Хэгъэгу зэошхом къыхэмыкIыжьыгъэм сыд къы­Iожьын? Ащ игугъу зышIыжьын фаер псаоу къэнагъэр ары.

ЩыIэныгъэр гъэшIэгъоны, дунаим утетыфэ зэкIэ дэгъоу къыпщэхъу, ау егъашIэм пщыгъупшэн умылъэкIырэр дунэе нэфынэр зымылъэгъужьырэр ары. Ахэм тэ, псаоу щыIэхэм, афэтшIэжьынэу къыттефэрэр бэп: дунаим тетыфэхэ ашIагъэм, гъогоу къакIугъэм, зэошхом имэшIо стыр ялъфыгъэхэм къа­нэмысыным пае лIыгъэу зэра­хьагъэм ягугъу тшIыныр ары.

БлэкIыгъэ зэошхом имашIо хэтыгъ, текIоныгъэм икъыдэхын иIахьышIу хишIыхьагъ дзэкIолI шIагъоу Хьапэпх Щамилэ. Ар къуаджэу Шыхьанчэрыехьаблэ къыщыхъугъ. Къызэрыхъухьа­гъэр мэкъумэщышIэ унагъу.

Щамилэ гурыт еджапIэр къыу­хи заом ащэн зэхъум, янэ къы­риIогъагъ: «А сикIал, цIыфхэм къямыхъулIэрэр къыохъулIэнэп. Ау сыолъэIу тынапэ темыхэу пый мэхъаджэм езау». «Тян, ар сэ дэгъоу пфэзгъэцэкIэнкIэ гущыIэ къыосэты» къыриIожьы­гъагъ. КIалэр зыдащым къалэу Лабинскэ дэтыгъэ курсым мэзэ заулэрэ щырагъэджагъ. Танк частым хэфагъ, взводым ипащэу агъэнэфагъ. Сыд фэдэ чIыпIэ Щамилэ агъакIоми, зипэщэ взводыр шIукIэ къахэщыщтыгъ. Ащ ехьылIагъэу адыгэ кIалэм ыцIэ бэрэ фронт гъэзетхэм къыхаутэу къыхэкIыгъ. Щамилэ ивзвод адыги, азербайджани, грузини, осетини, джурти хэтыгъэх. Ахэм дэгъоу ашIэщтыгъ якомандир лIыгъэу хэлъыр зы­фэдэр. Джары «Хьапэпхым фэдэу зэкIэми тызаомэ, шIэхэу нэмыцхэр тыухынышъ, тадэжь тыкIожьыщт» зыкIаIощтыгъэр.

Хьапэпхым гъогу кIыхьэ, ­гъогу къин заом илъэхъан зэпичыгъ. КIодыпIэ Iаджми арыфагъ. Къа­лэхэу Будапешт, Венэ, Прагэ зы­штагъэхэм ащыщыгъ. Анахьэу шъхьадж илIыгъэ къызыщы­лъэгъуагъэр Венгрием икъэлэ шъхьаIэу Будапешт щыIэгъэ заор ары.

Нэмыцхэр зытет Iуашъхьэм уекIолIэным пае орыжъыр зэпыпчынышъ, акIыбкIэ укъикIын фэягъ. КIымэфагъ, щазмэм къыпыпкIэрэ псынжъыр чъыIэм пигъэщтыхьэщтыгъ. Сыдэу щытми, кIалэхэр цуахъохэзэ, Iуа­шъхьэм дэкIоягъэх. Нэмыцхэм ашъхьэхэр пыпхыкIыгъэхэу чъы­Iэм зэрэщыщтэхэрэр пшIэнэу щытыгъ. Нэбгырэ зытIущ ешъоу щысыгъ, Щамилэ автоматымкIэ ахауи, ахэм яIоф ышIагъ. Раке­тэр зыдафыем тидзэхэр къежьагъэх, Iуашъхьэм тетыгъэ нэмыц топхэри ахэм ягъусагъэхэри зэхагъэтэкъуагъэх. Полкым ипащэ Щамилэ IаплI къырищэкIыгъ, игъусэгъэ кIалэхэм зэкIэм зырызэу къафэгушIуагъ ыкIи щытхъум иорденэу я III-рэ шъуашэ зиIэр къаритыгъ.

Джыри зы къэбар. Ар зы­хъугъэр 1944-рэ илъэсым итыгъэгъэзэ маз ары. Чехословакиемрэ Венгриемрэ азыфагу псыхъоу Грон рэчъэ. Ащ кIэрыс чылэгъуитIум яз мэшIокур къыщыуцущтыгъ. Нэмыцхэм чэщырэ къащэщтыгъэх Iашэхэр, щэ-гынхэр, гъомылапхъэхэр ыкIи дзэ­кIолIхэр. Ащ щыхъурэр зэригъэ­шIэнэу Щамилэ нэбгырэ заулэ кIыгъоу агъэкIуагъ. Нэмыцхэм къамылъэгъуным пае лъэмы­джым имыкIхэу, псыхъом зэпырыкIыгъэх. Нэмыц къэрэгъулэу апэ къифагъэр къаубыти, къырагъэIуагъ зэкIэ зыфаехэр. Вок­залым нэбгыритIу чIэхьагъ. Станцием ипащэ телефонкIэ дэгущыIэщтыгъэ мэшIокур къэзытIупщыгъэ генералым къызэ­рэгурыIуагъэмкIэ, мэшIокур къа­кIощтыгъ. Вокзалыр къауцу­хьи, чIэсыр зэкIэ чIаукIы­хьагъ. Щамилэ ащ лIыгъэу щызэрихьагъэм пае Щытхъум иорденэу я II-рэ шъуашэ зиIэр къыфагъэ­шъошагъ.

Хьапэпх Щамилэ зыхэлэжьэгъэ зэо чIыпIэ пэпчъ лIыгъэ къы­хэмыфэу къыхэкIыгъэп. Мэ­шIошхом пэтэу зэрэзэуагъэм тефэу тын лъапIэхэр бэу къыра­тыгъэх. Ахэм ащыщых Хэгъэгу зэошхом иорденэу я II-рэ шъуа­шэ зиIэр, медальхэу «За взятие Будапешта», «За освобож­дение Праги», «За отвагу» зы­фиIо­хэрэр.

Заор заухым, дзэкIолI лIы­хъужъэу, гвардием исержантэу Хьапэпх Щамилэ зыхэтыгъэ час­тыр агъэкIуагъ япон заом. Манчжуриер шъхьафит зы­шIы­жьы­гъэхэм ахэтэу ар зэуагъэ. Заомрэ IофшIэнымрэ яветеранэу Хьапэпх Щамилэ непэ къытхэтыжьэп, ау ар илIыхъужъныгъэ-цIыфыгъэкIэ егъашIэм тщыгъупшэщтэп.

Хъодэ Сэфэр. Сурэтым итыр: Хьапэпх ­Щамил.