Гъэтхапэм и 12-м къыщегъэжьагъэу и 17-м нэс хьисапым фэщэгъэ кIэлэ­еджакIохэр зыхэлэжьэгъэхэ Кавказ олимпиадэр республикэм щыкIуагъ.

Хабзэ зэрэхъугъэу, Урысыем имызакъоу нэмыкI хэгъэгухэм ялIыкIохэри ащ хэлэжьагъэх. ИлъэситфыкIэ узэкIэIэбэжьымэ апэрэу гъэсэныгъэ Гупчэу «Сириус» зыфиIорэм ар щызэхащэгъагъ. Ащ ыуж илъэс зэкIэлъыкIохэм Мыекъуапэ щэкIо. Мы илъэсым ар я IV-у рагъэкIокIыгъ.

ЗэкIэмкIи кIэлэеджэкIуи 160-рэ ащ хэлэжьагъ. Урысыем, Болгарием, Казахстан, Тыркуем, Белорус­сием, Армением, Узбекистан, Таджикистан ыкIи нэ­мыкIхэм къарыкIыгъэхэм шIэныгъэу яIэхэр къа­гъэлъэгъуагъэх. ЗэкIэмкIи къэралыгъо 15-мэ ыкIи Урысыем ишъолъыр 16-мэ ялIыкIохэр хэлэжьагъэх. Iофтхьабзэм «Кавказ без границ» зэреджагъэхэр.

АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэ­ныгъэмрэкIэ и Минис­терствэ, Адыгэ къэралыгъо университетыр, АКъУ-м и Кавказ хьисап гупчэ ыкIи республикэ естественнэ-­хьисап еджапIэр Iофтхьа­бзэм кIэщакIо фэхъугъэх. Олимпиадэм изэхэщэнкIэ АР-м иминистрэхэм я Кабинет IэпыIэгъу къафэ­хъугъ. Олимпиадэм ипартнерыр компаниеу «ITV Axxon Soft» зыфиIорэр ары.

Iофтхьабзэр къыщызэ­Iуахыгъ Адыгэ къэралыгъо университетым. Хабзэ зэ­рэхъугъэу, ар мэфэкI шIыкIэм тетэу рекIокIыгъ. Ащ хэлэжьагъ АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ иминистрэу КIэрэщэ Ан­заур. Олимпиадэм къекIо­лIа­гъэхэм закъыфигъазэзэ, игуапэу шIуфэс къарихыгъ,

мыщ мэхьанэшхо зэриIэр, ­илъэс къэс ащ хэлажьэхэрэм япчъагъэ зэрэхахъорэр къыхигъэщыгъ.

Адыгэ къэралыгъо университетым иректорэу Мамый Даутэ къызэриIуагъэмкIэ, къэралыгъо зэфэшъхьафхэм ялIыкIохэр олимпиадэм къыхэлажьэх, зэ­репхых. ХьисапымкIэ сэнау­щыгъэ ин зыхэлъхэр Адыгеим щаугъоинхэр, къэралыгъохэм азыфагу зэныбджэгъуныгъэ илъыныр ары пшъэрылъ шъхьа­Iэр. Джащ фэдэу хьисапыр зы­шIогъэшIэгъонхэм афытегъэ­псыхьэгъэ олимпиадэр бэрэ щы­Iэным, хэхъоныгъэхэр ышIынхэм зэрэщыгугъырэр къыхи­гъэунэфыкIыгъ.

Къэралыгъо зэфэшъхьафхэм, Кавказым исубъектхэм къарыкIыгъэ ныбжьыкIэхэм ябыракъхэр аIыгъхэу сценэм къытехьагъэх. Пандемием ыпкъ къикIыкIэ, Урысыем ишъолъырхэм къарыкIыгъэ кIэлэеджакIохэр ары Мыекъуапэ къэкIуагъэхэр, IэкIыб къэралыгъохэм ащыщ- хэм пэIудзыгъэ шIыкIэм тетэу яшIэныгъэхэр къагъэлъэгъуа­гъэх.

