«ИпэжыпIэкIэ жыпIэнумэ, егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэм къару нэхъыщхьэ дыдэу хэлъыр абы хэт дэтхэнэри — егъэджакIуэри абы и нэIэм щIэт ныбжьыщIэри — зэлIалIэ Iуэхум ехъулIэныгъэ къыпэкIуэну зэрыщыгугъырщ.

А гурыщIэр лэжьыгъэм хэмылъмэ, абыхэм зэфIах псори мыхьэнэншэ мэхъу, Iуэхум узыIэпызышэу хэлъри хокIуэ­сыкI. Гугъу зэрехьам гуфIэгъуэ къызэрыпэкIуэнур зи фIэщ хъу сабийращ пщэдейрей махуэм зи гур къабзэу, зи лъэр жану хыхьэфынур. «Сэ мы Iуэхур слъэкIащ!» — псалъэхэр зыхуэ­арэзыжу, игукIэ нэхъ мыхъуми, еджакIуэм зыжриIэжамэ, ар педогогикэ лэжьыгъэфI зэфIэха хъуауэ аращ, зыгъэзэщIа сабийми ар абы хуэзыгъэуша унэтIакIуэми я зэхуэдэ текIуэныгъэу».

Апхуэдэу къелъытэ Дзэлы­къуэ щIыналъэм хиубыдэ Къармэхьэблэ жылэм дэт курыт школ N2-м и егъэджакIуэ — Сонэ (Гъэунэ) Риммэ Хьэсен и пхъум. Егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ Iэ­на­тIэм илъэс 35-м нэсауэ пэрытщ Риммэ икIи зы махуи къэхъуа­къым ар и лэжьыгъэм щытезэша, фIэмыфIу дерсым щыщIыхьа. Апхуэдэ Iуэху зе­хьэкIэм и лъаб­жьэр егъэджа­кIуэм и IэщIагъэм, сабийхэм яхуиIэ лъагъуныгъэ къабзэращ, бгъэдэлъ щIэныгъэр и гъэсэнхэм я пащ­хьэ щрилъхьэкIэ, езыми зыдэлажьэхэми зыхащIэ гурыщIэращ.

— Мыхьэнэшхуэ иIэщ уи IэнатIэм уфIэфIу упэрыхьэу ар къызыхуэтыншэу зэрепхьэкIыным ухущIэкъуу ущытыным. Псом хуэдэжкъым уи лэжьы­гъэр цIыхум, сабийм епхамэ, — и гупсысэхэмкIэ къыддогуашэ Сонэр. — Абы и лъэныкъуэкIэ сэ насыпыфIэу зыкъызолъытэж — сабийхэм сазэрыдэлэжьэным сыхуэпащIэу школым сокIуэ, нэхъыфIу сэ схэлъымкIи ихъуре­ягъкIэ щыслъагъум фIымкIи си гъэсэнхэм сахуэупсэну сыщIо­хъуэпс. Апхуэдэ си гурыщIэхэр щIагъэбыдэ езгъэдж анэдэлъхубзэмрэ лъэпкъ литературэмрэ ныбжьыщIэхэм ящыщ куэд дихьэхыу зэрыслъагъум. Я ныбжьым теухуауэ жыпIэмэ, еджэныращ школакIуэхэм нэхъ къа­лэ­нышхуэу гъащIэм щаIэр. Дауи, унагъуэм щызэфIахыпхъэ лэжьыгъэми мыхьэнэ ямыIэу жысIэркъым. ИтIани, еджэным щызыIэрагъэхьэ ехъулIэныгъэ­хэращ сабийм и щхьэм хуи- щIыж пщIэр зыIэтыр, абы къыхуащI гулъытэм хэзыгъахъуэр, адэкIэ къыпэщылъ гугъуехьхэм зэрыпэлъэщыфын къаруущIэ къыхэзылъхьэр. Апхуэдэ гуращэхэр зи гум илъ щIэблэ къэгъэтэджынымкIэ егъэджакIуэм иIэ мыхьэнэр къыпхуэмылъы­тэнщ. Курыт школым адыгэбзэр щезыгъэдж IэщIагъэлIхэм я пщэрылъхэм иджыри къыхохъуэ сабийр хэкупсэу, и анэдэлъхубзэми щалъхуа щIыналъэми я къыщхьэщыжакIуэу гъэсэныр.

