Бзэр лъэпкъым ыпс, ылъапс. Ныдэлъ­фы­бзэр зымы­шIэжьырэр лъэп­къынчъэ мэхъу. Дунаим къытехъуагъэ пэпчъ иныдэлъфыбзэ лъым хэлъэу къэхъу, ау зиакъыл мыуцугъэ сабый цIыкIур зэ­хи­­хырэ бзэм техьэ, рэгущыIэ.

ГухэкI нахь мышIэми, къалэм дэс адыгэхэм яныдэлъфыбзэ мэкIэ-макIэу чIанэ, урысыбзэкIэ зэдэгущыIэх.

Мыгу Анжелэ илъэс пчъагъэ хъугъэу къыткIэхъухьэрэ сабыйхэм адыгабзэр арегъашIэ, тилъэпкъ ишэн-хэбзэ дахэхэр ахелъхьэх. ЦIыкIу зэхъум щэ­фэн-щэжьыным зыфигъэзэнэу фэягъ, ау кIэлэегъэджэ унагъо къызэрихъухьагъэм ыпкъ къи­кIыкIэ мы сэнэхьатым ыгукIэ зэрэфэщагъэр къыгурыIуагъ ыкIи ищыIэныгъэ гъогу рипхыгъ. Янэ илъэс пчъагъэрэ кIэлэпIоу кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм щылэ­жьагъ, ятэ гурыт еджапIэм кIэ­лэегъаджэу Iутыгъ, ятэшэу КIыкI Хьисэ композиторэу, музыкальнэ-кIэлэегъэджэ факультетым икъызэIухын зи­Iа­хьышIу хэзылъхьагъэхэм ащыщыгъ.

— Сянэжъэу КIыкI Гощнагъо ныо Iушэу, губзыгъэу, къуаджэм упчIэжьэгъоу дэсыгъэхэм ащыщыгъ. Адыгэ шэн-хабзэр къытхилъхьагъ. Непэ къызнэсыгъэм чIыпIэ къин сызифэкIэ сыгукIэ зэсэIожьы, «сянэжъ мы чIыпIэм сыда ышIэщтыгъэр?» сэIошъ. Сыпшъэшъэжъыягъ джыри «кIэ­лэегъэджэ дэгъу пхэкIыщт, си­пшъашъ» къысиIо зэхъум. Ары IэубытыпIэу сфэхъугъэр. Зы такъикъи сырыкIэгъожьырэп сищыIэныгъэ кIэлэегъэджэ сэнэхьатым зэреспхыгъэр, — еIо Анжелэ.

Мыгу Анжелэ Нэшъукъуае дэт гурыт еджапIэр къызеухым, Адыгэ кIэлэегъэджэ училищым чIэхьагъ, щеджагъ. Ар къызеу­хым, унагъо ихьагъэу щыты-гъэти, Джэджэхьаблэ дэт гурыт еджапIэм пионервожатэу Iу­хьагъ. Илъэсищэ ащ Iоф щишIагъэу Мыекъуапэ къэкIожьыгъэх ыкIи джащ къыщегъэжьагъэу Адыгэ республикэ гимназием щэлажьэ. Илъэсихэ кIэлэпIоу Iоф ышIагъ, нэужым адыга­бзэмкIэ кIэлэегъаджэу лэжьэнэу ригъэжьагъ. Илъэс 23-рэ хъугъэу ыгукIи, ыпсэкIи фэщагъэу адыгабзэр кIэлэеджэкIо цIыкIухэм арегъашIэ. А 1-рэ классым къыщегъэжьагъэу я 4-рэ классым нэс ащеджэрэ кIэлэеджакIохэм игъэкIотыгъэу ныдэлъфыбзэр аIуелъхьэ. Iоф ышIэзэ апшъэрэ гъэсэныгъэ зэригъэгъотыжьыгъ, джащ фэдэу шIэныгъэхэм зыщахагъа­хъорэ курсхэм ренэу ахэлажьэ.

— Тиадыгабзэ щымыIэжьымэ тилъэпкъи, тихабзи кIодыщт. Бзэр ары лъэпкъыр щызгъа­Iэрэр, зыгъэпсэурэр. Республи­кэм иIэшъхьэтетхэм, шIэныгъэлэжьхэм, цIыф цIэрыIохэм лъэпкъыбзэм икъызэтегъэнэн лъэшэу анаIэ тет, ащ фэгъэ­хьыгъэ Iофтхьабзэхэр жъугъэу зэхащэх. Аужырэ илъэситIум адыгабзэр языгъэхьырэ кIэлэ­егъаджэхэм атхырэ диктантым тыхэлэжьагъ, сэ сшъхьэкIэ хэу­къоныгъэ хэзымышIыхьагъэхэм ащыщ сыхъугъ ыкIи Адыгэ Хасэм ищытхъу тхылъ къыс­фагъэшъошагъ, — къеIуатэ ти­гущыIэгъу.

