ЕджапIэм апэрэ лъэбэкъу зыщычIэтыдзагъэм къыщегъэжьагъэу шIэныгъэ гъогоу тызытехьагъэр кIэлэегъаджэм къыддегощы. Ар сыдигъуи IэпыIэгъу къытфэхъу, ятIонэрэ ным фэдэу къытшъхьащыт. ТызэрэзекIощтыр тэзыгъэлъэгъоу, тишэн-хэбзэ дахэхэр тэзыгъашIэу, тызыпIурэр кIэлэегъаджэр ары.

Мэлгощ Лидэ ицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу кIэлэегъэджэ сэнэхьатыр къыхихыгъагъ.

— Язгъэхьыщт предметыр къыхэсхыным бэрэ сегупшысагъэп, — къытфеIуатэ Мэлгощ Лидэ. — Адыгабзэр тэзыгъэхьыщтыгъэ ШъэоцIыкIу Арамбый иурокхэр сыдигъуи сшIогъэшIэгъоныщтыгъэх. Ащ къызэриIуа­тэрэм узIэпищэщтыгъ, уезэщыщтыгъэп. Тарихъыр, шэн-хабзэхэр зыпхырыщыгъэ рассказхэр щыIакIэм рипхыщты­гъэх. Ахэр гущыIэжъхэмкIэ, Iоры­IуатэхэмкIэ къыгъэбаищтыгъэх. Хэтрэ кIэлэегъаджи ипредмет кIэлэцIыкIухэм шIу зэраригъэлъэгъущтым пылъ, ащ пае екIолIакIэхэр къеугупшысых, ау ШъэоцIыкIу Арамбый пстэуми къахэщыщтыгъ.

Ащ синыдэлъфыбзэ гуфэбэныгъэу фысигъэшIыгъэр сигъашIэ щычIэсымынэным фэшI адыгабзэр язгъэхьынэу къыхэсхыгъ.

Гухэлъэу ышIыгъэр къыздигъэ­хъуным пае Лидэ гурыт еджа­пIэр къызеухым Адыгэ къэралыгъо университетым илъэпкъ факультет чIэхьагъ. Пшъэшъэ ныбжьыкIэр илэгъухэмкIэ щысэтехыпIэу илъэс еджэгъухэр зэринэкIыгъэх ыкIи 1997-рэ илъэсым кIэлэегъэ­джэ сэнэхьатыр зэрэзэригъэгъо­тыгъэр къэзыушыхьатырэ дипломыр ыIыгъэу университетым къычIэкIыгъ.

— Адыгэ республикэ гимназием кIэлэпIоу апэ сыкъыIу­хьагъ, — еIо Лидэ. — Нэужым адыгабзэр язгъэхьынэу езгъэжьагъ. Мы предметыр зэрагъэшIэным ыпэкIэ еджапIэм чIэсхэр купи­тIоу тэгощых. Адыгэхэу, бзэр нахь зыIэкIэлъхэмрэ урысхэу ар зэзгъэшIэнэу езыгъажьэхэрэмрэ.

Адыгэ унагъо къикIыгъэ кIэлэеджакIохэу иныдэлъфыбзэ зэзыгъашIэхэрэр ары Лидэ ри­гъа­джэхэрэр. Я 5-рэ классым къыщегъэжьагъэу гимназиер къаухыфэ адыгабзэм, тишэн-хабзэхэм, тарихъым кIэлэеджа­кIохэр нэIуасэ афешIых, нахь игъэкIотыгъэу зэрашIэщтым дэлажьэ. — СиIофшIэнкIэ анахь мэхьанэ зэстырэр кIэлэеджакIомэ яныдэлъфыбзэ аIулъыныр ары, — къеIуатэ Лидэ. — Къалэм къыщыхъугъэу, щапIугъэ сабый­хэм Iоф адасшIэ хъумэ, екIолIэкIэ зэфэшъхьафхэр къызфэсэгъэфедэх. Урокыр ашIогъэшIэгъон зыхъукIэ, зэхахыгъэр агу раубытэщт, яшIэныгъэхэм ахагъэхъо­ным пылъыщтых.

Мэлгощ Лидэ ригъэджэгъэ кIэлэеджакIохэм зэрифэшъуашэу тхэнхэ, еджэнхэ алъэкIэу гимназием къычIэкIых. Анахьэу Iоф зыдишIэрэ лъэныкъохэм ащыщ кIэлэеджакIомэ тишэн-хабзэхэр, цIыф цIэрыIоу тиIэхэр аригъэшIэнхэр. Ахэр агу къинэжьынхэм фэшI фильмхэр арегъэлъэгъух, тхылъхэм къафеджэ. Джащ фэдэу лъэпкъым ыбзэ имэхьанэ къэзыIэтырэ мэфэкI Iофтхьабзэхэу республикэм щызэхащэхэрэм Лидэ икIэлэеджакIохэр игъусэхэу ахэлажьэ.

