Урысые Федерацием и Правительствэ гъэтхапэм къыдигъэкIыгъэ унашъом диштэу Кавказ къэралыгъо заповедникым хэхьэрэ Лэгъонэкъэ полигоным статусэу «биосферный» зыфиIорэр къыфагъэшъошагъ. ЗекIоным хэхъоныгъэ ышIыным, республикэм зыми фэмыдэ ичIыопс къэухъумэгъэным афэшI Iофэу ашIэрэм, гухэлъэу яIэхэм къатегущыIагъ ыкIи «РИА Новости» зыфиIорэм ижурналист иупчIэхэм джэуапхэр къаритыжьыгъ АР-м и Премьер-министрэу Геннадий Митрофановым.

— Геннадий Алексей ыкъор, зекIоным хэхъоныгъэхэр ышIынхэмкIэ Адыгеим амалэу IэкIэлъхэм иIофыгъо апэрэ илъэ­сэп зытегущыIэ­хэрэр…

— Шыпкъэ, мы Iофыгъом епхыгъэу федеральнэ гупчэм, профильнэ ведомствэм, Кавказ биосфернэ заповедникым, чIыопсым икъэухъумэн фэгъэзэгъэ общественнэ организациехэм ыкIи эксперт-экологхэм илъэс заулэ хъугъэу тадэгущыIэ.

ЧIыопс ыкIи культурнэ-тарихъ кIэн бай зиIэ республикэм иэкономикэкIэ зекIоным хэхъоныгъэхэр ышIынхэр пшъэрылъ шъхьаIэхэм ащыщ. Анахьэу мыщ дэжьым тынаIэ зытетыр экологическэ, культурнэ-тарихъ, гастрономическэ ыкIи агротуризмэм заушъомбгъуныр ары. Щысэ къэпхьын плъэкIыщт илъэс къэс цIыфхэм нахь ашIогъэшIэгъон хъурэ адыгэ къуаем ифестиваль.

ЗекIоным хэхъоныгъэхэр едгъэшIызэ, мы чIыпIэм щыпсэурэ цIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ нахьышIу тэшIы. Зэхэубытэгъэ IофшIэнэу дгъэцакIэрэм ишIуагъэкIэ къушъхьэ поселкэхэм гъогукIэхэр ащытшIыгъэх, псыр ыкIи гъэстыныпхъэ шхъуантIэр ятщэлIагъэх. ЗекIоным ипсэуа­лъакIэхэр шIыгъэнхэмкIэ мы инфраструктурэр тэгъэфедэ.

— Адыгеир пштэмэ, экологием ылъэныкъокIэ Iоф­хэм язытет непэ сыд фэда?

— МыщкIэ шъолъырым зыпкъ­итыныгъэ илъ. Лъэпкъ экологическэ рейтингым икъэгъэлъэ­гъонхэм ар къаушыхьаты. Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат мы лъэныкъом мэхьанэшхо реты. Проектышхоу дгъэцакIэхэрэм ыкIи тапэкIэ зэшIотхынэу щытхэм зэкIэми шIокI имыIэу экологическэ экспертизэр акIу.

Джыри зэ къыхэзгъэщымэ сшIоигъу, чIыопсым икъэухъумэн­кIэ Адыгеим опытышхо IэкIэлъ хъугъэ, ащкIэ федеральнэ ыкIи республикэ хэбзэ къулыкъухэм яIо зэхэлъэу Iоф зэдашIэ, общественнэ организациехэм ыкIи цIыфхэм яшIогъэшхо къагъакIо. Джащ фэдэу экологическэ волонтерствэм зеушъомбгъу. КIэ­лэцIыкIухэр ыкIи нахьыжъхэр зэгъусэхэу чъыг цIыкIухэр агъэ­тIысых, чIыпIэ зэфэшъхьафхэр агъэкъабзэх.

Колхидскэ хэшъаер ежь-ежьырэу къызщыкIырэ чIыпIэхэр къызщагъэнэжьыгъэ шъолъыр закъоу щыIэр Адыгеир ары. Хэшъаем икъэухъумэн фытегъэ­псыхьагъэу Адыгеим и ЛIышъхьэ мыкъэралыгъо чIыопсым икъэу­хъумэн фэгъэзэгъэ гупчэу «НАБУ-Кавказ» зыфиIорэм ипроект дыригъэштагъ ыкIи волонтер движениеу «Сохраним корни» зыфиIорэр республикэм щыгъэпсыгъэным кIэщакIо фэ­хъугъ. Тызэгъусэу зэхэтщэгъэ проектэу «Защита горного зубра и мест его обитания» зыфиIорэр щыIэныгъэм щыпхырытэщы.

