Гъатхэр къэкIо

Гъатхэ! МэфэпчъымкIэ ар къихьагъ, ау ащ джыри бэрэ зызэблихъущт: зэ нэжгъ зэхэгъэхьэгъэ ошъуапщэу, жьыбгъэ псынкIэр щылъаеу, зэ ощхэу, зэ ос псынтIэу, зэ пчэдыжьыпэ нэгу лъэкIыхьагъэу тыгъэр макIэу щыIугушIукIэу, ини цIыкIуи унэм имызэгъэжьхэу, тыгъэм, фабэм, жьы шъэбэбзэ IэшIум афэлIагъэхэу. Арышъ, «къеблэгъэжь» тигъатхэ етэIо.

Гъатхэр — чIыопсыр зэ­фэдэкIэ къызыущыжьырэ лъэ­хъан. Ти Адыгей ар пасэу къы­фэкIо.

Гъэтхэпэ мазэм имэфэ фабэхэм псынкIэу зызэблахъун нэшанэ яIэми, гъэтхапэм къы­тэшIэкIыгъэ дунаир дэкIэжьы: чъыгхэр къэтIэмых, къызэIуехых пасэу, мэз къэгъагъэхэр — цикламенхэр, нэмыкIхэр къы­зэлъэхъух.

IофшIэныбэ зэтехьагъэхэм цIыфхэр афежьэх. ТыдэкIи чъыг­хатэхэр, губгъохэр, щагухэр, чъыгхэр ащаупкIыхьэх, къутэмэ гъугъэхэр гуахыкIых, чъыг лъа­псэхэр пагъэлыкIых, картоф па­сэр, бжьыныр агъэтIысых. Гъэтхапэм ыкIэм абрикос, чэ­рэз, черешнэ пасэхэр щэкъэгъагъэх. ХьацIэ-пIацIэхэм, шъом­пIэжъхэм, хьантIаркъохэм якIымэфэ тIысыпIэхэр къабгы­нэх. Къыблэ фабэм къолэбзыухэр къебыбыкIыжьых — пчэндэхъухэр, пцIашхъохэр, къандж­хэр зэпэчэчэжьых, дунаир къы­зэгурэIожьы.

Гъатхэм хэпшIыкIэу мафэхэр нахь кIыхьэ мэхъух, огум нахь зыкъызэIуехы, тыгъэр къыдэкIоежьы, чIыгур хэпшIыкIэу къэфабэ. Мэлылъфэгъур — гурыт маз, коцыр, хьэр, нэ­мыкIхэр тхьэпэ шхъонтIэ цIыкIухэу къыхэплъых. «Гъэм кIыр егъашхэ» джары зыкIаIорэр. Къэгъэгъэ зэмылIэужыгъохэр — сиреныр, тюльпанхэр, нарциссхэр нэм къыкIэджагоу дахэу къызэIуехых. Жъоныгъуа-­кIэр — ящэнэрэ гъэтхэ маз, гъэмафэм икъежьапIэ Iут. Жъо­ныгъокIэ мазэм имафэ бэрэ зызэблехъу: зэ тыгъэр къи­жъукIэу, зэ ощхым ыцыпэ умы­лъэгъоу, ау нэрэ-Iэрэм щымы­Iэгъахэу уцужьэу, тыгъэри щхыпцIэу къыкъоплъы­жьэу. Мы уахътэм акацэр, къум­былыр, чъыгаер, къужъыр мэкъэгъа-­ гъэх.

Илъэс еджэгъур жъоны­гъуа­кIэм ыкIэм аухы, тыдэкIи зэ­фэдэу аужырэ мэфэкI оды­джыныр къащытео. Гъатхэу къытфакIоу къихьагъэр Тхьэм хэткIи мэфэ шъыпкъэ тфешI!

