Илъэс 30-м ехъугъ Тхьаркъохъо Сусанэ шIу ылъэгъурэ кIэлэегъэджэ сэнэхьатым, ныдэлъфыбзэм зафэлажьэрэр. Ащ Гъобэкъое гурыт еджа­пIэм адыгабзэмкIэ щырегъаджэх.

Тыгъуасэ фэд ежь гурыт еджапIэр къыухи, ищыIэныгъэ зыфэе сэнэхьатым зырипхы-гъэр ыкIи а лъэбэкъум зы мафи рыкIэгъожьыгъэп.

— ПсычIэгъ хъугъэ къуа­джэхэм ащыщэу Едэпсыкъуае сыкъыщыхъугъ, — къеIуатэ ти­гущыIэгъу. — Адыгэкъалэ тыкъагъэкощыжьи, гурыт еджапIэу N 3-р къыщысыухыгъ. ТхакIоу Теуцожь Хьабибэ сыригъэджагъ. Адыгабзэр къыхэсэзгъэхыгъэри, шIу сэзгъэлъэгъугъэри ары. Убзэ шIу плъэгъуныр, ащ уасэ фэпшIыныр хэтрэ цIыфи зэрипшъэрылъыр Хьабибэ къызгуригъэIуагъ. АщкIэ сыфэраз. Синыдэлъфыбзэ сырылэжьэным сищыIэныгъэ зэреспхыгъэм сырыкIэгъо­жьэу зыкIи къыхэкIыгъэп.

Тхьаркъохъо Сусанэ Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым иадыгэ отделение 1989-рэ илъэсым къыухыгъ. Ащ тефэу унагъо ихьагъ ыкIи зыщынысэ хъугъэ къуаджэу Гъо­бэ­къуае дэт гурыт еджапIэу N 6-м IофшIэныр щыригъэ-жьагъ. Непэ къызнэсыгъэми ащ Iут. Урысыбзэмрэ литературэм­рэ аригъэхьэу къыхэкIыгъ, ау Сусанэ иIофшIэн апэрэ мафэхэм къащегъэжьагъэу зыфигъэ­IорышIагъэр кIэлэцIыкIухэм адыгабзэр аригъэшIэныр ары.

— АдыгабзэмкIэ езгъэджэнхэу ары сызыфэягъэр,— къе­Iуатэ Сусанэ. — СэркIэ ныдэлъ­фыбзэр дунаим сызэрэхэплъэрэ амалэу щыт, орэд мэкъэмэ дахэу стхьакIумэ ит. Мы уахътэ тэ, адыгабзэм икIэлэ­егъаджэхэм, Iофыгъо шъхьаIэу тапашъхьэ итыр кIэлэеджакIохэр адыгабзэкIэ къэгущыIэнхэм ыкIи ягупшысэхэр тэрэзэу къыраIотыкIынхэм фэдгъэсэнхэр ары.

Адыгабзэм изэгъэшIэнкIэ гумэкIыгъо шъхьаIэу щытхэм ащыщ сыхьат пчъагъэу ащ къы­фыхагъэкIырэр еджапIэхэм зэ­ращымакIэр. Гъобэкъое гурыт еджапIэм а лъэныкъомкIэ Iофым изытет уигъэрэзэнэу щыт. ТигущыIэгъу къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, тхьамафэм адыгабзэм изэгъэшIэн сыхьати 3, адыгэ литературэм — сыхьати 2 къа­фыхагъэкIыгъ. Ежь Сусанэ я 5 — 11-рэ классхэр регъаджэх, пстэумкIи сыхьат 27-рэ ыIыгъ.

КIэлэцIыкIухэм яныдэлъфыбзэ ашIогъэшIэгъоныным пае кIэлэегъаджэм шIыкIэ зэфэшъхьафхэр егъэфедэх. Нэбгырэ пэпчъ екIолIэкIэ гъэнэфагъэ къыфыхихызэ, ишIэныгъэ елъы­тыгъэу гъэцэкIэнхэр ретых. Ащ дакIоу, егъэджэгъу уахътэм чанэу къыхигъэлэжьэнхэм фэшI куп-купэу зэтыреутыхэшъ, зэ­нэкъокъу афызэхещэ. ЗэдэгущыIэгъу шIыкIэри ныбжьыкIэхэм агу рихьэу Сусанэ къыхигъэщыгъ. КъафиIотэгъэ темэр къы­зэрагурыIуагъэр тест шIыкIэмкIэ еуплъэкIу.

— Егъэджэн шIыкIэ пстэуми бзэмкIэ анахь зишIуагъэ къакIоу хэсхыгъэр гущыIэлъэ диктантыр ары, — хегъэунэфыкIы тигущыIэгъу. — КIэлэ­еджакIохэм къагурымыIогъэ е ашIокъин гущыIэхэр пчъагъэрэ кIясэгъэтхыкIыжьы. ГущыIэм пае, пкъыгъуацIэм плъышъуацIэр игъусэу е зырызхэу зэ­рэдгъэфедэхэрэр. Тест тхыныр адыгэ литературэмкIи сэгъэфедэ, адыгэ хабзэр ябгъэшIэнымкIэ ар Iэрыфэгъу дэд.

