ЗэлъашIэрэ лъэпкъ IэпэIасэу, модельер-сурэ­тышIэу, Адыгеим культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу, республикэм и Къэралыгъо пре­мие къызфагъэшъошагъэу СтIашъу Юрэ итворчествэ пстэуми тинэIуас ыкIи ар уасэ зыфэшIыгъуаеу зэрэщытыр гъэнэфагъэ.

IэпэIасэм иIэшIагъэхэм якъэ­гъэлъэгъон ТыгъэкъокIыпIэ лъэпкъхэм яискусствэ имузей и Темыр-Кавказ къутамэ щызэIухыгъэ зэпыт. Апэрэ къэгъэ­лъэгъонэу СтIашъу Юрэ зыхэлэжьагъэр 1981-рэ илъэсым зэ­хащэгъагъ. Ащ щыублагъэу непэ нэсыжьэу итворческэ ­гъогу къахэщэу къырэкIо.

«Искусствэм Iофэу ышIэрэр — цIыфхэр нахь зэпэблагъэ ешIых. Непэрэ дунаим ащ мэхьанэшхо иI, — ­хегъэунэфыкIы IэпэIасэм. — ЕтIани музейхэр непэ цIыфхэр зыщызэIукIэрэ, зыщызэ­дэгущыIэрэ, искусствэм, дэ­хагъэм пэблагъэ зыщыхъурэ чIыпIэх!»

Илъэс 40-м СтIашъу Юрэ шъошэ 50-м къехъу ышIыгъ. Урысыем имызакъоу, Шам, Иорданием, Тыркуем, Америкэм иIофшIагъэхэр анэсыгъэх. МэщбэшIэ Исхьакъ иусэ сатыр­хэм «адыгэ лъэпкъ шъуашэр зэрэ Кавказэу къекIугъ» къа­зэрэщиIорэм фэдэу, адыгэхэр зыщыпсэухэрэ къэралыгъо 50-м къехъумэ адыгэ шъуашэр анэсыгъ, ащашIагъ, ащагъэлъапIэ. ТэркIэ анахь мэхьанэ зиIэр — фэдэ музей хьалэмэт Тыгъэ­къокIыпIэ лъэпкъхэм яискусствэ икъэралыгъо музей и Темыр­-Кавказ къутамэ илъэсипшI хъу­гъэу зэрэчIэтыр ары. Общест­веннэ организациеу «Мамырныгъэм илигэ» ищытхъу къэзы­лэжьыгъэ СтIашъу Юрэ лъэпкъ IэпэIасэу зэрэщытыр мызэу­-мытIоу Урысыем икъэгъэлъэ­гъонхэм къащигъэшъыпкъэ­жьыгъ. Мэхьэнэ куу иIэшIагъэмэ арипхызэ къегъэгущыIэх: «ГущыIэм пае, мары дунаим (планетэм) инэпэеплъэу сшIыгъэм бзэ зэфэшъхьафэу 8-кIэ тетхагъ — «щэIагъэр» (толерантность). Скрипичнэ ключхэр му­зыкэм ехьылIагъэу тетых. Зы­кIытезгъэуцуагъэр — дунаим щымызэонхэу, мэкъэмэ дахэхэр теIукIынхэу, цIыфхэр щызэдэпсэунхэ алъэкIынэу ары. Тыкъэзыуцухьэрэ дунаим ехьы­лIагъэу мары панно зытIу щыт, пакетмэ ахэсшIыкIыгъэх. Паке­тэу, бжъэу агъэфедэхэрэр илъэс 400-рэ мыкIодыхэу щы­лъынхэ алъэкIыщт. Зэрэдунаеу хы Iушъохэм язытет зыплъэ­гъукIэ — гукIодыгъу. Чингиз Айтматовым ыIощтыгъэ: «ЦIыф­хэр чIыопсым зэрэфэмыса­къыхэрэр апщыныжьыщт. Псэу­шъхьэу щыIэмэ афэдэу, сэри сыпсэушъхь». Адыгэхэр эко­логием бэлахьэу пылъыгъэх. Адыгэ чъыгхатэхэр ары къыз­хэкIыгъэхэр».

IэпэIасэм адыгэ шъуашэр ду­наим иухъумакIоу къегъэуцу. Мамырныгъэм икъэухъумэн анахь мэхьанэ зэритырэ лъэныкъохэм ащыщ: «ЦIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэр Хэгъэгу зэошхоу щыIагъэм хэлэжьагъэх. Советскэ Союзыр къаухъумагъ. Ахэм «тхьашъуегъэпсэу!» ясэIо. Адыгэ шъошэ плъыжьыр ащ пае сшIыгъэ. Джэнэ плъыжьэу археологие пкъыгъохэр зыхэтэу пылъагъэр адыгэ хэкум чIы чIэгъым чIэлъэу къыщагъоты­жьыгъэхэм афэгъэхьыгъ. Джа пкъыгъо хьалэмэтхэр нахьыбэу тиIагъэхэмэ, дунаим тет цIыфмэ нахь ташIэщтыгъэ. Атыгъугъэр ащ фэдэу бэ. ЛъэпкъымкIэ мэхьанэшхо иI археологиемкIэ чIы чIэгъым чIэлъэу къагъотыжьхэрэм».

