Гусэрыкъохэм ячылэр Тэуйхьабл, ары мы лIакъом инахьыбэр зыдэсыгъэр. Тэуйхьаблэ къыдэкIыгъэхэм атекIыгъэх непэ унэгъо зырызэу чылэ заулэмэ ащыпсэухэрэр. Ахэр Краснодар джы хэхьэрэ псэупIэу Пашковскэм, поселкэу Яблоновскэм, Мыекъуапэ, Адыгэкъалэ адэсых.

ЦIыф цIэрыIохэр Гусэры­къохэм къахэкIыгъэх. Ахэм ащыщых урысыдзэм иполковникэу, Ермэлхьаблэ щыпсэущты­гъэу Гусэрыкъо Къырымджэрые, Краснодар дэсыгъэ полковникэу Гусэрыкъо Юныс, ар я 80-рэ илъэсхэм Октябрьскэ районым ивоенкомыгъ. Адыгэкъалэ игурыт еджапIэу N 1-м илъэсыбэрэ идиректорыгъэу, шъхьэкIэфэшхо зыфашIыщтыгъэ Гусэрыкъо Теуцожьи Тэуйхьаблэ щыщыгъ.

Уахътэ тешIэ къэс лIакъом ащ фэдэ дзэ къулыкъушIэхэр къызэрэхэкIхэрэм ишыхьат Мыекъуапэ щыпсэурэ полковникэу Гусэрыкъо Рамзин. Непэ лIакъомкIэ анахьыжъэу, упчIэ­жьэгъу ашIэу яIэр Гусэрыкъо Аслъанбый.

Гусэрыкъо лIа­къом щыщхэр лэ­жьакIохэу, шъып­къэныгъэ ахэлъэу, цIыфхэр алъытэхэу, ежьхэми шъхьэкIа­фэ къафашIэу мэ­псэух. Непэ зигугъу къэсшIыщтыр рес­публикэм щызэлъа­шIэрэ цIыфэу Гусэрыкъо Хъызыр. Ащ ыныбжь мы мафэхэм илъэс 70-рэ хъугъэ. Ар ТэуйхьаблэкIэ Гусэрыкъо Хьисэ иунагъо къихъухьагъ, чылэм гурыт еджа­пIэ дэтэпти, гъунэгъу къуаджэм кIозэ, гъэсэныгъэ зэригъэгъотыгъ. Ащ ыуж Ростов-на-Дону дэт институтэу автомобиль гъогухэмкIэ инженер-псэолъэшI­хэр къэзыгъэхьазырырэм ще­джагъ. Къоджэ еджапIэр къэзыухыгъэ кIалэм зыхэсхэм яухьазырыныгъэ фэдэ имыIа­гъэми, зыдеджэхэрэм ауж зыкъыригъанэщтыгъэп, шIэныгъэм фаблэу, нэкъокъуалэу зэрэщытым ишIуагъэ къакIощтыгъ. Ащ тетэу Хъызыр ятIо­нэрэ курсым ихьагъэу деджэ­хэрэм старостэу хадзи, институтыр къеухыфэ купым ипэ­щагъ. Сыдигъуи гумыпсэфэу щытыгъ, къыдеджэрэ кIалэхэр зыгорэм егъэгумэкIыхэмэ, апэу IэпыIэгъу афэхъу­щтыгъэр старостыр арыгъэ.

А лъэхъаным хэгъэгум студентхэм ябригадэхэр жъугъэу щызэхащэщтыгъэх. Ахэр нахьыбэрэмкIэ псэолъэшIыпIэхэм ащылажьэщтыгъэх. Ахъщэу къа­гъахъэрэр студентхэм IэпыIэгъу­шхо афэхъущтыгъ, унагъом иIахьи къыхэзыгъэкIыхэрэри щыIагъэх. Ащ фэдэу Хъызыр зы гъэмафэ горэм сомэ 1300-рэ къызэригъэхъэгъагъэр, ащ щыщэу сомэ 1000-р янэ зэрэритыгъагъэр ыгу къэкIыжьы, инэплъэгъу редзыхы, ымакъи тIэкIу къэкIэзэзы… «А лъэхъаным ар ахъщэшхуагъ. Сянэ зелъэгъум, тIэкIу къэщтагъ, ау къызэрэзгъэхъагъэр зесэIом, игопагъ, а гъэмафэм къин слъэ­гъугъэми, сянэ апэу къэзгъэхъэгъэ ахъщэм зэригъэгушIуагъэм сигъэгушхуагъ», — еIо Хъызыр.

