Тэхъутэмыкъое еджапIэм щеджэщтыгъэхэм ичаныгъэкIэ анахь къахэщыхэрэм ащыщыгъ Светланэ, фэлъэкIырэр ышIэу, еджэным лъэшэу егугъущтыгъ. АщкIэ щысэ фэхъугъэхэр ежь янэрэ янэшыпхъумрэ – тIуми зэралъэкIэу цIыфхэм шIэныгъэхэр арагъэгъотыщтыгъ. Ары ыныбжь зекъум, пшъашъэм ищыIэныгъэ тхылъым рипхыныр къызхэкIыгъэри.

Адыгеим итхылъеджапIэхэм ятарихъ илъэси 100-м ехъукIэ узэкIэIэбэжьмэ къежьагъ, 1913-рэ илъэсым. Урыс тхэкIошхоу Л. Н. Толстоим Тэхъутэмыкъуае щыпсэущтыгъэ Хьатэгъогъу Адылджэрые тхылъ зэхэубытэгъэ куп джащыгъум шIухьафтын къыфишIыгъагъ, ащ хэлъыгъэх урыс литературэм ипроизведениехэр, гущыIалъэхэр. Ар апэрэ тхылъеджапIэу мы къуа­джэм имыза­къоу, АдыгеимкIи хъугъа­гъэ. Тэхъу­тэмыкъуаехэм ямыза­къоу, къакIэрыс къуаджэ­хэм ащыпсэухэрэри мы тхылъеджапIэм къакIощтыгъэх. 1936-рэ илъэсым чылэм апэрэ «изба— читальнэр» къыщызэIуа­хыгъагъ. Ащ ифонд игъэ­псын цIыфыбэ къыхэлэ­жьагъ. Ау Хэгъэгу зэо­шхом илъэ­хъан зэкIэ тхылъхэр кIодыгъэх. 1946-рэ илъэ­сым ар къо­джэ тхылъеджапIэ мэхъу. Ыужым, я 50-рэ илъэсхэм, ар район тхылъ­еджапIэ ашIы ыкIи ащ къыхащи, кIэлэцIыкIу тхылъеджапIэр агъэ­псыгъагъ.

ЦIыфэу зигугъу къэсшIыщтым ылъапсэ Пшызэ къыщежьэ. Харченкэхэм яунагъо къэзэкъ къутырыр къызибгынагъэр белогвардейцэхэм унагъом ис Афанасий заукIыр ары. Нахь щыIэкIэ тынчым щыгугъэу, джащыгъум унагъом адыгэ къуа­джэхэм зафигъэзэгъагъ. Аскъэ­лае къыщыуцугъэх, къоджэ ефэндэу Сахьидэ бысым афэ­хъугъ. ЕтIанэ къоджэдэсхэр адеIэхи, чыиф етIэ унэ цIыкIу ашIыгъагъ. Адыгэхэм бэрэ ахэ­сынхэу зэрэхъугъэм ишIуагъэкIэ сабыйхэр, ахэр нэбгыри 4 хъу­щтыгъэх, бзэм рыгущыIэхэу ыкIи адыгабзэкIэ тхэхэу хъугъэх. Ащи изакъоп. Урыс унагъом исхэм зыхэсхэ лъэпкъым ишэн-хабзэхэр, зекIокIэ-шIыкIэхэр агъэцакIэщтыгъэх. Охътабэ темы­шIэу, къоджэдэсхэми ахэр ежьхэм ащыщэу алъытэхэ хъугъэ.

