Илъэс 20 — 30-кIэ е нахь чыжьаIоу узэкIэIэбэжьмэ, адыгэ унагъо къихъухьа­гъэу, щапIугъэу, щалэжьыгъэу хэта зисабыигъом кушъэ орэд къызфамыIуагъэр, хырыхыхьэхэр зэрамыгъэшIагъэр, IурыIупчъэхэр ыбзэ ыузэнкIэу къызэрамыгъэпчъыгъэр, лъэпкъым ижэбзэ дахэ зыIумыфагъэр? ЩыIэпщтын ащ фэдэ, адыгэ унэгъо гупсэф къитэджагъэу. ЕтIани кIочIэшIу зиIэгъэ адыгабзэри лъэшыгъэба?!

Тиадыгэ фольклор илъэпIагъэ джырэ мафэхэм къанэсы­жьыгъ. ЫмышIэрэ пстэумкIэ сабыим е зихэхъогъум лъэп­къым ижэрыIо творчествэ —хырыхыхьэхэр, къоджэхь-къо­джэшххэр, гущыIэжъхэр, тхыдэхэр, таурыхъхэр, къэбархэр джэуап фэхъух. ГущыIэр пкъырэхьэ, мэхьанэр гурэIо, ахэлъ ушъыйри цIыкIу-цIыкIоу зэхишIэ мэхъу. А зэкIэ егъэзыгъэу щымытэу, джэгукIэ шъуашэм илъэу рагъашIэ. КIэлэцIыкIур нэмыкIым къыIорэм кIэдэIукIэу есэ, етIани а зэхихыхэу къыфа­Iуатэхэрэр шIогъэшIэгъонэу щытхэмэ, ащ фэдэ джэгукIэм фэзэщы, ыбзэ хэпшIыкIэу къе­тIатэ.

ЩыIакIэм хэуцорэ кIэлэцIыкIу къодыемкIэ IокIэ-шIыкIэм, гущыIэкIэ тэрэзым мэхьанэ иI, анахьэу ар джэгукIэ шъуашэм хэтэу еогъашIэмэ. Мы зэкIэ къыдалъыти, кIэлэцIыкIухэр шIэ­ныгъэм хэщэгъэнхэмкIэ, зэгъэ­пшэн горэхэр ыкIи зэфэхьысыжьхэр ашIэу есэнхэмкIэ тхылъ IэпкIэ-лъапкIэу гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм ишIэныгъэлэжьхэу Цуекъо Алыйрэ Цуекъо Нэфсэтрэ «Хэт къыIон? Хэт къышIэн?» ыкIи «Кто скажет? Кто отгадает?» ыIоу бзитIур зэголъэу къыдагъэкIыгъ. НэкIубгъуи 140-рэ мэхъу, дэтхэр Iахь 25-рэ хъурэ темэхэмкIэ зэтеутыгъэх. Ахэр зэкIэ сабыйхэм е еджэкIо цIыкIухэм къяшIэкIыгъэ пстэур зэхафэу ашIэным тегъэпсыхьагъэх. Сурэт цIыкIухэу нэкIубгъо пэпчъ къыIуатэрэм елъытыгъэу дытешIыхьагъэм ягулъытэ къыгъэущыщт, ыгъэчаныщт.

ТхылъыкIэр ежь авторхэу Iоф ащ дэзышIагъэхэм ягущыIэкIэ къызэIуехы. ЗэкIэ дэтхэр – хырыхыхьэхэр, къоджэхь-къо­джэшх­хэр, ахэмкIэ узэрэджэгун плъэкIыщтыр дэгъоу, темэхэу щыIэныгъэр озгъашIэхэу, ащ нахь пэблагъэ узышIыхэу – «Унагъор, унэгъо псэушъхьэ­хэмрэ IапIэхэмрэ», «Транспортыр», «ЦIыфыр ыкIи Iэпкъ-лъэпкъ­хэр», «Щагубзыухэр», «Пкъыгъо зэфэшъхьафхэр», «Щыгъынхэр», нэмыкIхэр, гущы­Iалъэ кIэкIыр мыщ адыгабзэкIэ ыкIи урысыбзэкIэ къыщытыгъэх.

Тхылъым изэхэгъэуцуакIохэр кIэлэцIыкIухэм къяджэх тхы­гъэхэм тэрэзэу яджэнхэу, къы­гот сурэтхэри дэгъоу зэпаплъы­хьанхэу. Джащыгъум, джэуап тэрэзхэр къагъотыщтых. Хырыхы­хьэ­хэр бэдэдэ шIагъэу лъэпкъым зэрэзэригъэкIугъэхэр, ахэр тыкъэзыуцу­хьэрэ дунаир, пкъы­гъохэр, чIыопсыр, псэ­ушъхьэ­хэр, къо­лэбзыухэр ыкIи а зэкIэм япчэгу ит цIыфым ехьылIагъэ­хэу, ятеплъэ, янэшанэ, агъэцакIэрэр, хэти сыди зытегъэ­псыхьагъэр упчIэкIэ къызэрэтыгъэр ыкIи а къаIуагъэм дэ­-гъоу уеджэу, укIэдэ­IукIымэ, ор-орэу джэуапыр къызэ­рэ­бгъотыщтыр къыщыIуагъ. МыхэмкIэ уджэгун зэрэплъэкIыщт шIыкIэри тхылъым авторхэм къыщатыгъ. Ар къинэп, купитIоу загощы: зыхэм уп­чIэр къаты, адрэхэм ащ иджэуап тэрэзэу хэмыукъохэу къыратыжьын фае, аузэ кIэлэцIыкIухэм яшIэ хэхъо, абзэ нахь чан мэхъу, гулъы­тэ-гурышэри игъорыгъоу къа­фэкIо. Арышъ, Цуекъо Алыйрэ Цуекъо Нэфсэтрэ зэдатхыгъэр кIэлэцIыкIухэм ясэнаущыгъэ, яIупкIагъэ, абзэ хэзгъэхъощт Iоф­шIагъэр.

Тхылъэу «Хэт къыIон? Хэт къышIэн?» зыфиIорэр пчъагъэм­кIэ бэп, ащ елъытыгъэу, кIэлэпIухэм, ублэпIэ классхэм якIэлэегъаджэхэм ыкIи ны-тыхэу сабыйхэр зиIэхэм ар зэрагъэгъотымэ, лъэшэу къашъхьапэнэу сеплъы. Мыр зиIофшIагъэхэм псауныгъэ яIэу, тапэкIи тхылъ дэгъубэ атхынэу, тагъэгушIонэу афэсэIо. ТхылъыкIэм лъэпэмафэ ыдзынэу сыфэлъаIо.

Мамырыкъо Нуриет.