СигущыIэгъу гуфэбэныгъэшхо хэлъэу янэ-ятэхэм къатегущыIэ. Сэри сеупчIы ишэнкIэ нахь зыфэдэмкIэ. «ГукIэгъумкIэ сянэ сыфэдэу, шъыпкъагъэмкIэ тятэ нахь сыпыблагъэу аIо», — еIо Хъызыр.

Хъызыр ятэу Хьисэ Хэгъэгу зэошхор къызежьэм кIэлэ зихэхъогъоу щытыгъ. Къуаджэм къыдэнэгъэ бзылъфыгъэхэу колхоз Iофыр къызылъэхэна­гъэхэм ягъусэу фэлъэкIыщтыр ышIагъ, иныбжьыкIэгъум къыщегъэжьагъэу цIыф зафэу, хьалэлэу щытыгъ, чIыгулэжьыным хэшIыкIышхо фыриIэу Iоф­шIэкIошхуагъ. НыбжьыкIэ дэдэу тракторым рылэжьэнэу зэригъа­шIи, илъэсыбэрэ Iоф ришIагъ. Аужырэ илъэсхэм Янэкъо Ис­хьакъ игъусэу лэжьагъэ. Хьисэ иIофшIагъэ медальхэмкIэ, рэзэныгъэ ыкIи щытхъу тхылъхэмкIэ къэралыгъом къыхигъэщыгъ. Зэоуж илъэсхэр къин дэдагъэх, а лъэхъаным Хьисэ бэмэ ишIуа­гъэ аригъэкIыгъ. Ары цIыфхэм ар шIукIэ агу къызыкIэкIыжьырэр.

Хъызыр янэу Гощэфыжь ШэбэнэхьаблэкIэ Шъхьэлахъомэ япхъугъ, гукIэгъушхо хэлъэу щытыгъ, сыдрэ IофшIэни ыIэ екIоу хъупхъагъэ. Хьисэрэ ежьыррэ сабыитф зэдагъотыгъ, зэдапIугъ. Ахэр Хъызыр, Аскэр, Аслъан, Сар, Сафиет — зэкIэри еджагъэх, дэгъоу мэпсэух, зэдэIужьхэу щыIэх. IофшIэныр шIу алъэгъоу якIалэхэр къэтэджыгъэх. Тыр унэм жьэу икIыти, пчыхьэ кIахэ охъуфэ колхоз Iофыр ышIэщтыгъ, ныр сабыйхэр зэдеIэжьхэу, шIу зэрэ­лъэгъухэу, IофшIэным аIэ екIоу ыпIунхэм пылъыгъ. Хъызыр янэ-ятэхэм афэраз, дэгъоу къы­дэхъугъэр зэкIэри ахэм ацIэ репхы.

Институтыр къызеухым кIалэм хэкум къыгъэзэжьыгъ. А лъэхъа­ным гъогухэм язытет дэгъум лъэшэу пэчыжьагъ. Iоф­шIэныр ригъэжьэгъакIэу Афыпсыпэ коим кIонэу хъугъагъэ, дунаир отIы-псытIмэ, къуа­джэм уадэхьан плъэкIынэу зэрэщымытыгъэр Хъызыр ыгу къэ­кIыжьы. Институтыр къызеухым Хъызыр гъогухэм яшIынкIэ ыкIи ахэр гъэцэкIэжьынгъэхэмкIэ гъэIорышIапIэу Пэнэжьы­къуае дэтым мастерэу иIофшIэн щыригъажьи, «Адыгеяавтодор» зыфиIорэм игъэIорышIэпIэ шъхьа­Iэ ипащэ нэсыгъ. ЗэкIэмкIи гъогушIын Iофым Гусэры­къор илъэс 47-рэ щылэжьагъ, ащ щыщэу 18-м инженер шъхьаIэу, 7-м гъэIорышIапIэм ипащэу Iоф ышIагъ. Непэ Хъызыр пенсием щыIэми, «зысэгъэпсэфы» ыIоу щысэп, ар АР-м псэолъэшIынымкIэ, транспортымкIэ, псэупIэ-коммунальнэ ыкIи гъогу хъызмэтымкIэ иминистрэ иуп­чIэжьэгъу.

