«Апрелэу сыгум ыгупс»

УсакIоу КъумпIыл Къадырбэч иусэ сатыр къызэрэщиIуагъэм демыгъэштэн плъэкIыщтэп. Апрелыр, агурэ гъэтхэ мазэу мэлылъфэгъукIэ адыгэхэр заджэ­хэ­рэр ары, къихьагъ: гупсэфэу, рэхьатэу къэлъэбакъо.

Тыгъэр къыдэкIуае, мафэм хэхъо. Нэрэ-Iэрэм чIыопсым икIымэфэ шъо-теплъэ — пщэ шIуцIэ коренэу, осыр самэу къетэкъохэу жьыбгъэр кIэпщэу зэрэщытыгъэр гъэтхэ мафэу къэкIуатэрэм пщегъэгъупшэ. Огур лъэкIыхьагъэ, тыгъэр нэгу зэIухыгъ, фэбэ гоIу шъабэм дунаир дэкIэжьы. Фэсакъыпэу зызэкIищызэ, чIыгур къэущы­жьы; чъыгхэм зыкъаштэжьы, фабэу зыIуащэрэм къегъэтIэмых; къэгъэгъэ пасэхэр мэзхэм, къушъхьэ гъэхъунэхэм гуIэхэу къащэущыжьых, нэр апхъуатэу, зыкъызэIуахы: фыжьых, шэплъышъо дахэх, сиренышъо чIапцIэх, гъожьых. Пцел чъыгхэр пасэу мэкъэгъагъэх.

Уфэсакъэу, уемызэщэу чIыо­псым улъыплъэмэ,ащ ишъэф­-хьалэмэтыгъэ нэрылъэгъу къы­пфэхъущт.

Гъатхэм иапэрэ мэкъэгъэIу чанхэр къолэбзыухэр арых. Бзыухэр лъапцIэу пчэдыжьыпэ осэпсым къыщэшъох, агукIэ чэфхэу псэукIэм зытырагъэ­псыхьэ — къурэпч цIыкIухэр цапэкIэ зэрахьэ, хэти гупсэ­фыпIэ чIыпIэр — набгъор зэрилъэкIэу ешIы. ПцIашхъохэм чау-сау рагъаIоу, гушIо мэкъэ фэжъур къаIотэкъу, модыкIэ мэ­зымкIэ амкIышъым иорэд макъэ къеIукIы. Псыхъохэри къэущы­жьыгъэхэу, заIотымэ-­заутхыпкIызэ, етIупщыгъэу, зэрэхабзэу, апэ рагъэхъузэ мачъэх.

ЦIыфхэри гъэтхэ мафэм ифа­бэ, ижьы IэшIу, иIоф гоIу къыгъэпсэужьыгъэх. Жьыртэ­джи, чъыепхаIуи тыгъэнэбзый шIэтхэу къуаджи, урами, щагуи, унэкIоцIи арызыбзэ хъухэрэм псынкIэу зыкъарагъэпхъуатэ, хэти ышъхьэ Iоф жьы кIэтэу ыуж ехьэ.

Гъатхэр, гъатхэр! ГуIэтыгъо охътэ шIагъу. УсакIохэм, тха­кIо­хэм, орэдусхэм, сурэтышIхэм, гупшысэкIо Iушхэм гъатхэр ялъапI: ащ идэхэгъэ-гоIугъэ, къэущыжьыгъэ дунаим ыпсэ къызэрэпыхьажьырэр яIотэ­жьыпI; гудэчъыгъор агъоты; гупшысэм ишIур, псыкъэбзэ къаргъоу, гур зэлъиубытэу, ыщэфэу къафэкIо. Ар хъарзы­нэба?! ЧIыопсыр боу тхьэкъэгъэшIыгъэ гъэшIэгъон, ащ иуахъ­тэ пэпчъ хэбдзын гори хэмы­лъэу, тэ, цIыфхэм, зафэу къытфэшIушIэ.

Дзэукъожь Н.

Адыгэ тхакIохэу мэлылъфэгъум къэхъугъэхэр

Къуикъо Шыхьамбый

УсакIор Кощхьэблэ районым ит къуаджэу Еджэркъуае мэлылъфэ­гъум и 3-м, 1963-рэ илъэ­сым къыщыхъугъ. Къоджэ гурыт еджапIэм чIэсызэ усэн-тхэныр ригъэжьагъ, иусэхэр район гъэзетэу «Путь Ильича», хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» ыкIи журналэу «Зэкъошныгъэм» къащыхиутыхэу къыхэкIыгъ. Адыгэ къэралыгъо кIэлэ­егъэджэ институтым филологиемкIэ ифакультет илъэсищэ зыщеджэгъэ уж, Москва дэт Литературнэ институтэу М. Горькэм ыцIэ зыхьырэм чIэхьажьи, ар 1989-рэ илъэсым къыу­хыгъ.

Иапэрэ поэтическэ тхылъэу «Мазэм инэф» зыфиIорэм нэмыкI тхылъхэри: «ХэшыпыкIыгъэхэр» зыфиIорэр зы тхылъэу, ащ къыдэхьэгъэ усэхэм яхьатыркIэ, Шыхьамбый 2009-рэ илъэсым АР-м и Къэралыгъо премие илауреат хъугъэ; «ХэшыпыкIыгъэ тхыгъэхэр» тхылъитIу хъоу 2013-рэ илъэсым къыдэ­кIыгъэх. Къуикъо Шыхьамбый поэтическэ лъэгъо зэныбжь дахэ тет, 1992-рэ илъэсым къыщыублагъэу Урысыем итхакIохэм я Союз хэт.

Емыж МулиIэт

Теуцожь районымкIэ къуаджэу Аскъэлае мэлылъфэгъум и 4-м, 1951-рэ илъэсым къыщыхъугъ.

