Чыназырэ Январ 1937-рэ илъэсым щылэ мазэм и 15-м Красногвардейскэ районым ит къуа­джэу Адэмые къыщыхъугъ. ИцIыкIугъори, иеджэгъу илъэсхэри мыщ щыкIуагъэх. Къоджэ еджапIэр 1956-рэ илъэсым къызеухым дзэм къулыкъу щи­хьынэу ащагъ. Илъэсищэ Балтийскэ флотым иавиацие хэтыгъ. Къулыкъур къыухи къызэкIожьым, къалэу Куйбышев зэпхыныгъэм иэлектротехническэ институтэу дэтым «радиовещанием ирадио зэпхыныгъ» зыфиIорэ факультетэу хэтым чIэ­хьагъ. Дэгъоу институтыр къыухи хэкум къызегъэзэжьым, къалэу Мыекъуапэ «Промсвязым» инженерэу Iоф щишIэу ригъэжьагъ. Гуетыныгъэ хэлъэу Iоф зышIэрэ инженер ныбжьыкIэм партием ихэку комитет ынаIэ къытыридзагъ, бэ тыримыгъа­шIэуи промышленнэ-транспортнэ отделэу иIэм инструкторэу Iоф щишIэнэу ыщэжьыгъ. Ащ ыуж Чыназырэ Январ 1973-рэ илъэсым Адыгэ хэкум зэпхыныгъэмкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу агъакIо. Ныбжьыр икъуи, тIысыжьынэу охъуфэ, илъэс 34-м ехъурэ мыщ щылэжьагъ.

Сэнэхьатэу къыхэпхыгъэм уфэшъыпкъэу, гуетыныгъэ хэлъэу урылажьэмэ узынэсыщт лъэгапIэхэри, гъэхъагъэу пшIын плъэкIыщтхэри Чыназырэ Январ игъэшIэ гъогукIэ къыгъэлъэ­гъонхэ ылъэкIыгъ.

Партием ихэку комитет иапэ­рэ секретарэу Бэрзэдж Нухьэ хэбзэ шIагъоу хэлъыгъ хэкум ригъэджэнэу ыгъэкIогъэ ныбжьыкIэхэр еджэныр къаухэу къызыкIожьыхэкIэ, ригъэблэгъэн­хи, гущыIэгъурэ гупшысэгъурэ афэхъуныр. ШIэныгъэу, сэнэ­хьатэу агъотыгъэр ыуплъэкIу­жьыхэу, ыушэтыжьыхэу къыпщигъэхъоу, сыхьат пчъагъэрэ адэгущыIэу акIэрысын ылъэкIыщтыгъ. Гухэлъэу яIэхэр зэригъа­шIэщтыгъэх. Ежьми хэкум чыжьэкIэ Iофэу ыпэ илъмэ нэIуасэ афишIыщтыгъэх. Къэ­кIожьыгъэ ныбжьыкIэхэми ар ашIэщтыгъэ, ушэтыпIэ афэхъоу, а зэIукIэгъум яшъыпкъэу зыфагъэхьазырыщтыгъ. Январи ар пэкIэкIыгъ, джы къызнэсыгъэми щыгъупшэжьырэп. Ау Январ зэджэгъэ сэнэхьатыр адрэхэм афэдагъэп — кIэлэегъэджагъэп, мэкъумэщышIагъэп, псэолъэшIыгъэп. Электросвязым, радиовещанием, телевидением афэнэIуасэхэу, ащ епхыгъэ Iофмэ ащыгъуазэхэу щыIагъэр мэкIагъэ. Ащ къыхэкIэу зэдэгущыIэгъур кIыхьэ хъугъагъэ. Телевидениери зэрахэтэу кIэлэ ныбжьыкIэм гухэлъ инэу ри­хьыжьагъэмэ Нухьэ къядэIуи, нэгъунджэр зыкIилъхьэмэ зыкIихыжьэу тIэкIурэ щысыгъ. Январ ишIэныгъи, игухэлъхэри ыгъэшIагъохэу, ынапIэхэр ыгъэу­пIапIэхэзэ, кIэкIэу къеупчIыгъ: «чыжьэу оплъэ, ау пфэукIочIына?». Джэуапыри кIэкIыгъэ: «IэпыIэгъу шъукъысфэхъумэ, сфэукIочIыщт!». Нухьэ кIалэм ыIапэ къыубытыжьи, пытэу къыфызызэ къыриIуагъ: «ты­къы­п­фэхъущт, гъогумаф къыосэIо». А зэIукIэгъур Январ бэрэ ыгу къэкIыжьыщтыгъ. «Сигухэлъхэр згъэмэкIагъэхэмэ, сиIофи нахь псынкIэу, адрэми афэдэу сшъхьэ Iэтыгъэу сыхэтыщтыгъ», — загъорэ къыIощтыгъ. Ау кIэ­лэ ныбжьыкIэр иIуагъэ гъэры фэхъужьыгъэу, ежьыри зиушэтыжьыгъ, IэпыIэгъу къыфэхъугъэхэри зыдиушэтыгъэх. Тэри, Январ фэдэу, а лъэхъаным Iоф зышIагъэхэмкIэ, тегупшысэу бэрэ къыхэкIыщтыгъ, ежь иIуагъэу, «аущтэу кIэмышIагъэу Январ лэжьагъэмэ, ипсауныгъэ нахь къызэтенэныенкIи мэхъу». Ау кIалэр гушхуагъэ, зыIыгъ гупшысэхэр иныгъэх. Ар лъэпкъым зэрэфэлажьэрэр ышIэщтыгъ. Гухэлъэу иIагъэхэр къы­дэхъуфэхэ Iоф ышIагъ. Хэкум игъэшIэ гъогуи хэмыкIокIэжьын лъэуж телерадиокъэтынымкIэ къыхигъэнэн ылъэкIыгъ.