КIэлэегъаджэм иIофшIэн ма­фэ къэс щигъэфедэу къытфи­Iотэгъэ шIыкIэхэм анэмыкIэу мэфэкI мафэхэм афэгъэхьыгъэ Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафэу зэхи­щэхэрэми ягугъу къытфишIыгъ. Адыгабзэм и Мафэ ипэгъокIэу тхьамафэм къыкIоцI зэнэкъо­къухэу «Сыд? Тыдэ? Сыдигъо?», «Адыгэ пшъашъ» ретэгъэкIокIых. Адыгэ шъуашэхэм къатегущыIэх, Iудэнэ хэдыкIынымкIэ заушэты, усэхэр къаIох. Класс нахь цIыкIухэр IупкIэу усэ къеджэным хэлажьэх, сочинениеу «Сыбзэ сидунай» атхы, сурэтхэр ашIых. НэмыкI мэфэкIхэри хагъэунэфыкIыхэу хабзэ: ным и Мафэ, тхакIохэр къызыхъугъэ мафэхэр, адыгэ ИлъэсыкIэр. Зэнэ­къокъум къащыхэщыхэрэм чIы­пIэхэр афагъэнафэх, амалэу яIэм елъытыгъэу шIухьафтын цIыкIухэр афашIыхэу мэхъу.

Тхьаркъохъо Сусанэ ригъэ­джэ­рэ кIэлэеджакIохэр шъолъыр, район конференциехэм, зэнэ­къо­къухэм, олимпиадэхэм ахэлажьэх, хагъэунэфыкIырэ чIы­пIэ­хэр къыдахых. ИкIыгъэ илъэ­­сым «АдыгабзэмкIэ видеоурок анахь дэгъу» зыфиIорэ респуб­ликэ зэнэкъокъум Сусанэ ятIо­нэрэ чIыпIэр къыщыдихыгъ.

Непэ адыгабзэр зэрэтшIокIодырэм иIофыгъоу тишIэныгъэлэжьхэри, общественностыри мымакIэу зыгъэгумэкIыхэрэм еплъыкIэу кIэлэегъаджэм фыри­Iэм тыкIэмыупчIэн тлъэкIыгъэп.

— Шъыпкъэ бзэр зэрэтшIо­кIодырэр, — еIо Тхьаркъохъо Сусанэ. — КIэлэегъаджэхэмкIэ тфэлъэкIырэр тэшIэ, ау щыIэныгъэм къыздихьыгъэ технологиякIэхэу телефоныр, интернетыр, телевизорыр зы­фэпIощтхэр тикIэлэцIыкIухэм лъэшэу къатекIох, кIочIэгъу тафырикъурэп. Щысэ къэсхьын. Я 5-рэ класситIу есэгъаджэх. Ахэр зызэбгъапшэ­хэ­кIэ, зым исхэр адыга­бзэкIэ дэгъоу мэгущыIэх ыкIи къагурэIо. Адрэ классым уры­сыбзэр лъэшэу къытекIуагъ, исыр зэкIэ зэдиштэу урысыбзэкIэ зэдэгущыIэх, упчIэу ястырэм джэуапэу къыратыжьырэр къыбгурыIонэу щытэп. Анахь гъэшIэгъоныр — зэкIэ къоджэдэсых, яунагъохэм арысхэр зэкIэ адыгэх. Джа классым зы шъэо­жъые ис. Сэгъатхэшъ, хэмыукъоу къетхы, гъэцэкIэнэу естырэр IупкIэу къеIуатэ. «Къэ­пIуагъэм сыда къикIырэр?» пIоу узеупчIыкIэ, къыIожьынэу ышIэрэп. Илъэс пчъа­гъэу Iоф зысшIэрэм ащ фэдэ къыхэкIы­гъэп. Илъэс тешIэ къэс ныдэлъфыбзэр зэрашIэрэм къызэ­рэкIичырэр тинэры­лъэгъу дэд ыкIи тигукъэошху.

ХэзгъэунэфыкIымэ сшIоигъу, кIэлэеджакIохэм яныдэлъфыбзэ зэрагъэшIэныр кIэлэегъа­джэм изакъоу фызэшIокIынэу щытэп. ХэткIи шъэфэп тиуна­гъохэм адыгабзэр нахь макIэу ащыIу зэрэхъугъэр. Гукъау нахь мышIэми, ны-тыхэм алъэны­къокIэ ар чIэнэгъэшху, нахьыбэ­хэм ныдэлъфыбзэм уасэ фа­шIырэп, ясабыйхэм ашIэн фаеу алъытэрэп.

Непэрэ мафэхэм плъэгъун плъэкIыщт ныдэлъфыбзэр щагъэзыезэ, нэмыкIыбзэхэмкIэ ясабыйхэм ны-тыхэр зэрадэгущыIэхэрэр. Ащ фэдэ ныр тэрэзэу зекIорэп, исабый егъэкIоды, шъхьэкIафэ имыIэу къегъанэ. Адыгабзэр кIэлэцIыкIум зэригъашIэмэ, адрэ бзэхэм язэгъэшIэн бэкIэ псынкIэ къыфэхъущт.

Ныдэлъфыбзэр лъэпкъым ыпсэу зэрэщытыр къыткIэхъу­хьэхэрэм агурыдгъэIон фае. Ахэр зэкIэрыпчынхэ умылъэкIы­нэу, пытэу зэпхыгъэх. Бзэ зимыIэр — лъэпкъэп. Адыгэхэм сыдигъуи ныдэлъфыбзэр пшIэным мэхьанэшхо ратыщтыгъ. Ар гущыIэжъыбэмэ къаушыхьаты.

Тиадыгэ лъэпкъ икъызэтегъэ­нэн унагъохэми, кIэлэегъаджэ­хэми зэдытиIоф зыхъукIэ, Iофыгъор зэшIохыгъэ хъущт.

Iэшъынэ Сусан.