— Адыгабзэм и Мафэ ипэ­гъо­кIэу гъэтхэпэ мазэм Iоф­тхьабзэхэр илъэс къэс тиеджапIэ щэкIох. КIэлэеджакIохэр лъэшэу фэчэфхэу ахэм ахэлажьэх. Усэхэм къяджэх, сочинениехэр атхых, нэмыкI зэнэ­къокъу гъэшIэгъонхэри афызэхэтэщэх. Къыхэзгъэщы сшIоигъу тикIэлэ­еджакIохэр республикэ зэнэкъо­къухэм зэрахэла­жьэхэрэр, хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэри къызэрахьыхэрэр, — тыщегъэгъуазэ тигущыIэгъу. Республикэ олимпиадэхэм Лидэ ригъэджэрэ кIэлэеджакIо­хэм апэрэ чIыпIэр нэбгыритIумэ къыщахьэу бэрэ къыхэкIы. Ащ къеушыхьаты тигущыIэгъу адыгабзэм ыпсэ хэлъэу зэрэфыригъаджэхэрэр.

Адыгабзэм изэгъэшIэн, икъэу­хъумэн нахь анаIэ зыщытырагъэтырэ еджапIэхэу АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ къыгъэнэфагъэхэм Лидэ Iоф зыщишIэрэ гимназиер ахэхьагъ. Мыгъэ я 3-рэ илъэс хъугъэу пилотнэ проектым тетэу мэлажьэх. Ащ елъытыгъэу яIоф­шIэн зэрэзэхащэрэм зэхъокIыныгъэхэр фэхъугъэх.

— АдыгабзэмкIэ пилотнэу агъэнэфэгъэ учреждение пэпчъ сомэ миллион къыфатIупщыгъ. МылъкумкIэ тищыкIэгъэщт Iэмэ- псымэхэр къытфащэфыгъэх. Телевизор ин, ноутбук къыта­тыгъ, кабинетхэм бзитIукIэ тхыгъэ карточкэхэр апытлъа­гъэх, нэмыкIхэри тиIэ хъугъэ, — къыт­феIуатэ Лидэ. — ЩыIэныгъэм къыздихьырэ зэхъокIыныгъэу, кIэу къежьагъэхэр тиIэпыIэгъоу джы тиIофшIэн зэхэтэщэ.

ТигущыIэгъу ригъэджэрэ кIэлэеджакIохэр зэнэкъокъухэм зэрахэлажьэхэрэм дакIоу ежьыми ащ фэдэ Iофтхьабзэхэм мэхьанэшхо ареты. «АдыгабзэмкIэ ыкIи литературэмкIэ видеоурок анахь дэгъу» зыфиIорэ зэнэкъокъур блэкIыгъэ илъэсым гъэтхапэм республикэм апэрэу щызэхащагъ. Ащ Мэлгощ Лидэ хэлэжьагъ ыкIи текIоныгъэ къы­щыдихыгъ. Джащ фэдэу яшIэныгъэхэм зыщахагъэхъощт курсхэм агъэкIорэ кIэлэегъаджэхэм тигущыIэгъу лекцие къащыфеджэ.

АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ дэжь щызэхащэгъэ экспертнэ купым тигущыIэгъу хагъэхьагъ. Ащ къыдыхэлъытагъэу республикэм ит гурыт еджапIэхэр къакIухьащтых, ахэр ауплъэкIущтых.

ГумэкIыгъо шъхьаIэу Лидэ къыхигъэщыгъэр кIэлэцIыкIухэм адыгабзэр икъу фэдизэу зэра­IэкIэмылъыр ары. Классым бзэр дэгъоу зышIэрэ ыкIи ар икъоу зыIумылъ сабыйхэр зэдисхэу къыхэкIымэ, зэфэдэу ебгъэджэнхэр къин. Ны-тыхэми ныдэлъфыбзэмкIэ къэгущыIэнхэр къя­хьылъэкIэу бэрэ къызэрэхэкIырэр кIэлэегъаджэм къыхегъэщы. Унагъом адыгабзэр щамыгъэфедэ хъумэ, сабыйми ар ышIэ­рэп. Ар икIэрыкIэу зэригъэшIэныр къин къыщэхъу. Мыщ дэжьым къыхэзгъэщы сшIоигъу, Мэлгощ Лидэ фэдэ кIэлэегъаджэхэм апсэ хэлъэу сабыйхэр ныдэлъфыбзэм зэрэфырагъаджэхэрэр. Адыгабзэр агъэбзэрабзэу, литературэр зэрифэшъуашэу ашIэным фэшI аIэ къихьащтыр агъэцакIэ. ДжэгукIэ е нэмыкI екIолIэкIэ зэфэшъхьафхэр агъэфедэзэ бзэр нахь куоу сабыйхэм арагъашIэ.

Щысэ зытепхын кIэлэегъаджэу зэрэщытым дакIоу Лидэ унэгъо дахэ зэришIагъэр къыхэзгъэщы сшIоигъу. Ишъхьэгъусэрэ ежьыр зэгурыIоныгъэ азыфагу илъэу сабыитIу зэдапIу, янэ-ятэхэм шэн-хэбзэ дахэу къахалъхьагъэ­хэр яIэубытыпIэу якIалэхэри агъасэх.

Лидэ лэжьэкIо унагъо къихъу­хьагъ. ХъутIыжъ Аслъанрэ Све­тэрэ пшъэшъиплIырэ зы кIалэрэ апIугъ, алъэ тырагъэуцуагъэх. Ахэм агукIэ къыхахыгъэ сэнэхьатыр зэрагъэгъотыным нымрэ тымрэ фэлэжьагъэх. Ащ дакIоу цIыфыгъэр, гукIэгъур ягъогогъуным пылъыгъэх, ягухэлъ къызэрадэхъугъэр непэ тинэрылъэгъу.

Абрэдж Сэтэнай.