Зыбзэ зымышIэрэр тхьамыкI, ар зиIум-пэ­мыр насыпынчъ. Джащ фэдэхэр нахьыбэ зэрэхъугъэр арыщтын хэпшIыкIэу адыгабзэр махэ зышIыгъэр.

Ау уиныдэлъфыбзэ дэдзых е пхъэтэпэмыхь пшIыныр — уянэ ышъхьашъо иуутыным фэд. ХэпшIыкIэу мы аужырэ илъэс 20-м адыгабзэр чIыпIэ къин зэрифагъэр пащэхэми, хэбзэгъэцэкIакIохэми, шIэныгъэлэжьхэми, кIэлэегъаджэхэми, ны-­ты­хэми, ежь бзэр зые лъэпкъыми зыгорэущтэу зэхашIагъ. Псын­кIэу, уахътэ тебгъэшIэжьы­нэу щымытэу, адыгабзэм икъызэтегъэнэн-къэухъумэнкIэ Iофышхо шIэгъэныр игъоу алъэгъугъ. Бзэм илэжьын ыкIи игъэлэжьэн фэгъэхьыгъэ унашъом къыпкъы­рыкIыхэзэ, Адыгэ РеспубликэмкIэ хэкIыпIэхэм яусагъэх. Адыгэ­хэу зыбзэ зэхэзымышIыкIхэу, рымыгущыIэхэрэм икIэрыкIэу ар ябгъэшIэжьын, аIуплъхьажьын плъэкIыщта?! Мы упчIэ иным джэуап фэхъущтыр уахътэр ары. Ау тIэ зэтедзагъэу тыщымысэу, тызэдеIэжьзэ адыгабзэр къэIэтыжьыгъэныр типшъэрылъ. Узэ­къотмэ, угукIэ пшIоигъомэ, зэ­шIомыхын Iоф хъурэп. Джы адыгабзэм изэгъэшIэн-егъэ­джэнкIэ Iофхэр зэрэкIэкIхэрэм изы щысэ шъуфэзгъэнэIосэщт.

Тиредакцие мы мафэхэм ихьэкIагъ адыгабзэр зикIасэу, дэгъоу зышIэу, Адыгэ къэра­лыгъо университетым илъэпкъ факультет ыкIи аспирантурэр къэзыухыгъэхэу, АР-м и ­Лъэп­къ тхылъеджапIэ иIофышIэу, ны­дэлъфыбзэр зэзыгъашIэ зы­шIоигъохэм апае мыщ клубэу щызэхащагъэм илъэситIу хъу­гъэу ипащэу Унэрэкъо Фатимэ. Адыгабзэм икъызэтегъэнэжьын Iоф мыпсынкIэ (ежь ышIэрэ Iофым готэу) ащ ыпшъэ ефэ. Ар зышIэмэ зышIоигъохэм арегъашIэ. Сыдэущтэу? КъеIуатэ ежь Фатимэ.

— Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм ныдэлъфыбзэмкIэ лэжьэщт Про­ектнэ офис къыщызэIуахыгъагъ. Ащ иунашъохэм адиштэу, тэри, Лъэпкъ тхылъеджапIэмкIэ, тфэ­лъэкIырэр тшIэнэу итхъухьагъ. Бзэм дэлэжьэгъэным ублапIэ фэхъугъэр титхылъеджэхэм тя­упчIызэ, адыгабзэр зэзгъашIэмэ зышIоигъохэр къызэрэхэдгъэщыгъэхэр ары. Ахэр ныбжь зэфэшъхьафхэм арытых, урыс­хэри, IэкIыб къэралхэм къа­рыкIыжьыгъэ тилъэпкъэгъухэм ащыщхэри, тэ тиадыгэхэри ахэ­тых. Илъэс 35-м къыще­гъэ­жьагъэу 65-м нэс къызэ­лъау­быты. Iофтхьэбзэ зэфэ­шъхьаф­хэу тхылъеджапIэм щы­зэхащэ­хэрэм къякIуалIэхэрэм заIуд­гъакIэзэ, адыгабзэкIэ еджэкIэ-тхакIэ зэзгъашIэмэ зышIоигъо­хэр мэзитIум къыкIоцI къыхэдгъэщыгъэх, ттхыгъэх.