Инэшанэу алъытэхэрэр ­ Гъэтхапэр гъушъэу жъоныгъуакIэр цIы­нэмэ — пIасти хьалыгъуи тащыкIэщтэп. * * * Мэлылъфэгъур ощхылэмэ, жъоныгъуакIэм уц къашхъор хъоищт. * * * КъуанчIэхэр занкIэу набгъохэм ябыбылIэ­хэмэ, гъатхэр фэбэщт. * * * Пчэндэхъур плъэгъугъэмэ — гъатхэр пчъэ­Iум Iут. * * * Пасэу бзыухэр къэбыбыжьыгъэхэмэ, гъатхэр зэдиштэу фэбэщт. * * * ТыгъапIэмкIэ бзыухэм набгъохэр щашIы­хэмэ, гъэмафэр чъыIэщт. МэфэкIэу къыхафэхэрэр Гъэтхапэм и 1-р —­ иммунитетым и Маф. НэмыкIэу къэпIон хъумэ, цIыфым ыпкъы­нэ-лынэ пэпчъ щылычым фэдэу псыхьагъэныр ары. Ащ паекIэ хэти зэрилъэкIэу зыфэса­къы­жьын, зыкъиухъумэжьын, лъэшэу ынаIэ зы­тетыжьын фае. * * * Гъэтхапэм и 8-р —бзылъфыгъэхэм я Дунэе маф. Анахьэу къы­хэгъэщыгъэн фаех ныхэр, нанэхэр, шыпхъухэр, шъхьагъусэхэр. Ныр — нэ. Ащ ыпсэ хэти тыхэшъыкIыгъ, тепIу, телэжьы. Ным ифабэ, иIашIу, игукIэгъу мыу­хыжь хэти куцI тфэ­хъурэр, джащ паекIэ гъунэнчъэу тыфэразэу Ным шъхьащэ фэтэшIы, тыщэIэфэ, ащ ыцIэ дгъашIоу къызде­тэхьакIы. Бзылъфыгъэ Iушым, дэгъум, гукIэгъум фэмышIапхъэ щыIа?! * * * Мазэм ыкIэм театрэм ыкIи культурэм яIофышIэхэм ямэфэкIхэр хагъэунэфыкIых. ЩыIэныгъэр зэрэщытэу театр, ащ шэпхъэ тэрэз иIэным мэхьанэшхо иI. Джащ фэд культурэри.  

«Мыщ имамэ зэрэдахэр»

Мафэр отI-псытI Iаети, Дамир кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм ымыгъакIоу инанэ унэм къыраригъэнагъ. Пчэдыжьым къызэущыжьым, шъаом хъупхъэ дэдэу зитхьакIыгъ, инанэ къыдеIэзэ зифэпэжьыгъ, шхагъэ. ЕтIанэ иджэголъэ дзыошхо илъ щыIэмэ джэхашъом тедзэгъэ алрэгъум къытыритакъуи, джэгуным диублагъ. Загъорэ нанэри фы­къоплъы, икъорэлъф цIыкIу щыгу­шхукIэу. Аузэ уахътэр кIуагъэ. Бы­лымхэм Iус фабэр афихьынэу Щамлэт унэм икIыгъ. Пчъэмакъэр зэхэзыхыгъэ Дамир псынкIэу унэшхом къычIэлъэти, пщэрыхьапIэм ишъхьангъупчъэ пхъэнтIэкIушхор Iуигъэуцуи теуцуагъ. «Сыдэу дэ­гъуа мыщ дэжьым ущытыныр! ЗэкIэ щагум щыхъуи, урамым рыкIуи олъэгъух!» — зэреIожьы шъэо­жъыем. ЕтIанэ янэ фэзэщыгъэу мо сабыир тIэкIу къэчэфынчъэ.

Нанэ щэлъэ нэкIыр зы IэмкIэ ыIыгъэу, адрэмкIэ адыгэ къэб цIы­кIур къопсымкIэ ыIапэ пылъэу къи­хьажьыгъ.

— «СикIэлэхъужъ цIыкIу духовкэмкIэ къэб фэзгъэжъэщт», — ыIозэ къыIугушIуагъ. Дамири игопэшхуагъ. Ау Щамлэт джыри зэрикIэу, кIуи пхъэнтIэкIум теуцо­жьыгъ, мо сабыир янэ фэзэщы-гъэу маплъэ. Нанэм ащ гу лъитагъэу, «уимами икъэсыжьыгъу» ыIуи, шъэожъыер пхъэнтIэкIум къы­ригъэуцохи, унэшхом ыгъэ­кIуагъ. Дамир джы мультикым еплъыщтыгъ. Къэлэпчъэ макъэр къэIугъ, нэрэ-Iэрэм пчъэр къы­Iуи-хи, Iэ ушъагъэу сабыим яни унэм къихьажьыгъ. ЕпIожьын имыщы­кIагъэу Дамир къызыщылъэти, янэ пэгъочъыгъ. Щамлэт гу лъитэнба, шъэожъыер янэ зэрэфэщагъэм, гушIозэ, «мыщ имамэ зэрэдахэр, мыщ имамэ зэрэхъупхъэр» ыIозэ, ыIыгъхэр къыIихыгъэх. Дамир ар гопэшхо зэрэщыхъугъэр къапшIэу IупшIэ убэрэпщыгъэ цIыкIумкIэ инанэ ыпшъэ зыкъыридзи къебэугъ, гушIомэ щхызэ янэ цызэм фэдэу дэпшыий, зэпибэухьажьыгъ. Ныр — ны, ар боу шъоум фэд.