А лъэхъаным почтэри, телеграфыри, телерадиовещаниери, телефоныри, дунэе телефон зэпхыныгъэри Чыназырыр зыдагъэкIогъэ гъэIорышIапIэм епхыгъэхэу Iоф ашIэщтыгъ. Ащ щылэжьагъэх зэлъашIэрэ пащэхэу Хьахъуратэри, Нестеровыри, нэмыкIхэри. Ау Январ ыпшъэ рилъхьажьи къыIэтыгъэ Iофхэр зыгъэцэкIэн ахэм къа­хэкIыгъэп, сэ сишIошIкIэ, нэ­мыкI агъэкIуагъэми фэукIочIыщтыгъэу сыгугъэрэп. ЗыдэкIуагъэм производственнэ базэ иIагъэп. Почтальонхэр икъущтыгъэхэп, связым тегъэпсыхьэгъэ автомашинэхэр, ящыкIэгъэ оборудованиер яIагъэхэп. Районхэм арыт къуаджэхэм, станицэхэм, къутырхэм письмэхэр, посылкэхэр шыкузэкIэтыкIэ, шыхэмкIэ ащызэращэщтыгъэх. Шымэ арагъэшхыщт зэнтхъыр ахэм япчъагъэ телъытагъэу къаратыщтыгъэ. Ащ ыуж кушъхьэфачъэкIэ къыращэкIыщтыгъэх. Телефонэу хэкум итыгъэр зэкIэмкIи мини 8-м тIэкIу ехъущтыгъэ ныIэп. Ахэм ащыщэу минитфыр Мыекъуапэ дэтыгъ. Кабельнэ рыкIуапIэу щыIагъэхэр мэкIэ дэдагъэх. Ащ къыхэкIэу цIыфхэри, хэкум ит социальнэ IофшIапIэхэри тхьаусыхэщтыгъэх. Гузэжъогъу чIыпIэ ифэрэ цIыфмэ къин алъэгъу­щтыгъ.