Гъэтхапэм и 14-м 2019-рэ илъэсым ныдэлъфыбзэр зикIа­сэхэм апае клубэу «Адыгабзэр зыщызэрагъэшIэрэ гупч» зыфиIорэр зэхэщагъэ хъугъэ. ЗэкIэ тхылъеджапIэм иIофышIэхэу кIэлэегъэджэ сэнэхьатыр зиIэхэм таугъоигъ, егупшысэхи, нахь ныбжьыкIэхэмкIэ къыт­щыгугъхэу, чаныгъэкIэ ыкIи гуетныгъэкIэ мы Iофым текIолIэн зэрэфаер къыдгурагъаIуи, сэррэ сшыпхъоу Унэрэкъо Джэ­нэтрэ клубым бзэмкIэ игъэлэжьэн-гъэIорышIэн тыфа­гъэ­загъ.

— Фатим, ебгъаджэ­хэ­рэр баIо мэхъуха, хэтха, сыд аныбжь?

— Сэ къысфэгъэзагъэ хъугъэхэр нахь ныбжь зиIэхэу Iоф зышIэхэрэр е пенсионерхэр арых. КупитIу сиI: апэрэр нэ­бгырэ 15 — 18 хъущтыгъэ, ау пандемиер къызежьэм, къакIо­хэрэм нахь къащыкIагъ, я 2-м нэбгырэ 15 фэдиз хэт. Мыхэр зэблэдзыгъэу тхьамафэм тIо сыхьат тIурытIурэ есэгъаджэх.

— КъыпфакIохэрэр хэтха ыкIи ахэр сыда купи­тIоу зыкIызэтеутыгъэхэр?

— КъызэрэсIуагъэу, адыгэхэу гущыIэшъухэу, ау еджакIи тхакIи зымышIэхэрэр, ти­лъэпкъэгъухэу къэкIожьыгъэхэу адыга­бзэр зымышIэхэхэр къытэуалIэх. Сикуп урысхэр бэу хэтых, ахэр нахьыбэмкIэ адыгэ нысэх, арышъ, лъэпкъым нахь пэблагъэ зэрэхъущтхэм, бзэр зэрагъэшIэным пылъых. ТшIэрэр лъэшэу зышIогъэшIэгъонхэр ахэтых, ау зэкIэри зэфэдэп. Гъубдж ыкIи мэфэку ма­фэхэм адыгабзэмкIэ есэгъа­джэх, сыхьат тIурытIо. Сиапэрэ куп къакIорэ адыгэхэм янахьыбэр анахь зыфаехэр еджакIэм готэу, тхакIэри зэрагъэшIэныр ары. Арышъ, зы урокым къыкIоцI гущыIэр къаIоныр, имэхьанэ къагурыIоныр ыкIи ар атхын алъэкIыныр, игъорыгъоу гущыIэухыгъэр зэхагъэуцоныр ясэгъашIэ. Мы ыпэрэ тхьама­фэм, музыкальнэ-камернэ теат­рэм иактрисэ ныбжьыкIэ адыга­бзэр зэригъашIэмэ шIоигъоу къытфэкIуагъ. Бзэм имызакъоу, адыгэ шэн-хабзэхэми мэкIэ­-макIэу афэсэгъэнэIуасэх, зе­кIокIэ-шIыкIэхэри зэтэгъашIэх.

— УнэмкIэ гъэцэкIэнхэр яотха?

— Ары. ЗэкIэ ясIуагъэу, яз­гъэшIагъэр яунэ къыщыкIаIотыкIыжьы, щагъэпытэ, зигуапэу а зэкIэ зыгъэцакIэхэри тиIэх.

— Урокыр сыдэущтэу зэ­хапщэра, зыгорэ зымы­шIэрэр егъэджэгъуаеба?

