Адыгеим итарихъ анахь чIыпIэ ин щызыубытырэ хъугъэ-шIагъэхэм ащыщ непэ хагъэунэфыкIы. Илъэс 26-кIэ узэкIэIэбэжьмэ, 1995-рэ илъэсым игъэтхапэ и 10-м, Адыгэ Республикэм и Конституцие аштагъ.

Адыгеир ащ къекIолIэным ыпэкIэ автономие иIэным фэзыщэгъэ гъогу кIыхьэ къыкIугъ. А статусыр иIэным апэ дэдэ 1922-рэ илъэсыр ары РСФСР-м и Лъэпкъхэм якомиссариат зыхэплъэгъагъэр. А илъэс дэдэм ибэдзэогъу мазэ и 27-м ВЦИК-м и Президиум зэхэсыгъоу иIа­гъэм Адыгэ автономнэ хэку щыIэным фэгъэхьыгъэ унашъор щаштэгъагъ.

1924-рэ илъэсым нэс ар Пшызэ-Черноморскэ краим хахьэщтыгъ, нэужым, 1934-м нэс, Темыр-Кавказ, етIанэ, 1937-рэ илъэсым нэс, Азовэ- Черноморскэ крайхэм ащы-­щыгъ, 1991-м нэс Краснодар краим хахьэщтыгъ. А илъэсым ибэдзэогъу мазэ и 3-м РСФСР-м и Апшъэрэ Совет зэхэсыгъоу иIагъэм Адыгэ автоном хэкур Советскэ Социалистическэ Адыгэ Республикэ щашIыжьыгъ, нэужым Адыгэ Республикэ хъугъэ. Ащ къыкIэлъыкIоу Советскэ Социалистическэ Адыгэ Респуб­ликэм и Апшъэрэ Совет аштагъ. 1992-рэ илъэсым игъэтхапэ и 17-м ащ апэрэ зэхэсыгъоу иIагъэм Советым хэтыщтхэр, комитетэу иIэщтхэр, ипэщэщтхэр щагъэнэфагъэх, Апшъэрэ хьыку­мыр, Апшъэрэ арбитражнэ хьы­кумыр агъэпсыгъэх, ахэм япэщэ­щтхэр, ягодзэщтхэр щыхадзыгъэх.

А мэзэ дэдэм и 24-м Адыгеим икъэралыгъо тамыгъэрэ ибыракърэ къыхахыгъэх, и 25-м гимнымрэ ахэм афэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэхэмрэ аштагъэх. Къэралыгъо тамыгъэр зыфэдэщтыр сурэтышIэу Мэрэтыкъо Долэт къэзыугупшысыгъэр, гимным игущыIэхэр тхакIоу МэщбэшIэ Исхьакъ, орэдышъор композиторэу Тхьабысымэ Умар атхыгъэх.

Ахэм ауж Конституцием ипроект ыуж ихьагъэх. 1994-рэ илъэсым ичъэпыогъу мазэ и 19-м Хэбзэихъухьэ ЗэIукIэр ащ хаплъи, игъоу ылъытагъ ыкIи цIыфхэри зэдытегущыIэнхэшъ яшIошIхэр къыраIотыкIынхэ фаеу зэдаштагъ.

ПсэупIэ пэпчъ зэхахьэхэр, зэIукIэхэр ащызэхащэхэзэ зытегущыIэхэм предложение минитIум ехъу къыхалъхьэгъагъ. Ахэм къапкъырыкIыхэзэ гъэтэрэзыжьын 50-м ехъу фашIыгъэу ЗэIукIэм изэхэсыгъо еджэгъуищырэ щыхаплъэхи, 1995-рэ илъэсым, гъэтхапэм и 10-м аштагъ.

Конституцием принципэу къыгъэуцухэрэр щыIэныгъэм щыпхырыщыгъэнхэм фэгъэза­гъэр Конституционнэ Хьыкумыр ары. 1997-рэ илъэсым АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм я XXIII-рэ зэхэсыгъоу иIагъэм, Конституцием ия 70-рэ статья диштэу, Конституционнэ палатэ щагъэпсыгъагъ. 2000-рэ илъэсым ишэкIогъу мазэ ар Конституционнэ Хьыкум ашIы­жьыгъ.

— Республикэм и Конституцие тишъолъыр иправовой системэ зыгъэIорышIэу, законхэм ямэхьанэ къэзгъэнафэрэ тхы­лъэу щыт. Къэралыгъо хэбзэ къулыкъухэмрэ пэщэ IэнатIэм Iутхэмрэ Закон ШъхьаIэм итхагъэхэм ашIомыкIынхэр япшъэ­рылъ шъхьаI. Адыгеим и Конституцие, УФ-м и Конституцие фэдэу, гуманизмагъэ зэрэхэ­лъымкIэ адрэхэм атекIы. Ащ цIыфхэм яфитыныгъэхэмрэ яшъхьафитыныгъэрэ апшъэу зэрэщытхэр къегъэпытэ, — къы­Iуагъ АР-м и Конституционнэ Хьыкум и Тхьаматэу ЛIыхьэтыкъо Аскэр иеплъыкIэ къыриIотыкIызэ.