А илъэсхэм хэкум псэупIэ унэхэр, заводхэр, социальнэ- культурнэ псэуалъэхэр, еджапIэхэр, сымэджэщхэр, хъызмэт фэIо-фашIэхэм, административнэ лэжьапIэхэм атегъэпсыхьэгъэ унэхэр, IофшIэпIэ зэфэшъхьаф­хэр игъэкIотыгъэу щашIыщты­гъэх. Ахэм зэпхыныгъэ амалхэр яIэнхэ фэягъэ. Сымаджэхэми, заом хэлэжьэгъэ ветеранхэми япсауныгъэ къэухъумэгъэным фэшI телефонхэр яунэмэ арытынхэм мэхьанэшхо иIагъ. А зэпстэури Чыназырым ыпшъэ рилъхьажьыгъ, гухэлъ гъэнэфагъэхэри рихьыжьагъэх. Краснодар краим ипащэхэри, федеральнэ министрэхэри Iофым къыхищэнхэшъ, игухэлъхэр ыгъэ­цэкIэнхэ ылъэкIыгъ. Апэрэ илъэсхэм АТС-3, АТС-4, АТС-5, АТС-6, АТС-7 зэкIэлъыкIохэу къалэу Мыекъуапэ даригъэшIы­хьагъэх. Мылъку-техническэ лъапсэм зыкъыригъэIэтыгъ. Автомашинэхэр икъу фэдизэу зэIуигъэкIагъэх. Кабельнэ сетьхэри километришъэ пчъагъэу зэбгырищыгъэх. Ащ дакIоу районхэми мы Iофхэр ащызэрихьагъэх. Ахэм яшIуагъэкIэ мин 40-м ехъурэ номерхэр хэкум иIэ хъугъагъэх. Кощхьэблэ районым апэрэу автоматизированнэ зэпхыныгъэ иIэ хъугъагъэ. А зэпстэури гъэхъэгъэшIоу щы­тыгъ, ау зэкIэри икъугъэу пIоным Iофыр тетыгъэп. Хэкум телевещание иIэным фэшI лъэпсэ гъэ­нэфагъэ фэшIыгъэн фэягъ. Чыназырым зэпхыныгъэмкIэ федеральнэ министрэу Талызиныр хэкум ригъэблэгъэн елъэкIы. Ащ ишIуагъэкIэ телевизионнэ ретрансляторэу Мыекъуапэ и Нэгыежъ бгышъхьэ тетыр щигъэ­уцун ылъэкIыгъ. Хэку ыкIи къэлэ комитетхэр IэпыIэгъу къы­фэхъухи, ащ ищыкIэгъэ Iэмэ-псымэ пстэури хэгъэгум икъэлэ зэфэшъхьафхэм къаращыгъагъэх. А илъэсхэм Январ ылъапэ зынэмысыгъэ къуапэ Урысыем къинагъэп. Москва, Ленинград, Калининград хэкур, Узбекистани, Казахстани, Сыбыр икъэлэ зэфэшъхьафхэри къызэлъикIухьагъэх. ИщыкIэгъэ псэуалъэхэр, машинэхэр зэригъэгъотыгъэх, хэкум къырищэлIагъэх. А зэпстэури зэрэмыпсынкIагъэр зы щысэ закъокIэ къэзгъэшъыпкъэ­жьын. Телегупчэм ищыкIэгъэ Iэмэ-псымэхэр хэгъэгу псаум пае лъытагъэу Ленинград ишIэныгъэ-производственнэ объединениеу «Волна» зыфиIорэм къышIыщтыгъэх. Ахэр партием и Гупчэ комитет ынаIэ атетэу ыгощыщтыгъэх. Чыназырыр ахэм язэгъи, специалистхэр Мыекъуапэ рищыхи Ленинград ыщагъэх. ЯщыкIэгъэ оборудованиер къашIыфэкIэ бригадэм хэт цIыфхэр ащ къыщылэжьагъэх. ЕтIанэ къэралыгъо къулыкъу­шIэхэм мызэу, мытIоу заIуигъа­кIэзэ, зыфэныкъо подрядхэр къаIихынхэ ылъэкIыгъ. «Адыг­промстроим» ипсэолъэшIхэр къырищэлIэнхэу амалхэр къыгъо­тыхи, Iофым фыригъэжьагъэх. Адыгэ хэкур загъэпсыгъэр илъэс 60 зэрэхъугъэм тегъэ­псыхьагъэу, а псэолъэ инэу непэ хэкур зэрэпсаоу зэлъызыубытырэр атIупщыгъагъ.