ЕгъэджакIуэм иIэ апхуэдэ гупсысэ дахэхэм я къежьапIэр ар къызыхэкIа унагъуэращ здэщыIэр. Риммэ Къармэхьэблэ къуажэм къыщалъхуащ. Ар къы­щыхъуа унагъуэр адыгэ хабзэрэ нэмысрэ зэрылъщ, щIэныгъэм пщIэ щыхуащIщ. Абы и адэ-анэу Гъэунэхэ Хьэсенрэ Масирэтрэ Мухьэмэд зыфIаща я щIалэ закъуэри япхъухэу Муслъимэт, ФатIимэ, Риммэ сыми къагъэтэджащ а лъэпкъ фIыгъуэхэр я гъуэгъэлъагъуэу. ЗэрыбыныиплIым я нэхъыщIэ дыдэ Риммэ еджэныр хъарзынэу къехъулIэу, жылагъуэ Iуэхухэми хуэжыджэру школ гъащIэр ирихьэкIащ. Предмет псори фIыуэ илъагъуми, адыгэбзэмрэ литературэмрэ и гум нэхъ къыдыхьэрт пщащэм икIи и мурадт курыт школ нэу­жьым адыгэбзэмкIэ егъэджакIуэ IэщIагъэм хуеджэну. Риммэ зэрыжиIэжымкIэ, апхуэдэ хэхыныгъэ ищIынымкIэ щапхъэ хуэ­хъуат анэдэлъхубзэр я къуажэ дэт школым илъэс куэдкIэ щезыгъэджа и адэшхуэ Гъэунэ Ахьмэдрэ Риммэ егъэджакIуэу иIа, иджы ди Къэбэрдей-Балъкъэр радиом и адыгэ къудамэм и лэжьакIуэ, журналист цIэрыIуэ МахуэлI Хъэджэтрэ. Абыхэм я жыIэм тету, пщащэ цIыкIур 1986 гъэм щIэтIысхьащ КъБКъУ-м и тхыдэ-филологие факультетым и урысыбзэ-адыгэбзэ къудамэм. Куэд дэмыкIуи школым лэжьапIэ уващ, зэрылажьэм хуэдэури еджэныр зэфIихащ.

Зыхуеджа IэщIагъэмкIэ щIэныгъэ нэхъыщхьэ зэзыгъэгъуэта Риммэ зыщIэхъуэпса IэнатIэм щIэх дыдэу Iузэгъащ. Иригъаджэ сабийхэри, къыдэлажьэхэри, школым и унафэщIхэри дахьэхат егъэджакIуэ жыджэрым икIи гумызагъэм и Iуэху зехьэкIэм. Дерс зэIухахэр щIэх-щIэхыурэ езыгъэкIуэкI, лэжьыгъэм щIэщыгъуагъэ гуэрхэр сыт щыгъуи хэзылъхьэну хущIэкъу егъэджа­кIуэм сабиипсэм и IункIыбзэIухыр псынщIэу къигъуэтащ. Абы зэрыжиIэмкIэ, дэтхэнэ цIыхуми, и ныбжьми къызыхэкIа лъэпкъми емылъытауэ, пщIэ хуэщIыпхъэщ. Сабийм, псом хуэмыдэу иджырей щIэблэм, зыхегъэщIэн хуейщ зэфIэкI зэрыбгъэдэлъыр, наIуэми щэхуми зэчий гуэр зэрыбгъэдэлъыр. ЕгъэджакIуэм и къалэну къелъы­тэ а зэчийр къэхутауэ адэкIи зегъэужьыныр. Апхуэдэ лэжьэ­кIэм фIыгъуэ куэд къыхудэкIуащ Сонэм.