Гъэсэгъэ кадрэхэр зэрэщымыIэхэм къыхэкIэу, Адыгэ автоном хэкум иIэшъхьэтетыгъэу Хьахъурэтэ Шыхьанчэрые кIэла­кIэхэр къыхэхыгъэхэу егъэ­джэ­гъэнхэ зэрэфаем ыуж итыгъ. Адыгэ кIэлэегъэджэ техникумым кIощтхэр агъэнэфэгъагъэх. Техникумым иапэрэ чIэтIупщыгъо щыщхэр ары адыгэ интеллигенциер зыгъэпсыгъэхэр. Зэшыпхъухэу Прасковья ыкIи Елена Харченкэхэр ахэм ахэфагъэх. Яеджэн Краснодар совпарткомым икурсхэм щылъагъэкIотагъ. Ягъэсэныгъэ елъытыгъэу, Хьа­хъуратэм ишIэ хэлъэу, тIури Тэхъутэмыкъуае агъэкIогъагъэх. Еленэ НКВД-м иполитотдел машинисткэу аштэгъагъ, Прасковье 1933-рэ илъэсым щегъэжьагъэу Тэхъутэмыкъое еджапIэм икIэлэегъэджагъ. Еленэ милицием икъулыкъушIэу Унэрэкъом дакIуи, унагъо ышIагъ.

Прасковье иеджакIохэр ныбжь зэфэшъхьафхэм арытыгъэх. Ау цIыкIуи, ини зы урыс гущыIэ ашIэщтыгъэп, кIэлэегъаджэмкIэ ар псынкIагъэп. Ау ежьым адыгабзэр дэгъоу ышIэщтыгъ, кIэлэцIыкIухэм адэгущыIэщтыгъ, бзэр агуригъаIощтыгъ, усэхэр, орэдхэр урысыбзэкIэ къаригъа­Iощтыгъ, аузэ урысыбзэр нахь къаIэкIахьэщтыгъ.

1933-рэ илъэсыр гъэблагъэ. Район Iэшъхьэтетым еджакIохэр мафэм зэ агъэшхэнхэу унашъо ышIыгъагъ. КIэлэеджакIохэм натрыф пIастэр, хьантхъупс плъышъор арагъэшхыщтыгъ. 1934-рэ илъэсым Прасковье инасып къычIэкIи, Тэхъутэмыкъуае щыдэкIуагъ. Шъхьэгъусэ фэхъугъэр Цушъэкъо Чэрым, ар Тэхъутэмыкъое мэз хъызмэтым имэзпэсыгъ. 1936-рэ илъэ­сым зэшъхьэгъусэхэм япшъа­шъэу Светланэ къэхъугъ. Илъэ­сищ тешIагъэу, шъузымрэ пшъэшъэжъыемрэ къыгъани, Чэрым дзэ къулыкъум кIуагъэ. Хэгъэгу зэошхор ащ лъыпытэу къежьагъ ыкIи унагъом лIыр ащ нахьыбэрэ ылъэгъужьыгъэп – зыщыкIодыгъэр амышIэу фэхыгъэ. Светланэ зэо лъэхъаныр ыгу пытэу риубытагъэу къы­Iотэжьыщтыгъ.

— Нэмыцхэр къуаджэм къы­зэсыхэм, тиунэ нэмыц штабыр къычIагъэуцуагъ. Тиунэ зы офицеррэ дзэкIолIитIурэ щыпсэущтыгъ. Ахэм зэкIэ шхыныр — кIэнкIэхэр, щэр, чэтхэр аштэщтыгъ… Ау зы чэщ горэм партизанхэр къуаджэм къыдахьэхи цIыкIу-цIыкIоу, фашистхэр зэрэзэтыраукIэгъагъэхэр сщыгъупшэрэп.

1944-рэ илъэсым сэ еджапIэм сыкIуагъ, тхьэпэ къабзэ тымыгъотэу, гъэзетхэм татетхэщтыгъ.