Гъогум е лъэмыджым урэкIоми, ар къэзыгъэнэфырэм уеп­лъы­ми, унэ зэтетымэ уадэплъы­еми, псым уешъоми, хьакур кIэогъанэми, пэщэ Iанэм укIэ­рысэу Iоф ошIэми, телевизорым уеплъыми, мэкъэзехьэм урэгущыIэми, а пстэуми зыгорэм ыкIуачIи ипсауныгъи зэрахэлъыр зэхэпшIэн фае. Ахэм шIыкIэу къафагъотыгъэмэ хъишъэ псаухэр апылъых. Нэплъэгъум нэмыкIэу ахэр гукIи, гупшысэкIи зэхэпшIэнхэ фае. Ахэм уасэ афэпшIын, зышIыгъэхэр бгъэлъэ­пIэнхэр къалэжьыгъ.

Адыгэ хэкум анахь гъэхъэгъэ­шIухэр зыщишIыгъэгъэ илъэсхэм хэлэжьэгъэ пащэхэу дышъэ кIэнкIэ алъытагъэхэм Чыназыр Январ ары зэу ащыщ зышIы­гъэр. Сыд фэдиз лъэгапIэ нэсыгъэхэми, сыд фэдиз гъэхъагъэ ашIыгъэми, ахэм рагъэкъугъэкIэ алъытэщтыгъэп, ыпэкIэ ренэу плъэщтыгъэх, лъыкIуатэщтыгъэх. Зэгорэм Москва тыщыIэу Краснодар краим зэпхыныгъэмкIэ икъулыкъу ипащэу Горбачевым гущыIэгъу сыфэхъугъагъ. Январ тхьапэхэр ыIыгъыхэу Госпланым икабинетхэр къычъыхьэщтыгъэх. «Шъуинасып къыхьыгъ, — ыIуагъ Горбачевым, Январ еплъызэ. — Урысыем анахь шъолъыр цIыкIоу иIэмэ ащыщ Адыгеир, ау анахь инхэр зэрэмыпсэунхэу Январ мэпсэу. Ежьыри уцурэп, тэри тигъэгупсэфырэп. ГъэхъэгъэшIухэр ышIыщтых».

Январ Iоф зыщишIэгъэ лъэхъа­ным иаужырэ илъэсхэр хэгъэгум зэхъокIыныгъэу къыщежьагъэмэ атефэгъагъэх. А илъэс къинхэм зэпхыныгъэм ихэку гъэIорышIэпIагъэр Къыблэ телекоммуникационнэ компанием и Адыгэ къутамэ ашIыжьыгъэу лажьэщтыгъэ. Мыщ дэжьми Январ ыгу мыкIодэу, Iофэу рихьыжьагъэр къызэкIэмыкIоу лъигъэкIотагъ. Шъошэ инэу щыIэмэ адиштэу зэпхыныгъэм иунэ, сервиснэ гупчэ хэтэу, къат пчъагъэу зэтетэу, урамхэу Пионерскэмрэ Жуковскэмрэ зыщызэхэхьажьы­хэрэ чIыпIэм, «Адыгпромстроим» щыригъэшIын ылъэкIыгъ. Германием къыращыгъэ «Сименсым» иIэмэ-псымэу АТС–52 цифрэ шIыкIэм тетэу Iоф ышIэнэу мыщ хэтыгъ. Номер мини 4-м ехъурэ АТС–55 Черемушкэм щигъэу­цугъ. Телевидениер зэхащагъ. Интернетым ихьанхэ алъэкIынэу амалхэр ыгъэпсыгъэх. Дунэе шапхъэхэм адиштэрэ шIыкIэхэр зэкIэ ыгъэфедагъэх. Расчетнэ- сервиснэ гупчэр къызэIуахыгъ. Адыгэ къэралыгъо университетым IэпыIэгъу фэхъоу, зэпхыныгъэм иунэ щыщэу, шIэныгъэ- техническэ тхылъеджапIэр зы­чIэтыщт унэ зэхэт псаур аритын ылъэкIыгъ.

