адыгэбзэ зэхэф гущыIалъэм гущыIэ мин 40 фэдиз къыдэхьагъ, зы лъапсэ зиIэхэм къатекIыгъэхэ гущыIэхэри къыдэплъытэмэ, гущыIэ мини 100-м кIэхьащт. Гуманитарнэ ушэтынхэмкIэ Адыгэ Республикэм иинститут, Бырсыр Батырбый ынаIэ тетэу, гущыIалъэр щаушэтыжьыгъ. ИпчъагъэкIэ 300 хъоу Магарин тхылътедзапIэм къыщыхаутыгъ.

«Адыгэхэу Тыркуем исхэм ныдэлъфыбзэр аIэкIэмызыным, джащ фэдэу Адыгеим къэкIо­жьыгъэхэу бзэр нахь макIэу зышIэхэрэм къашъхьапэнэу къысшIошIы», — Хьылым гущыIалъэхэр бзэм иухъумакIоу зэрилъытэрэр къыхэщы. Зэхигъэуцогъэ тыркубзэ-адыгэбзэ зэхэф гущыIалъэр Анталием пэмычыжьэу щыт къалэу Искэндэрун дэт адыгэ хасэм мыгъэ экземпляр 2000 хъоу къыщыхаутыгъ.

«ГущыIалъэм сызэрэпылъыгъэм сэри ишIогъэшхо къысигъэкIыгъ. Мыщ фэдэ бзэ Iоф­- хэм уапылъ зыхъукIэ ныдэлъфыбзэм нахь уфэсакъынэу уешIы. СятэкIэ сышапсыгъ, сянэкIэ – сыабдзах, сянэ ыцIэр Cаcэ, Чэтаомэ ащыщ, илъэс 80 ыныбжь. СятэкIэ сянэжъи, Уафет, абдзэхагъ. Сэ сишъхьэгъусэ – бжъэдыгъу, ХъокIо Фатим. КъэIуакIэхэр зэфэшъхьафых. Тиныдэлъфыбзэ тэры ныIэп къэзыухъумэн зылъэкIыщтыр, ащкIэ хэти фэлъэкIыщтыр ышIэмэ, лъэпкъыр къыкъонэщт», — еIо Хьылым.

КъэкIыхэрэм ацIэхэр къыз­дэхьэгъэ адыгэбзэ-тыркубзэ ыкIи тыркубзэ-адыгэбзэ гущы­Iалъэр 2016-рэ илъэсым къыди­гъэкIыгъ. «ГущыIэм пае, амышхырэ шхъомч чъыгым фэдэм «дэгу» раIощтыгъэ. Дэгур — «нэпцIы» зыфиIорэм фэдэу мыщ дэжьым гъэфедагъэу мэхъу. Мэзым къыщыкIырэ бжьыныфым, урысхэм «черемша» зы­фа­Iорэм, «къэлар» тызэреджэ­рэр. Ащ текIыгъэу къэкIырэ къэгъагъэу «ландыш» — «къэлар дэгукIэ» ыцIэ етэIо. Ащ фэдэ къэIуакIэхэр тымгъэфедэжьыхэ зыхъукIэ, тIэкIэзыным ищынагъо щыI. Ар къытщымышIыным пае тхылъхэм, гущыIалъэхэм ащыу­угъоинхэ фае. Зыгъэфедэ зышIоигъом икъэIуакIи, итхыкIи, имэхьани ыгъотынэу», — Хьы­лым къызэфехьысыжьы.

Ацумыжъ Хьылым фэдэхэу, хэкум къэзыгъэзэжьыгъэхэу, ау зиIахьыл-благъэхэр хэхэсмэ къахэнагъэхэр бэ мэхъух. Ежьхэм ящыIэныгъэ хэку анэм рапхыжьыгъ нахь мышIэми, зыфэгумэкIыхэу IэкIыбым исхэм алъэныкъокIэ ренэу зэплъэкIы­жьых. Хьылым ышэу Сами Дюздже щэпсэу, исэнэхьаткIэ тыжьынашI. Ышыпхъоу Айщэ Хъохъужъмэ яныс, исэнэхьаткIэ кIэлэегъадж, Тэкирдагъ щэпсэу. Хэкужъым лъапсэ щызыдзыжьыгъэу Ацумыжъ Хьылым ахэм зэпхыныгъэ адыриIэ зэпыт. Зэ­рэфэлъэкIэу лъэпкъым къы­­шъ­хьапэщт Iофтхьабзэу ылъы­тэхэрэм язэшIохын ыуж ит.

Мы аужырэ илъэсхэм адыгэбзэ-тыркубзэ зэхэф гущыIалъэ зэхигъэуцо шIоигъоу дэлажьэ. Ежь къызэриIорэмкIэ, хьарыфэу «Г-м» нэсыгъ. ГущыIалъэр хьазыр хъумэ, ушэтыным рихьы­лIэщт, Бырсыр Батырбый ыпэкIэ зэрэдэлэжьагъэм фэдэу, иIоф­шIэн лъигъэкIотэнэу щэгугъы. Iофтхьабзэу зыуж итхэр тапэкIэ лъигъэкIотэн ылъэкIынэу, кIэух дахэ афэхъунэу фэтэIо.

Тэу Замир.