— Методикэ и лъэныкъуэкIэ Iэзагъышхуэ хэлъу еухуэ Сонэ Риммэ и урокхэр. Зи лэжьы­гъэм хуэпсэхьэлэл егъэджакIуэм нэхъ Iэмал щхьэпэхэр къигъэсэбэпурэ, и еджакIуэхэр предметым сыт хуэдизкIи зэрыдригъэхьэхыным хэтщ. Абы и лэжьэкIэр хуэгъэпсащ дэтхэнэ сабийми и зэфIэкIхэр наIуэ къэщIыным. Езым и лэжьыгъэ бгъдыхьэкIэхэр Iуэхум хипщэкIэрэ, егъэджакIуэм школакIуэхэм яIэ зэфIэкIым зрегъэужь. «Сабийхэм я гуп­сысэм лъэныкъуэ куэдкIэ зе­гъэужьын» технологиещIэр лэ­жьыгъэм хэпща хъунымкIэ Iуэхугъуэ куэд ирегъэкIуэкI. Еджа­кIуэ цIыкIухэр егъасэ, Iуэхугъуэ гуэрхэм кIэлъыплъыфу, къахутэфу, зрагъапщэфу, я еплъыкIэхэр хьэкъыгъэ хэлъу къагъэлъэ­гъуэфу, къазэрыщыхъуар жаIэфу. А Iуэхугъуэ псори сэбэп мэхъу сабийхэр езым я акъылкIэ тэмэму гупсысэфу, нэгъуэщIым щымыгугъыу и ныбжь елъытакIэ сыт хуэдэ Iуэхуми жыджэру бгъэдэувэфу, — жеIэ Къармэхьэблэ дэт курыт школ N 2-м и унафэщI Мэргъущ ФатIимэ. – А псоми я щыхьэт наIуэщ егъэджакIуэм и ехъулIэныгъэхэр. Къэтщтэнщи, иужьрей илъэс зыбжанэм къэхъуакъым Сонэм и гъэсэнхэр республикэ, район зэпеуэхэм жыджэру щыхэмыта, абыхэм я утыку щIэныгъэфIхэр къыщагъэлъагъуэ­рэ текIуэныгъэхэри къыщахьу. Римми абы иригъаджэ ныбжьыщIэхэри ехъулIэныгъэ яIэу зы­хэтахэм ящыщщ «Адыгэ дуней», «Си бзэ — си псэ, си дуней», «Радиожурналист ныбжьыщIэ» республикэпсо зэпеуэхэр, «Псори сщIэну сыхуейщ» Сабий акъылыфIэхэм я дунейпсо зэхьэзэхуэр, «Сыщалъхуа си щIыналъэ» щIыуэпс-хэкурыдж эстафетэр, тхылъеджэхэм я щIыналъэпсо конференцыр, нэгъуэщIхэри.

IуэхущIапIэм и пашэр апхуэ­дэу гу зэIухакIэ ирогушхуэ Сонэм хуэдэ егъэджакIуэфI школым зэрыщылажьэм. Iуэху зехьэкIэ дахэ зыбгъэдэлъ, класс унафэщIхэм я школ зэгухьэныгъэм илъэси 6 лъандэрэ и пашэу щыт егъэджакIуэм и нэIэм щIэтщ класс гупитI. Абыи къегъэлъагъуэ Риммэ унэтIакIуэфIу, гъэсакIуэ Iэзэу зэрыщытыр. Пэжу, щIэблэр фIым хуэзыущий, щIэныгъэ зэгъэгъуэтыным хуэзыгъэпабгъэ цIыху зэпIэзэрыт гупым яхэтыныр куэд и уасэщ.