Светэ цIыкIур анахь еджэкIо чанхэм ащыщ хъугъэ. Тэхъутэмыкъое еджапIэр къызеухым, Лэхъщыкъое еджапIэм пионер­вожатэу Iоф щи­шIагъ. Ащ идиректорыгъ янэшэу Виктор Ильич. Пшъашъэм ащ фэгъэ­хьыгъэ зы къэбар къыIотэжьыщтыгъ. ЗэкIэ Харченкэхэм яуна­гъо исыгъэхэм афэдэу, янэшыр дэгъоу адыгабзэкIэ гущыIэ­щтыгъ. IофшIэныр ригъэ­жьэгъакIэу Виктор еджакIохэм гъэцэ­кIэн арити, ежьыр столым кIуи кIэ­ры­тIысхьагъэу, къалъэплъэ. Еджа­кIохэр адыгабзэкIэ зэрэгущыIэхэрэм гу лъитагъ:

— Моу еплъыба, кIэлэегъа­джэм ыIапэ кIыхьэхэр зэрэ­да­хэм, — зы пшъа­шъэм адрэм реIо.

ЯтIонэрэр къэгущыIэгъу имыфагъэу Виктор Ильич адыгэбзэ къабзэкIэ къа­гуригъэ­Iуагъ:

— Сэ сIапэхэр арэп о узэплъынэу щытыр, тхылъыр ары нахь! — Пшъэшъэ­жъыитIуми укIыта­гъэхэу заутIыIугъ.

1955-рэ илъэсым ищылэ мазэ Цушъэ­къо Светэ Адыгэ хэку тхылъеджапIэм щырагъэ­джэнэу аштагъ. Ащ ыуж тхылъеджэпIэ унэу райком партием дыхэтэу къызэIуахыгъэм ипащэу агъэнэфагъ. Ежь фэдэу чанхэу БжьэшIо Фатимэ, Раиса Асе­евар игъусэхэу Светланэ пионер ыкIи комсомол организациехэм защеушэты. 1957-рэ илъэсым Адыгеир ежь ишIоигъоныгъэкIэ Урысыем зыгохьагъэр илъэс 400 зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ мэфэкIышхоу Москва щыкIуагъэм Адыгеим икIыгъэ купышхори хэлэжьагъ. НыбжьыкIэ чанхэм ахэтыгъ Светлани. Тарихъ мэхьанэ зиIэ хъугъэ-шIэгъэ инэу зыхэлэжьагъэр гукъэкIыжь лъапIэу ыгу къинагъ.

Светланэ комсомолкэ чанэу зэрэщытыр къыдалъыти, райком комсомолым ия 2-рэ секретарэу агъэнэфагъ, ащ готэу, пионерхэм я Унэ ипэщагъ, зышъхьамысыжьэу кIэлэеджакIохэм Iоф адишIагъ. 1962-рэ илъэсым Цушъэкъо Светэ тхылъеджапIэм ипарткабинет ипащэу ашIы. Бзылъфыгъэм псынкIэу гу лъитагъ, ишIэныгъэхэм ахигъэхъон зэрэфаер, иеджэн заочнэу Ленинград къэралыгъо тхылъеджэпIэ институтым щылъигъэ­кIотагъ. Илъэсхэр псынкIэу чъа­гъэх. Светэ къыухыщтыгъ институтыр кIэлэегъаджэу Шъон­тIыжъ Рамазан Мыхъутар ыкъом зыдакIом, етIанэ лIыр пчыхьэ еджапIэм идиректор хъугъагъэ.

1965-рэ илъэсым Светлана Черимовнар кIэлэцIыкIу район тхылъеджапIэм ипэщагъ. ЦIэр иныгъэми, унэу зычIэтыр тхьамыкIэ дэдагъ, я 19-рэ лIэшIэгъум ашIыгъагъэу, ренэу гъэцэкIэжьынхэр ищыкIэгъагъ. Ащ елъытыгъэу, бзылъфыгъэ ныбжьыкIэм IофшIэныбэ ыпшъэ къыдафэщтыгъ. КъэIогъэн фаер, кIэлэцIыкIу тхылъеджапIэр джы къэсыжьыгъэу а унэм зэрэчIэтыр ары, илъэси 130-рэ фэдиз ащ ыныбжь. Илъэсыбэм Светланэ иIоф шъхьаIэ готэу общественнэ Iофышхуи ышIагъ —культурэмкIэ профсоюзым итхьамэтагъ, илъэс 30-м ехъум районым, хэкум анэсыжьэу, цIыфхэм яфитыныгъэхэр къыухъумагъэх. Ежь зипэщэ тхылъеджапIэм коллектив зэгурыIо щигъэпсыгъагъ. ЗэкIэ зэгъусэхэу яIоф агъэцакIэщтыгъ.