— УблэпIэ классхэм яегъэ­джэн программэм тешIыкIыгъэу сыхьат еджэгъур сэгъэпсы: гущыIакIэ ашIэнымкIэ темэ цIыкIу кIэкIхэу: «Сиунагъо», «СиIахьылхэр», «Тиурам» зыфиIохэрэмкIэ тхыгъэ текстхэм апэ сакъыфеджэ, етIанэ мэкъэ Iужъоу хэтхэр къясэгъаIох, ащ ыуж ежьхэр къесэгъаджэх. ГущыIэ пэпчъ къикIырэм анаIэ тырадзэ, садеIэзэ ар къаIожьы. Урокым тиадыгабзэ зэрэ­дахэр къафэсэIуатэ, арышъ, сэри ахэсэлъагъо еджэнэу къа­кIохэрэм ягупшысэ, ашIэныгъэ тIэкIу-тIэкIоу зэрэхахъорэр.

— ЕкIолIэкIэ-шIыкIэ­хэр, методикэр икъоу шъу­IэкIэлъха, ащкIэ ­IэпыIэгъу къышъуфэ­хъуха?

— Краеведением иотдел чIэлъ литературэр тэгъэфедэ, ащ Iофыр къытфегъэпсынкIэ. Шъыпкъэ, егъэджэпIэ унэ-кабинет хэхыгъэ тиIэп, зэхэхьэпIэ унэшхом щыщетэгъаджэх.

Унэрэкъо Фатимэ ныбжь зэ­фэшъхьафхэр зиIэхэр регъа­джэх, ышыпхъу нахьыкIэу Джэ­нэт АКъУ-м илъэпкъ факультет къыухыгъ, нахь цIыкIухэм афэ­гъэзагъ.

— Сэ езгъаджэхэрэр кIэлэ­цIыкIу IыгъыпIэм кIохэрэм ыкIи гурыт классхэм арысхэм ащыщхэр арых. КIэлэцIыкIухэу апэ­рэу адыгабзэр зэзгъашIэхэрэм бзэм имэкъэзэхэтыкIэ ашIэ­ныр анахь шъхьаI. Макъэр къэсэIо, къясэгъэIожьы, гущы­IакIэм тIэкIу-тIэкIоу хэсэщэх, ар къяхьылъэкIы, ащ пае гъэлъэшыгъэу Iоф адэтэшIэ. Сэ езгъэджэрэ цIыкIу дэдэхэм тхьамафэм сыхьати 2 атесэ­гъэ­кIуадэ, зы урокыр такъикъ 30 — 40-рэ макIо. Унэм кIожьхэ зыхъукIэ, зэдгъэшIагъэр тхьа­пэм тетэу ясэты, ны-тыхэр къа­деIэхэзэ, ахэр унэм къыща­Iо­жьых.

Фатимэ икупитIу ахэтхэр адыгабзэмрэ тхыбзэмрэ я Ма­фэу хэдгъэунэфыкIыгъэм щызэхащэгъэгъэ викторинэм хэлэжьагъэх.

«ИлъэситIу хъугъэ клубым Iоф зишIэрэр, тэри тшIэрэ Iофым нахь тызIэкIеубытэ, ти­шъыпкъэ етэхьылIэ», — еIо Джэнэт.

Унэрэкъохэу Фатимэрэ Джэ­нэтрэ ныбжьыкIэхэми, Iофэу зыфагъэзагъэхэм агу зэретыгъэр, зэрегугъухэрэр къахэщы. ТIури лъэшэу фэразэх Хьа­кIэм­зые гурыт еджапIэм адыга­бзэмрэ литературэмрэкIэ щезгъэджагъэу, лъытэныгъэ ин зы­фашIырэ ХьакIэмыз Нинэ Зулэ ыпхъум. «Адыгабзэм ибаигъэ-дэхагъэ гу лъытэзгъэта­гъэр, шIу тэзгъэлъэгъугъэр тикъоджэ кIэлэегъадж» аIо тIуми.

Фатимэрэ Джэнэтрэ ямурад дахэу кIащынэу, тиадыгабзэ зыкъиIэтыжьынэу, тилъэпкъ къызхэшхъожьынэу сафэлъаIо.

Мамырыкъо Нуриет.