Олимпиадэм Урысыем и Къыблэ ишъолъыр 15-мэ якIэлэ­еджакIохэр хэлэжьагъэх. Джащ фэдэу Саратовскэ хэкум, Абхъазым, Азербайджан, Армени­ем, Иран, Тыркуем ыкIи нэ­мыкIхэм къарыкIыгъэх. ЗэкIэмкIи Урысыем ичIыпIэ зэфэ­шъхьафхэм ащыщ нэбгырэ 88-рэ, IэкIыбым щыщ 78-рэ хэлэжьагъэх. Я 8 — 11-рэ классхэм ащеджэрэ ныбжьыкIэхэр ары зишIэныгъэхэр зыушэты­гъэхэр.

КIэлэеджакIохэр аныбжь елъы­тыгъэу купитIоу гощыгъагъэх. «Юниорская лига» зыфи­Iорэм я 8 — 9-рэ классхэм ащеджэхэрэр ары хэлэжьа­гъэхэр. «Старшая лига» зыфи­Iорэм я 10 — 11-рэ классхэм зыщаушэтыгъ.

Олимпиадэм пае задачэхэр зэхигъэуцуагъэх хэушъхьафыкIыгъэ комитетэу кIэлэеджакIо­хэм хьисапымкIэ яолимпиа­дэ­хэм язадачэхэр къыхэзыхы­хэрэм. Ащ хэтых Урысыем, Болгарием, Люксембург, Бельгием ыкIи Иран яшIэныгъэлэжь цIэрыIохэр.

Зэнэкъокъур уцугъуитIоу кIуа­гъэ. Ащ пэпчъ кIэлэеджакIохэм задачи 4 къыщашIын фэягъ. Ахэр къашIыгъэх, зэрифэшъуа­шэу текIоныгъэм фэбэнагъэх. Нэужым квест-джэгукIэр Мые­къуапэ щыкIуагъ.

Олимпиадэр шIуагъэ къытэу, гъэшIэгъонэу зэрэкIощтым зэ­хэщакIохэр пылъыгъэх. ЯшIэ­ныгъэхэм зэрахагъэхъуагъэм нэмыкIэу ахэм языгъэпсэфын программи дэгъоу афызэхащагъ. Олимпиадэр окIофэ рес­публикэм ичIыпIэ зэфэшъхьаф­хэр арагъэлъэгъугъэх, тарихъыр, шэн-хабзэхэр къафаIотагъэх, хьисапымкIэ лекцие къафеджагъэх, джащ фэдэу культурнэ- спорт программэ афызэхагъэуцогъагъ.

Олимпиадэм иапэрэ уцугъо заухым, ныбжьыкIэхэм ащыщхэм гущыIэгъу тафэхъугъ.

— Кавказ олимпиадэм апэ­рэп сызэрэхэлажьэрэр. Гъэ­цэ­кIэнэу къытатыгъэхэр сыгу рихьыгъэх. Я 8-рэ классым сисэу апэрэу мыщ сыхэлажьэ зэхъум, аужырэ IофшIэнэу итыгъэр геометриемкIэ задачэу щытыгъ. Мы илъэсыми ащ фэд. IофшIэнхэм якъиныгъэ елъы­тыгъэу къызэкIэлъэкIох. Апэрэ уцугъом зэрифэшъуашэу зыкъы­щызгъэлъэгъуагъэу сэлъытэ, ятIонэрэри къин къысфэмыхъоу къэсшIынэу сэгугъэ, — еIо Адыгеим щыщ Софья Кузне­цовам.

— Апэрэ уцугъом IофшIэ­ниплI хахьэщтыгъэ. АлгебрэмкIэ щы, геометриемкIэ зы задач. Ахэр псынкIагъэх сIон слъэкIыщтэп. Арэу щытми, ахэр къэсшIыгъэх. Ащ зэфэхьысыжьэу фэхъугъэхэр шIэхэу къытаIожьыщтых, ятIонэрэ уцугъом зыфэсэгъэхьазыры, — еIо Чэчэн республикэм къикIыгъэ Абу Дондаевым.