Чыназыр Январ амалэу, шIэныгъэу иIэхэр ыгъэпсэуалъэхэзэ, связист ныбжьыкIэхэр ыпIунхэ-ыгъэсэнхэм Iофышхо дишIагъ. Комбинатхэм, техникумхэм, институтхэм ащыригъаджэщтыгъэх. Ахэм ащыщыбэр Урысы­еми, Адыгеими язаслуженнэ IофышIэ хъугъэх. Ящытхъу арагъаIоу непи ахэр республикэм фэлажьэх. Зэпхыныгъэ лъэныкъом щылэжьэрэ цIыфмэ апае псэупIэ унэ 80 зэхэтэу аригъэшIыгъ. Ащ нэмыкIэу илъэс къэс гъэнэфэгъэ Iахь ахилъхьэзэ иIофшIакIохэм апае псэупIэхэр, сабый IыгъыпIэхэр аригъэшIыщтыгъэх. Заом ыкIи IофшIэным иветеранхэм ынаIэ атетыгъ, IэпыIэгъу афэхъущтыгъ. Якъини яхъяри апэ итэу адиIэтыщтыгъ. ГурыIогъуаеп ащ фэдизыр ппшъэ ифэни уукIочIыным фэшI шIэныгъэм голъхэу шэн пыти, теубытэгъэ ини, шъыпкъагъи, икъу фэдизэу гукIэгъуи пхэлъхэу узышъхьамысыжьэу узэрэлэжьэн фаер. Январ къыгурыIощтыгъ ышIэрэм лъапсэ зэрэфишIырэр, ар хэкум исмэ, лъэпкъэу зыщыщым апае зэришIэрэр, хэкум мылъку къэ­кIуапIэ фэхъущтым а пстэуми яшIогъэшхо къагъэкIон зэралъэ­кIыщтыр. А зэкIэми агъэгушхощтыгъ, кIуачIэ къыхалъхьэщтыгъ.

Илъэс пчъагъэм Iоф зыщишIэгъэ лъэныкъом Чыназыр Январ гъэхъэгъэшIоу щишIыгъэхэм Урысые Федерациеми, Адыгэ Республикэми уасэ къафашIэу макIэп щытхъоу къылэжьыгъэр. Орденэу «Дружба народов», СССР-м зэпхыныгъэмкIэ и Министерствэ ыгъэнэфэгъэ «Почетный радист» зыфиIохэрэр къыфагъэшъошагъэх. «Урысые Федерацием зэпхыныгъэмкIэ изаслуженнэ IофышI», «Адыгэ Республикэм изаслуженнэ связист» зыфиIорэ щытхъуцIэхэри, нэмыкI медальхэри къылэжьыгъэх.

ИIофшIэн дакIоу Чыназыр Январ къызщыхъугъэ районми, адыгэ хэкуми ащызэхащэрэ общественнэ-политикэ Iофтхьабзэхэм чанэу ахэлажьэщтыгъ. Ащ къыхэкIэу Адыгэ хэкум инароднэ депутатхэм я Совет изэIугъэкIэгъу пчъагъэмэ ахэтыгъ, Красногвардейскэ районым ицIыф гъэшIуагъ.

Январ ицIыф гъэпсыкIэкIэ жьы кIэтэу псынкIэу мэзекIо, мэIабэ, мэгупшысэ, къызщытхъужьэу Iофэу зэрихьагъэмэ ягугъу къып­фишIыщтэп. Ныбджэгъуныгъэм уасэ фешIы, егъэлъапIэ. «СшIагъэр икъущт» ыIоу тIысыжьырэмэ афэдэп. Iоф къыдэзышIэгъэ пстэури ыгъэгъуащэхэрэп, джы къызнэсыгъэми гъунэ алъефы. «Сикъини сиIофи зэхашIэу къыз­готыгъэхэу, а пстэури сэзыгъэу­кIочIыгъэхэу ЯхъулIэ Аслъанчэрый, Владимир Ланиныр, Мэрэтыкъо Юр, Хъут Ахьмэд, Иван Голенкэр, Мэкъулэ Схьатбый, Борис Туркиныр, Кощэгъу Юр, Николай Барановыр, Нина Стойковар, ХъуакIо Назир, Иван Костылевыр, Александр Шуклиновыр, Геннадий Меликовыр, нэмыкIхэри сщыгъупшэнхэ сыфитэп, ахэри агурэ апсэрэ етыгъэхэу хэкум фэлэжьагъэх», — еIо Чыназырэм.