Къалэм дэс сабыйхэм адыга­бзэр ябгъэшIэныр IэшIэхэу щы­тэп, сыда пIомэ тыдэ загъэзагъэми зэхахырэр урысыбз. Ащ дакIоу унагъоми ныдэлъфыбзэр щамыгъэфедэ зыхъукIэ гущы­Iэщтхэр хэгъэкIи, къагурымыIо мэхъу. Мыщ дэжьым кIэлэ­егъаджэм ипшъэрылъ хэхъо. Мыгу Анжелэ адыгабзэр аригъэшIэным пае хэушъхьафы­кIыгъэ программэмкIэ Iоф ешIэ. ДжэгукIэ шIыкIэм тетэу иеджэгъу сыхьатхэр зэхещэх, Iуры­Iупчъэхэр бэрэ егъэфедэх. Джащ фэдэу проектнэ IофшIэнхэр, гущыIэхэр зэхагъэуцонхэр, сурэт диктантхэр атхынхэр, ребусхэр ашIынхэр кIэлэеджэкIо цIыкIухэм лъэшэу якIас.

— Сэ сшъхьэкIэ зэрэслъы­тэрэр, укIэлэегъаджэ хъумэ, еджапIэм уиегъэджэгъу сыхьат къэптэу укъычIэкIыжьымэ уиIоф­шIэн уухырэп. ЕджапIэр сшъхьэ илъ зэпыт, сэ шIэныгъэу сIэкIэ­лъыр сикIэлэеджакIохэм ахэслъхьаныр, сиурокхэм гушIохэзэ къякIолIэнхэр сипшъэрышъ шъхьаIэхэм ащыщэу сэлъытэ. КъыткIэхъухьэрэ лIэужхэм яныдэлъфыбзэ амыгъэкIодынэу, тишэн-хэбзэ дахэхэр къахэнэ­жьынхэу, къаухъумэнхэу сыфай, — еIо кIэлэегъаджэм.

Анжелэ ишIэныгъэхэм зэрахигъэхъощтым ыуж ит, ыпэкIэ лъэкIуатэ. Пилотнэ проектым ишIуагъэкIэ интерактивнэ пкъы­гъоу зэрагъэгъотыгъэхэр ащ чанэу егъэфедэх. Икласс аужырэ шапхъэхэм адиштэу гъэ­псыгъэ.

ГъэрекIо «АдыгабзэмкIэ анахь кIэлэегъэджэ дэгъу» зыфиIорэ зэнэкъокъум хэлэжьагъ ыкIи хагъэунэфыкIырэ чIыпIэ къыщыдихыгъ. Джащ фэдэу мы илъэсым мэзаем «Видеоурок анахь дэгъу» зыфиIорэм хэлэжьагъ ыкIи апэрэ чIыпIэр къыфагъэшъошагъ. Ащ нэмыкIэу конференциехэм ренэу ахэлажьэ, зэIухыгъэ урокхэр, мастер-классхэр къетых. Ри­гъэджэрэ кIэлэеджэкIо цIыкIу­хэри зэнэкъокъу зэфэшъхьаф­хэм ахэлажьэх, дэгъоу зыкъагъэлъагъо.

Лъэпкъым фэгъэхьыгъэ мэфэкI Iофтхьабзэхэм зэкIэми Адыгэ республикэ гимназиер ахэлажьэ. Адыгэ быракъым, Адыгэ шъуашэм я Мафэхэр ыкIи нэмыкIхэр хагъэунэфыкIых. Адыгабзэм и Мафэ фэ­гъэхьыгъэ Iофтхьабзэу зэхащэщтхэр джы агъэхьазырых, науч­нэ-практическэ конферен­цие-хэр, Iэнэ хъураехэр, зэIу­кIэ­хэр еджапIэм щыкIощтых.

Гимназием музей цIыкIу ща­гъэпсыгъэу, ижъыкIэ агъэфе­дэщтыгъэ Iэмэ-псымэ зэфэшъхьафхэр чIэлъых. КIэлэеджа­кIохэм тарихъыр арагъашIэ, шэн-хэбзэ дахэхэр къафаIуатэх.

— ИлъэситIукIэ узэкIэIэ­бэ­жьымэ «Социальное проектирование» зыфиIорэ кружокым хэт кIэлэцIыкIухэм ягукъэкIыкIэ музеир къызэIутхынэу хъугъэ. Типащэу КIыкI Нурети ащ къыдыригъэштагъ. Адыгэ шыкIэпщынэ, ижъыкIэ зэрэдэщтыгъэхэ пкъыгъо, адыгэ шъуашэхэр ыкIи нэмыкIыбэ ащ чIэлъ, — къеIуатэ Анжелэ.

Мыгу Анжелэ унэгъо дахэ иI. Исабыйхэм цIыфыгъэрэ адыгагъэрэ зэрахилъхьащтым ыуж ит. Адыгэ бысымгуащ, лъэпкъ шхын­хэр иунагъо икIыхэрэп. Икъорэлъф цIыкIухэм ныдэлъфыбзэр зэраригъэшIэщтым ыуж ит, уры­сыбзэм дехьыххэми, тэрэзэу къамыIуагъэми, къыкIарегъэIотыкIыжьы. Ныдэлъфыбзэм ибаиныгъэ арегъашIэ.

ДЕЛЭКЪО Анет.