Экологическэ зекIоным хэ­хъо­ныгъэ ышIыныр пытэу зэпхыгъэхэм ащыщ тикъушъхьэхэм защызгъэпсэфынэу къэкIорэ хьакIэхэм ыкIи республикэм щыпсэухэрэм тыкъэзыуцухьэрэ чIыопсыр къаухъумэным фэгъэ­сэгъэнхэр. Кавказ биосфернэ заповедникыр тигъусэу а Iоф­шIэныр тэгъэцакIэ. Ащ нэмыкIэу, 2020-рэ илъэсым ыкIэм щегъэ­жьагъэу мэзхэм якъэухъу­мэн фытегъэпсыхьэгъэ проект зэдэтэгъэцакIэ. Ащ пае заповедникым игъунапкъэхэм стационар пост тедзэхэр ащыдгъэу­цугъэх. Экологическэ Iофтхьабзэхэр ыкIи зекIо маршрутхэр зэхэтэщэх. Проектэу дгъэцэкIагъэхэм ащыщ «Тропа леопарда» зыфиIорэр. УФ-м и Президент иIэпыIэгъукIэ мы мэхьанэшхо зиIэ проектыр щыIэныгъэм щыпхырытщыгъ.

— Ау, арэу щыт нахь мышIэми, Мыекъопэ районым зекIо инфраструктуракIэ зэрэща­гъэпсыщтым экологическэ общественностыр егъэгумэкIы…

— ЧIыопс къэкIуапIэхэр зэрифэшъуашэу гъэфедэгъэнхэм ыкIи тыкъэзыуцухьэрэ дунаир къэтыухъумэным яIофыгъохэм тэри лъэшэу тагъэгумэкIы. Арышъ, зекIоным хэхъоныгъэ ышIыным фытегъэпсыхьэгъэ Iофэу етхьыжьэрэ пэпчъ чIы­опсым иягъэ римыгъэкIыным анахьэу тынаIэ тетэгъэты.

Мы лъэныкъомкIэ тшIэнэу къытпыщылъыр джыри бэ. Тыкъэзыуцухьэрэ дунаим, чIы­опсым иягъэ рамыгъэкIэу зекIоным хэхъоныгъэ зыщашIырэ къушъхьэ шъолъырхэр дунаим тетых. Ахэм опытышхоу аIэкIэлъыр къызфэдгъэфедэным непэ тыфэхьазыр. Мыщ дэжьым экспертхэр ыкIи общественностыр IэпыIэгъу къытфэхъунхэу тыщэгугъы.

Ащ фэдэ екIолIакIэр тиIэубытыпIэу шIуагъэ къэзытыщт Лэгъонэкъэ биосфернэ полигоныр дгъэпсын тлъэкIыщт. Тыкъэзыуцухьэрэ дунаир къэухъумэгъэ­ным фытегъэпсыхьэгъэ хэбзэгъэуцугъэм къыдыхэлъытэгъэ шапхъэхэр гъэцэкIэгъэнхэр анахь шъхьаIэу зэрэщытыри зыщыдгъэгъупшэрэп.

ЫпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ чIыпIэр мэкъумэщ IофшIэным фытегъэпсыхьагъэу ыпэкIэ щытыгъ ыкIи мыщ былымхэр щахъущтыгъэх. Советскэ Союзым илъэхъан лъэсрыкIо гъогу хэхыгъэхэр мыщ пхырыкIыщтыгъэх. А чIыгухэм янахьыбэр Адыгеим и Правительствэ Кавказ заповедникым 1992-рэ илъэсым ритыжьыгъэх полигон щыгъэпсыгъэным пай. Ау ушъхьагъу зэфэшъхьафхэм апкъ къикIэу а гухэлъыр зэрэпсаоу гъэцэкIагъэ хъугъэп.

Ау джы непэ Лэгъонэкъэ биосфернэ полигоныр щыIэ зэрэхъугъэр къыдэтлъытэзэ шапхъэхэм адиштэрэ зекIо инфраструктурэ мыщ щыгъэпсыгъэныр игъоу тэлъытэ. Къушъхьэ чIыпIэхэм хэхъоныгъэ ашIынымкIэ опыт зыIэкIэлъ ыкIи пшъэ­дэкIыжь зыхьырэ бизнесыр, общественностыр, ежь заповедникыр проектым къыхэлэжьэнхэм мэхьанэшхо иI. Ащ дакIоу ЮНЕСКО-м къыгъэгъунэрэ чIыпIэхэм Адыгеим зыгъэпсэфыпIэ ащишIын гухэлъ иIэп. ЗекIоным хэхъоныгъэ ышIыным полигоным игъэпсын зэрэфэIорышIэщтым сицыхьэ телъ.

Зыгъэхьазырыгъэр Тхьаркъохъо Адам.