Январ къуаджэу къызщыхъугъэм щызэрахьэрэ Iофыгъомэ иамал къызэрихьэу ахэлажьэ. Игъо къэси зигъэпсэфынэу зэтIысыжь нэужми, республикэм имылъку къэкIуапIэ зыкъегъэIэтыгъэным, цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафэу исмэ язэгурыIоныгъэ гъэпытэгъэным афэгумэкIэу, Адыгеим ипащэ зэхищэгъэ нахьыжъмэ я Совет къыхагъэ­хьагъэу, илъэсипшI хъугъэу щэлажьэ. Гъогоу къыкIугъэр кIыхьэ, IофшIагъэу иIэр бэ, нахьыжъмэ я Совет зыхэплъэрэ Iофыгъомэ уасэ зиIэ гупшысэу къахилъхьэрэр макIэп.

Январ унэгъо зэгъэфэгъэ- зэкIужь иI. Ишъхьэгъусэрэ ежьыррэ лIэшIэгъу ныкъом ехъугъэу зэдэпсэух. Нурет кIэлэегъаджэу Iоф ышIагъ. Шъхьэгъусэм Iофэу зэрихьэрэм иинагъэрэ ихьылъагъэрэ зэхишIэхэу, щэIагъэ иIагъ, IэпыIэгъу къы­фэхъугъ. ШъэуитIу зэдапIугъ. ТIуми Пшызэ мэкъумэщ институтыр къаухыгъ. Унагъохэр яIэх. ЯгъэшIэ гъогу техьагъэхэу, гъэ­хъагъэхэр ашIыхэзэ мэлажьэх. Джы ахэм къакIэхъогъэ лъфыгъэхэр ежьмэ адапIух, адалэжьых. Январ иунагъокIи, IофшIэнымкIи, адыгэ хэбзэ-зэхэтыкIэхэм язехьанкIи щысэ зытырахырэ цIыф. Ялъфыгъэхэри джащ фэдэ хъугъэх.

Нахьыжъмэ я Совет хэтхэм Чыназыр Январ Iофэу ышIагъэм осэшхо фашIы, тхьауегъэпсэу раIожьы. Псауныгъэ пытэ иIэу Советым зэрихьэрэ Iофмэ джыри бэрэ къахэлэжьэнэу фэ­лъаIох.

Илъэсхэр кIощтых, амалхэри, шапхъэхэри, шIыкIэхэри зэблэ­хъугъэ хъущтых. Ащ къыхэкIэу щыIакIэри нахьышIум фэкIощт. Ау Адыгеир республикэ хъуным фэшI зышъхьамысыжьхэу лэжьагъэхэу ащ лъапсэ фэзышIыгъэхэу Чыназыр Январи, ащ готыгъэхэми, зыкIуачIэрэ зыпсэрэ хэзылъхьагъэхэм ацIэхэр зыщыдгъэгъуп­шэхэ хъущтэп!

Непэ ахэм агъэпсыгъэ лъап­сэм рыкIозэ Адыгеим ипащэу КъумпIыл Мурат лъэшэу ынаIэ атырегъэты республикэм ителекоммуникационнэ технологиехэр цифрэ шIыкIэм тетэу къаIэтынхэу. Ащ фытегъэпсыхьэгъэ Министерствэ зэхищагъ, гухэлъ гъэнэфагъэхэр зэхагъэуцуагъэ­хэу ащ игъэпсын дэлажьэх. А зэпстэури лъэгэпIакIэх, нэмыкIырэ щыIакIэми тыфащэ, нэмыкIырэ гущыIи ящыкIагъ.

ГъукIэлI Нурбый. Адыгэ Республикэм ина­хьыжъмэ я Совет итхьамат.