Хъызыр иIофшIэгъу лъэхъанэ Адыгеим гъогу шIынымкIэ хэхъо­ныгъэшхохэр ышIыгъэх: гъогукIэхэр, лъэмыдж зэтегъэ­псыхьагъэхэр ашIыгъэх, бэхэр агъэцэкIэжьыгъэх, икIэрыкIэу агъэпсыжьыгъэх. Ахэм ащыщых Ермэлхьаблэ къикIэу ТIуапсэ кIорэ гъогур, «Мыекъуапэ – Лэбапэ – Кореновск», «Инэм – Адыгэкъал – Бжъэдыгъу­хьабл», «Мыекъуапэ – Джаджэ – Псыбай», «Зеленчукскэр – Карачаевск» зыфиIохэрэр ыкIи нэмыкIхэр. Мыекъуапэ къэзыухьэрэ автомобиль гъогум ишIын непэ етIупщыгъэу макIо. Ащ фэдэ гъогур тищыкIэгъэ шъыпкъэу зэрэщытым, ащ мэхьанэу иIэр къэгъэнэфэгъэным, проектым изэхэгъэуцон Хъызыр иIахьышхо ахишIыхьагъ. Ащ фэдэу Гусэрыкъом ыцIэ япхыгъ гъогу зэхэкIыпIэшхохэу Адыгеим щагъэпсыгъэхэм. Шъхьэгуащэ, Лабэ, Къурджыпс, ПкIашъэ, Унэ-Убатэ, Пщыщэ ыкIи нэ­мыкI псыхъохэм ателъ лъэмыджхэм яшIын Хъызыр иакъыл кIуачIи, зэхэщэн IофымкIэ иIэпэIэсэныгъи ахэлъ. Анахьэу Хъызыр зэрыгушхорэмэ ащыщ Мыекъуа­пэ икIэу Биосфернэ заповедникым екIоу, етIанэ поселкэу Гъозэрыплъэ нэсырэ гъогур.

— Непэ гъогушIхэм Iофышхо ашIэ, — еIо Гусэрыкъом. — Ахэм лъагъэ­кIуатэ Мыекъуапэ къэзыухьэрэ гъогур, Лэгъонакъэ икIэу Гъозэрыплъэ кIорэ гъогур. Мы псэуа­лъэм сэ Адыгеим и «Дышъэ IэлъынэкIэ» седжэ. Тыгъургъой ыкIи Лъэустэнхьаблэ адэжь гъогу зэхэкIыпIэхэр ащагъэпсыгъэх, джы поселкэу Инэм дэжь ащ фэдэ щашIы. Ащ фэдэ псэуа­лъэм бэшIагъэ цIыфхэр зыкIэхъопсыхэрэр. Сэ Министерствэм и Общественнэ совет сызэрэхэтым сыкъыпкъырыкIызэ, къасIомэ сшIоигъу АР-м и ЛIышъхьэ гъогу шIыным мэхьанэшхо зэрэритырэм ишIуагъэкIэ а лъэ­ныкъом зэхъокIыныгъэ ыкIи хэхъоныгъэ дэгъу­хэр непэ зэришIы­хэрэр.

Зэшъхьэгъусэхэу Гусэрыкъо Хъызыррэ МыIуминатрэ унэгъо дахэ зэдашIагъэу, зэгурыIохэу, зэдэIужьхэу мэпсэух. Мыхэм яунагъо якIуапI Хъызыр иIа­хьылхэм. Ахэм ягушIуагъуи, ягукIаий къырахьылIэх къызщядэIущтхэ, джэуап зыщагъотыщт унэм. КъакIохэрэм къапэгъокIы бысымгуащэр. Тыдэ къикIырэ Iахьылхэри мыщ щыгупсэфынхэ алъэкIы. Нэбгырэ пэпчъ бысымгуащэм Iанэ къыфишIыщт, къедэIущт, ыгу къыдищэещт.