— IофшIэнэу къыстефагъэр сыгу рихьыгъ, гъэшIэгъонэу зэ­хэгъэуцогъагъ. Нахь къин зыпыслъэгъуагъэр геометриемкIэ задачэр ары, сыда пIомэ ащ фэдизэу а предметыр сикIасэп. Ар къэсшIышъугъэп, ау сыгу хэкIыгъэп, Кавказ олимпиадэм апэрэу сызэрэхэлажьэрэм сегъэгушIо. Апэрэ уцугъор дэгъу дэдэу сымытхыгъэми, ятIонэрэм зыкъэзгъэтэрэзыжьынэу сэгугъэ, — еIо Къырым къи­кIыгъэ Анна Бауло.

— ИлъэситIукIэ узэкIэIэбэ­жьымэ апэрэу Кавказ хьисап олимпиадэм сыхэлэжьэгъагъ, джыри мыщ сишIэныгъэхэр къыщызгъэлъэгъон амал сиIэ зэрэхъугъэм сырэгушхо. Урысые олимпиадэм къыщытшIыгъэ IофшIэнхэм анахьи, непэрэхэр нахь псынкIагъэхэу къысщэхъу. ЯтIонэрэ ыкIи яплIэнэрэ Iоф­шIэнэу къыстефагъэхэр апэрэу къэсшIыгъэх, ятIонэрэ едзыгъо­ри гъэшIэгъонынэу къысшIошIы, — еIо Къалмыкъ Республикэм къикIыгъэ Алина Сангаджиевам.

— Модульхэр зыхэтыгъэмрэ аужырэ геометрическэ зада­чэмрэ къэсшIынхэр къин къысщыхъугъ. ЗэкIэмкIи IофшIэнищ згъэцэкIагъэр. Неущ, ятIонэрэ уцугъор джыри нахь къинынэу къысшIошIы, ау сыгу згъэкIо­дырэп, сишIэныгъэхэр зэрифэ­шъуашэу къэзгъэлъэгъонхэу сэгугъэ, — еIо Волгоград шъо­лъырым къикIыгъэ Арсений Ин­фантьевым.

Iофтхьабзэр мэфэкI шIыкIэм тетэу Адыгэ къэралыгъо университетым щызэфашIыжьыгъ. «Юниорскэ лигэмкIэ» анахь шIэныгъэ куухэр къэзыгъэлъэгъуагъэхэр Саратов къикIыгъэ Евгений Уткиныр ары. «Старшэ лигэмкIэ» текIоныгъэ къыдэзыхыгъэр Краснодар къикIы- гъэ Данил Максимовыр ары. Джащ фэдэу анахь дэгъоу зыкъэзыгъэлъэгъуагъэхэм диплом­хэр афагъэшъошагъэх. Апэрэ шъуашэ зиIэ дипломыр Мые­къопэ гурыт еджапIэу N 8-м щеджэрэ Андрей Гогуадзе къы­лэжьыгъ. Евгений Уткиныр игъу­сэу Олимпиадэм итамыгъэ ахэм агъэкIосэжьыгъ.

Джащ фэдэу, «Интеграл по городу» зыфиIорэ квест-­джэгу­кIэм изэфэхьысыжьхэри ашIыгъэх. Советскэ тхакIоу Ев­гений Шварц къызыхъугъэр илъэси 125-рэ зэрэхъурэм ар фэгъэ­хьыгъагъ.

Жюрим хэсыгъэх хьисапымкIэ кIэлэегъаджэхэу Урысыем, Перу, Иран щыщхэр, хьисапымкIэ лъэпкъ хэшыпыкIыгъэ коман­дэхэм ятренерхэр, нэмыкIхэри.

Кавказ хьисап олимпиадэр шэпхъэ инхэм адиштэу респуб­ликэм щызэхащагъ. ШIэныгъэ куухэр зыIэкIэлъхэ ныбжьыкIэхэм къэралыгъор бэкIэ ащэгугъы. Ягъэхъагъэхэм къащымыуцухэу ыпэкIэ лъыкIотэнхэу ахэм тафэлъаIо.

Iофтхьабзэм икIэух гъэшIэ­гъонэу зэхащэгъагъ. Респуб­ли­кэм икIэлэцIыкIу купхэм къа­гъэ­хьазырыгъэ къашъохэм зэхахьэр къагъэбаигъ. Олимпиа­дэм хэлэжьэгъэ шъолъыр пэпчъ ибыракъ щагъэбыбэтагъ.

ДЕЛЭКЪО Анет.