Светланэ илI сымаджэ хъуи, къыгъэшIэгъэшхо щымыIэу, иунагъо хэзыгъ.

Зэшъхьэгъусэхэм япшъашъэу Заремэ музыкэр, орэдыр сыдигъуи икIэсагъэх ыкIи Тэхъу­тэмыкъое кIэлэцIыкIу еджапIэм искусствэхэмкIэ икIэлэегъаджэ хъугъэ. ИкIэлэеджакIохэр зэнэ­къокъухэм ахэлажьэщтыгъэх, ащытекIощтыгъэх. Светланэ ипхъорэлъф тIозитIу — Аскэррэ Маринэрэ диплом плъыжькIэ институтхэр къаухыгъэх. НыбжьыкIэу, зэчый ин зыхэлъ Аскэр Тюриным Урысыем иныбжьыкIэхэм я Союз Краснодар краимкIэ ишъолъыр организацие итхьамэтэ IэнатIэр къырапэ­сыгъ, краим и Общественнэ палатэ хэт, мобильнэ технопаркэу «Центр детского и юношеского творчества» зыфиIорэм ипащ.

Маринэ дизайнер, ипроектхэр Краснодар краим щызэлъашIэ. Маринэ иIофшIагъэхэм Адыгеими тащыIокIэ, ахэм зэу ащыщ кафэу «Hide» зыфиIоу поселкэу Яблоновскэм дэтыр. Унагъом ыпсэ щыщ хъугъэ Маринэ ип­шъэ­шъэжъыеу, илъэси 2 зы­ныбжь Елизаветэ.

НахьыкIэу Бэлэ Краснодар имедколледж фармацевтэу щеджагъ, мы къалэм дэт цэшI поликлиникэм иадминистратор.

Светлана Черимовнам ицIыфыгъэ, иIофшIакIэ, шъыпкъэгъэ— зэфагъэу хэлъыр къэралыгъом зэрифэшъуашэу хигъэунэфы­кIыгъ. УФ-м культурэмкIэ и Министерствэ ибгъэхалъхьэу «За отличную работу», «АР-м культурэмкIэ изаслуженнэ IофышI» зыфиIохэрэр къыфагъэ­шъошагъэх, IофшIэным иветеран. МэфэкI медалэу «В честь 100-летия профсоюзов России» иI. ЗэлъашIэрэ цIыфхэр зыдатхэгъэ тхылъэу «Малая советская энциклопедия» зыфиIорэм Светланэ дэтхагъ.

Илъэсхэр кIуагъэх. Джы нэнэжъэу Светланэ гъэпсэфыгъом нэсыгъ. Иилъэсхэм афызэплъэкIыжьымэ къыкIугъэ гъо­гум рыраз. Ихэку паекIэ ышIэрэр ежь шIомэкIагъэми, IофшIэгъэшхо иI, гъэшIэ дахэ Тхьэм къыритыгъ. Гъэтхапэм и 29-м Светланэ ыныбжь илъэс 85-рэ мэхъу. Тэхъутэмыкъуаехэр, иIофшIэгъугъэхэр ячIыпIэгъу бзылъфыгъэ июбилейкIэ фэгушIох, псауныгъэ пытэ иIэнэу фэлъаIох.

АкIэгъу Разыет. Адыгабзэм езгъэкIугъэр Мамырыкъо Нуриет.