Хъызыр IофшIапIэм мафэ къэс мыкIорэми, непэ ышIэщтыр гъэнэфагъэ. Ыпсэ зыхэтIэгъэ исабыйхэр – ипхъорэлъф-икъо­рэлъфхэр кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм, еджапIэм, спортеджапIэм, кружок зэфэшъхьафхэм ыщэщтых, къыщэжьыщтых. Ар игуапэу ыгъэцэкIэрэ ипшъэрылъ. Сабый пэпчъ зыдэкIощтым ещэфэ бзыу пагъэм фэдэу икъэбар татэ къыфеIуатэ. Арышъ, Хъызыр исабыйхэм якъэбархэм ащы­гъуаз.

Ситхыгъэ иублапIэ зыцIэ къы­щесIогъэ Рамзиныр Хъызыр икIал. Ащ ишъхьэгъусэу Зурет республикэ гимназием Iоф щешIэ. Ахэм сабыищ зэда­пIугъ. Анахьыжъэу Аидэ юристэу еджэ, унагъо ихьагъ. Миланэ дэгъу дэдэу гимназием щеджэ, ащ дакIоу сэнаущыгъэ зыхэлъ кIэлэ­цIыкIухэм я Гупчэу «Полярис— Адыгея» зыфиIорэми макIо. Гъэ­рекIопагъэ Москва Президентскэ елкэм щыIагъ. АнахьыкIэу Асхьад еджапIэм дэгъоу щеджэ. Ар джыри цIыкIуми, къыгурыIорэр бэ, шъэ­ожъые губзыгъ. Ятэжъ ащ бэкIэ щэгугъы, ежь фэдэ хъунэу, иIоф лъигъэкIо­тэ­нэу ицыхьэ телъ. Джырэблагъэ Хъызыр ыкъо ипшъашъэу Аидэ шъэ­ожъые къыфэхъугъ. Таир цIыкIум Хъы­зыр тэтэжъ шъыпкъэ ышIыгъ. Сабыир къызыхэхъо­гъэ лIакъомкIи ар гушIогъошху.

Хъызыр ипшъашъэу Маринэ врач-узист, республикэ онкодиспансерым Iоф щешIэ. Ащи сабыищ иI. Анахьыжъэу Махьмуд Краснодар дэт технологическэ университетыр къыухыгъ, ООО-у «Марк-Сервис» зыфи­Iорэм Iоф щешIэ. Тыгъуасэ къызыхъугъэ мафэр хигъэунэфы­кIыгъ, ащкIэ тыфэгушIо. Мариет дэгъу дэдэу еджэ. Аслъан цIыкIум илъэситIу ыныбжь.

Ыкъоу Мадин ятэ исэнэхьат къыхихыгъэу гъогушIын гъэIорышIапIэу N 3-м Iоф щешIэ. Янэ-ятэхэм ахэс, ипшъэшъэ цIыкIоу Дианэ епIу, ащ еджэным гъэхъагъэу щишIыхэрэм зэрэунагъоу ащэгушIукIы.

— ЦIыфым ищыIэныгъэ гъогу ыпэ къыщифэщтхэм бэкIэ ялъытыгъ ащ инасып зэрэзэпыфэщтыри. ЗишIуагъэ къыокIыни, зиягъэ къэзгъэкIони уаIукIэн плъэкIыщт, — есэIо сигущы­Iэгъу.

— Тхьэм ишыкуркIэ, зиягъэ къысэкIын цIыф дэй сапэ къэкIыгъэп. Сянэ-сятэхэм анэмыкIэу сызэрэхъущтыр къысэзы­Iуагъэхэм, сисэнэхьат къыхэсхынымкIэ зи­шIуагъэ къысэзыгъэкIыгъэхэм ащыщ сятэшэу Гусэрыкъо Теуцожь. ЕджапIэр къызысэухым хэкуоном ипэщагъэу Мэрэтыкъо Иляс гъэсэпэ­тхыдэу къысиIуагъэм ишIуагъэ къысэкIыгъ. «Автодорым» ипэщагъэ­хэу Беданыкъо Аскэр-бый, Iэшъынэ Заур анаIэ къыстетыгъ. Бэ цIыф дэгъоу сызыIукIа­гъэр. ЗэкIэми сафэраз, — еIо Хъызыр.

Джащ тетэу дунаир къыгъэ­дахэу непэ Гусэрыкъо Хъызыр мэпсэу.

Сихъу Гощнагъу.