Творческэ кIочIэ ин зэрэхэлъыр мыгъуащэу, еджапIэм чIэсызэ усэу, тхэу ригъэжьагъ. Илъэс 16-м къыщыублагъэу иапэрэ усэхэр хеутых, ахэр район, хэку гъэзетхэм ыкIи альманахэу «Зэ­къошныгъэм» къарыхьэщтыгъэх. УсэкIо бзылъфыгъэм шIэныгъэхэр музыкальнэ училищэу Крас­нодар дэтым, Москва и Ли­тературнэ институтэу М. Горькэм ыцIэ зыхьырэм ащызэригъэгъотыгъэх. МулиIэт усэ тхылъ зыхы-­зыбл къыдигъэкIыгъ. Кино­роман «Невольник чести» ыIоу ытхыгъ. ТхакIом ипье­сэу «Уадыгэба, кIал?» зыцIэр Адыгэ къэралыгъо драмтеатрэм щагъэуцугъ. Литературнэ зэдзэкIынымкIэ гъэзагъэу Iофышхо ышIагъ, 1990-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу УФ-м тхакIохэм ыкIи театрэ Iо­фы­шIэхэм ясоюзхэм ахэт.

Гъыщ Рахьмэт

Шэуджэн районым ит къуаджэу Хьакурынэхьаблэ мэлылъфэгъум и 6-м, 1963-рэ илъэсым къыщыхъугъ. Мыекъопэ мэ­къумэщ хъызмэт техникумыр, 1996-рэ илъэсым М. Горькэм ыцIэкIэ щыт Литературнэ институтэу Москва дэтыр къыухыгъэх. Бзылъфыгъэр Москва ­къыдэнагъэу щэпсэу. КIэлэцIыкIухэм апае Рахьмэт ытхыгъэхэ рассказхэр дэтхэу «Пшэсэн щынагъу» ыкIи урысыбзэкIэ «Злая крапива» зыфиIорэр, бэмышIэу джыри зы повестьрэ кIэлэцIыкIу рассказ­хэмрэ зыдэт тхылъыр къыдигъэкIыгъэх. Урысыем итхакIохэм я Союз 1996-рэ илъэсым къы­щегъэжьагъэу хэт.

Лъэустэн Юсыф (1913 — 1998)

ТхэкIо нахьыжъэу, ­адыгэ лъэпкъ литературэм изэтегъэуцон-хэгъэхъон зиIахьышхо хэзышIыхьэгъэ Лъэустэн Юсыф Теуцожь районым ит къуаджэу Шы­хьанчэрыехьаблэ мэлылъфэгъум и 25-м, 1913-рэ илъэсым къыщыхъугъ. Уахътэр мыпсынкIагъэ- ми, Лъэустэныр ыгукIэ шIоигъоти, еджагъ. Мэ­къумэщ техникумыр къызеух ужым, Полиграфи­ческэ институтэу Москва дэтым 1933 — 1935-рэ илъэсхэм щеджагъ.

Адыгэ хэкум къызэкIо­жьым, хэку гъэзетхэу «Колхоз быракъ», «Социалистическэ Адыгей» зы­фиIохэрэм илъэси 3-рэ Iоф ащишIагъ. Ащ пыдзагъэу, Адыгэ научнэ-исследовательскэ институтым щылэжьагъ. 1942 — 1946-рэ илъэсхэм дзэ къулыкъур ыхьыгъ. Хэгъэгу зэ­ошхом Лъэустэн Юсыф чанэу хэлэжьагъ, орденхэр, медальхэр иIэхэу хэкум къыгъэзэжьыгъ.

Ытхыхэрэр 1930-рэ илъэсым къыщыублагъэу къыхиутыгъэх. Рассказэу «Аминэт», «Гъогур Iухыгъ», «Адыгэ новеллэ­хэр», «Адыгэ гущыIэжъхэр», романхэу «Къушъхьэр къэнэфы», «Ожъубанэкъо­хэр», нэмыкIхэри бэу ытхыгъэх. Къэлэмыпэ бай иIагъ. ЗэдзэкIын Iофы­шхори дэгъоу зэшIуихыгъ, очеркхэр зыдэт тхылъэу «ШIум илъэгъохэщхэр» зыфиIорэм пае, Теуцожь Цыгъо ыцIэкIэ агъэнэфэгъэ премиер Лъэустэным къыфагъэшъошагъ. Къэралыгъо тын лъапIэхэри къырапэсыгъэх, СССР-м итхакIохэм я Союз 1939-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу хэтыгъ, адыгэ лъэпкъым инароднэ тхакIу.

Усэр къэтэжъугъаIу

Гъэтхэ садым Гъатхэу къэсыгъэм Къыхьыгъ гушIуагъор: НэгушIоу тыгъэм Зыкъегъэлъагъо. Тисад къэгъагъэшъ, Зэпэлыдыжьы. Жьы къэбзэ IэшIум Сыхэт пчэдыжьым. Чэфыхэ хъумэ, Нахь зэряхабзэу, Бзыумэ орэдыр Агъэбзэрабзэ. Гъатхэм ипчыхьэу Огум еплъыхэшъ, Плъэгъущт ошъогур Фэдэу гъунджэкум. Бэгъ Нурбый

Адыгэ гущыIэжъхэр

Акъыл Акъыл зимыIэр тхьамыкI. * * * Акъыл зиIэм имыIэ щыIэп. * * * Акъыл зиIэм щэIагъэ иI. * * * Акъыл зиIэр пстэуми якIэсэн. * * * Акъыл зиIэм джэгъогъу иI. * * * НэкIубгъор зыгъэхьазырыгъэр Мамырыкъо Нуриет.