Сонэ Риммэ утыку ириша сабий жыджэрхэм я бжыгъэр куэд мэхъу. Абыхэм яхэтщ я егъэджакIуэр щапхъэ зыхуэхъуу абы и лъагъуэм ирикIуэныр къыхэзыхахэри. Апхуэдэхэщ, къапщтэмэ, адыгэбзэмрэ литературэмрэ республикэм и курыт школхэм мы зэманым щезы­гъэджхэу Чыржын Раметэ, Гугъуэт Iэмирэт, Лу ФатIимэ сымэ, нэгъуэщIхэри. Егъэджа­кIуэм ноби и мащIэкъым зи зэфIэкIым иригушхуэ, ирипагэ ныбжьыщIэхэр. АнэдэлъхубзэкIэ ябгъэдэлъ щIэныгъэ куур зэпеуэ зэмылIэужьыгъуэхэм я утыкушхуэхэм нобэ къыщагъэлъагъуэ Риммэ и еджакIуэхэу Къэшэж Марат, Мэкъуауэ Лианэ, Кумыщ Элинэ, Мырзэкъан Ларинэ, Лыхь Алинэ сымэ. Абыхэм зыIэрагъэхьэ ехъулIэныгъэхэм Сонэм и лъэр нэхъри нэхъ жан ещI, лэжьыгъэщIэхэм трегъэгушхуэ.

— Уигурэ уи псэрэ зэIухауэ ущымыту, шыIэныгъэ инрэ гуапагъ мыкIуэщIрэ пхэмылъу сабийхэм уадэлэжьэфынукъым. Ар зэщхь хъунур макъ уимыIэу уэрэд жыпIэну утыкум укъихьэныращ, — жеIэ Риммэ. — А гуращэу лажьэ дэ, егъэджакIуэхэм, сыткIи щIэгъэкъуэни чэнджэщэгъуфIи къытхуохъу ди школым и унафэщIхэр. Абыхэм сыт щыгъуи къыддаIыгъщ анэ­дэлъхубзэм и пщIэр къэIэтыным хуэгъэпсауэ школым къыщетхьэжьэ Iуэху дахэхэр, езыхэри щIэх-щIэхыурэ мэхъу абыхэм я жэрдэмщIакIуэ.

ЗэфIих лэжьыгъэ екIум хуо­кIуэ Риммэ и щIыбагъ къыдэт унагъуэ дахэри. Абырэ и щхьэгъусэ Вячеславрэ зэгурыIуэрэ зэдэIуэжрэ, пщIэрэ нэмысрэ яку дэлъу къызэдогъуэгурыкIуэ илъэс куэд лъандэрэ. Абыхэм къащIэхъуащ хъыджэбзищ: Маринэ, Iэсият, Элинэ. Бынхэм ящыщ дэтхэнэми курыт школри я щIэныгъэм адэкIэ щыхагъэ­хъуа еджапIэ нэхъыщхьэхэри фIы дыдэу къаухащ. Маринэ КъБКъУ-м и медицинэ факультетыр, Iэсият — экономикэ къудамэр къаухауэ мэлажьэ. Ахэр унагъуэ хъуащ. Хъыджэбзхэм я нэхъыщIэ Элинэ ди университетым щIэсщ, юрист IэщIагъэм хуеджэу. КъащIэхъуэ щIэблэм я ехъулIэныгъэхэм я гур дэгуфIэу, зыпэрыт IэнатIэхэм езыхэри щыщапхъэу мэпсэу Сонэ зэщхьэгъусэхэр.

ЩIыналъэ егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ IэнатIэм хэлъхьэны­гъэфI хуэзыщI Сонэ Риммэ дохъуэхъу узыншагъэ быдэ иIэу, унагъуэ насыпрэ IэнатIэм кърит дэрэжэгъуэрэ щымыщIэу куэдрэ лэжьэну, псэуну.

ЖЫЛАСЭ Маритэ.