Ижъырэ лъэпкъ шъуашэр нэмыкIхэм къахэзыушъхьафыкIырэм щегъэжьагъэу непэрэ дунаим игумэкIхэм анэсыжьэу СтIашъу Юрэ иIэшIагъэхэмкIэ бэ къыгъэлъэгъон ылъэкIырэр. Ахэр лIэшIэгъу зэфэшъхьафхэр зэзыпхырэ лъэмыджэу хъугъэх.

Юрэ ишъуашэхэр непэрэ щы­IакIэм, адыгэ культурэм пы­тэу ахэуцуагъэх. Журналистэу ТIэшъу Светланэ игукъэкIыкIэ те­ле­видениеу «Адыгеим» ихэу­шъхьафыкIыгъэ проектхэр СтIашъу Юрэ ишъуашэхэм якъэ­­гъэлъэгъонкIэ тIогъогогъо хьалэмэтэу гъэцэкIагъэ хъугъэх. ЗымкIэ — видеороликэу, ятIо­нэрэмкIэ — сурэт техыгъэхэу. Ахэм тихъарзынэщ къа­гъэбаигъ. Адыгэ культурэм има­фэхэм ахэтэу творческэ купэу «Ошъадэм» СтIашъу Юрэ ишъуашэхэм якъэгъэлъэгъон, тижурналистхэр хэлажьэхэу, пчъагъэрэ мэфэкI зэхахьэхэм япрограммэ хигъэуцуагъ.

«ТелевидениемкIэ къэжъу­гъэлъагъорэм мэхьанэшхо иI! — хегъэунэфыкIы IэпэIасэм. — ХьакIэу къакIохэрэм алъэгъу культурэ зэрэтиIэр. ГущыIэм пае, къэшъокIо-орэдыIо купхэу «Налмэсыр», «Ислъамыер», спорт бэнакIохэр — джахэми фэдэ лъэпкъ зэрэщыIэмкIэ ма­къэ агъэIу. Сэри а Iофым сы­хэлажьэ. Тыргъэтао пае къашъо агъэуцугъэу бэшIагъэу сценэм къыщагъэлъагъо. Къулэ Амэрбый ыгъэуцугъ. ТIуми Iоф зэ­дэтшIагъ. Арышъ, лъэпкъым, культурэм амалэу иIэр бэ. Бгъэ­федэн, Iоф дэпшIэн фае».

Адыгеим къэралыгъо гъэпсыкIэ иIэ зыхъугъэр илъэси 100 зыщыхъурэм ипэгъокIэу Iэпэ­Iа­сэм ишъуашэхэм ясатыр джы­ри зы къыхэуцуагъ. Адыгэ Рес­публикэр загъэпсыгъэм илъэсищ зытешIэм, «Респуб­ликэр» зыфиусыгъэ шъуашэр Юрэ ышIыгъагъ. Ащ техыгъэ джанэр къэ­тэбэ уцышъом хэшIыкIыгъэу, дышъэидэгъэ шъып­къэкIэ гъэдэхагъэу икIэрыкIэу арагъэшIыгъ.

«Советскэ Союзым автономиер къытитыгъ, фитыныгъэ тиIэ хъугъэ я 7-рэ классым нэс тыбзэкIэ, адыгабзэкIэ, теджэнэу. Лъэпкъыр къэзэрэшIэжьынымкIэ ащ ишIогъэшхо къытэ­кIыгъ. Джащ пае сигуапэу а джанэр сшIыгъэ, — еIо СтIашъу Юрэ. — Хэгъэгу пчъагъэ а джанэм къыкIухьагъ. Инджы­лызыбзэкIэ «черкес» тетхагъ. Ащ фэдэу сшIыгъэ нэмыкI лъэпкъ­хэми ашIэнэу тызэрэщыIэр, республикэ зэрэтиIэр. Ащ осэшхо зэрэфэтшIырэр къэзгъэ­лъэгъонэу сыфэягъ. Сэр­кIэ анахь мэхьанэ иIэу а джанэр зыкIыщытыр джары. Кушъу Нэфсэт игукъэкIыкIэ, ыцIэкIэ ар икIэрыкIэу ядгъэшIыжьыгъ. Бэлахьэу ыуж итыгъ. ШэкIыр зэлъашIэрэ IэпэIасэу Сэралп Ма­динэ къытитыгъ. Пэнэшъу Сафиет дышъэидагъэкIэ хэдыкIыгъэным илъэс пчъагъэрэ пылъыгъ. Ежь джанэр, апэрэри сэ сшIыгъэх. Джар Адыгэ хэкур илъэси 100 зэрэхъурэм ехъулIэу дгъэфедэн, къэдгъэлъэгъон тыгу хэлъ».

ШъошакIэр Адыгеим имэфэкI ипэгъокIэу ифэшъошэ шъыпкъэу хьазыр хъугъэ. ГъашIэм къы­хэнэщт IэшIагъэр тарихъым, лъэпкъ культурэм яухъумакIу. Адыгэм ихъарзынэщ, идышъэ кIэн изы Iахь.

Тэу Замир.