Бзылъфыгъэхэм я Мафэ ипэгъокIэу щыIэныгъэм чIыпIэ гъэнэфагъэ щызыубытыгъэу, иIофшIэн гъэхъагъэхэр щызышIыгъэ анахь чанхэм, хъупхъэхэм ягугъу тшIэу хабзэ. Ахэм ащыщ непэ нэIуасэ шъузыфэтшIымэ тшIоигъор.

— Сэ сиIоф нэмыкI горэм сфызэшIуихыныр сыдигъокIи сыгу къысфидагъэп, сэр-сэрэу зэкIэри сшIагъэ, — еIо Джамырзэ Азидэ.

Ащ ищыIэныгъэ гъогу зэригъэ­псыгъэм, игъэхъагъэхэм уащыгъуазэ зыхъукIэ, а гупшысакIэр идевизэу зэрэпсэурэр къыбгурэIо. ЩыIэх бзылъфыгъэхэр Тхьэм дэхагъи, шъэбагъи, Iэдэбныгъи къахилъхьагъэу, ащ дакIоуи гушхохэу, лъэшхэу, сыд фэдэрэ Iофи къымыгъащтэхэу, къиныгъо горэ апэ къикIыгъэми къызхамыгъэщэу, ашъхьэ Iэтыгъэу ар къызэпачэу. Джахэм афэд Азидэ. Ынэгу узыкIаплъэкIэ ныбжьым зыпари зэримыхъокIыгъэу дахэ, ыгу илъ пстэур щыIэныгъэм къыщыдэхъоу, ащ пай ежь зыпари ымышIэрэм фэд. Ау ар аущтэу щытэп.

Зэгорэм шъурихьылIагъа адыгэ пшъэшъэжъые космонавт хъуным кIэхъопсэу? Азидэ нэIуа­сэ сыфэмыхъуфэкIэ сэ сыри­хьылIэгъагъэп. ИцIыкIугъом къы­щыублагъэу космонавт хъу­нэу ар фэягъ. Къинэу хэлъыри, уипсауныгъэкIи, уишIэныгъэхэмкIи, нэмыкI лъэныкъуабэхэмкIи узэрэфэхьазырын фаери дэгъоу къыгурыIощтыгъэх, ау ошъогум зыдэплъыекIэ, нэмыкI зыпарэми егупшысэжьынэу фэежьыщты­гъэп.

Адыгэхэм зэраIоу «о пIорэр арэп Тхьэм ыIорэр ары нахь». Азидэ щыIэныгъэм нэмыкI сэнэхьат зыхихьагъэр. Джы непэ ар Адыгеим икIэлэегъэджэ цIэрыIохэм ащыщ. Адыгэкъалэ иеджапIэу N-у 2-м музыкэмкIэ илъэсыбэ хъугъэу щырегъаджэх. «Музыкэр предмет хъуна» зыIонхэри щыIэх. Азидэ ащ ищыIэныгъэ рипхыгъ ыкIи икIэлэеджа­кIохэм, IэпэIэсэныгъэ зыхэлъи, зыпарэкIи орэд къэIоным е инструмент горэм зыгу фыщымылъи, шIу аригъэлъэгъун ылъэ­кIыгъ. Ежь ащ гухахъоу хигъуа­тэрэр кIэлэцIыкIуми алъегъэIэсы­жьышъу.

Азидэ Теуцожь районым икъуа­джэу псычIэгъ хъугъэхэм ащыщэу Шыхьанчэрыехьаблэ къыщыхъугъ, ау ащ дэсыгъэ пстэумэ афэдэу яунагъо агъэкощыгъэу Адыгэкъалэ щэпсэу. Джы зыщылажьэрэ еджапIэри ащ къыщиухыгъ. Космонавт хъуным инасып зэрэхэмылъыр къызгурэIом, IэпIэсэныгъэ зыфыриIэу, ыгукIэ къыпэблэгъэ музыкэм зыфигъэзагъ.

Гурыт еджапIэм чIэсэу музыкальнэ еджапIэм кIощтыгъ. Баяным мэкъамэхэр къыригъэIонхэу зигъасэщтыгъ Адыгэ респуб­ликэ музыкальнэ училищым, джы колледж, къикIи ащ икIэлэегъа­джэу Пэнэшъу Раисэ кIэлэцIыкIу IэпэIасэхэр къыхихынхэу къызэ­кIом, Азидэ вокалым зэрэфэхьазырыр ащ къылъэгъугъ ыкIи пшъэшъэжъыем баянышхор ыгъэтIылъынышъ ащ феджэн фаеу ылъытагъ. Ежьыри Мые­къуа­пэ къикIыгъэ кIэлэегъаджэм едэIуи музыкальнэ училищым кIуагъэ. Ар диплом плъыжькIэ къыухыгъ, етIанэ къалэу Астрахань икъэралыгъо консерваторие иеджэн щылъигъэкIотагъ.

— Ащ сыкIонэу зызысэгъэхьазырым сятэ къыздэкIонэу рихъу­хьагъ. Сизакъоу хымэ къэлэ чыжьэм ситIупщынэу фэягъэп, — къеIуатэ Азидэ. — Сэ ар сыдагъэп. «О укъыздакIоу сызычIахьэкIэ, ахъщэ сфэптыгъэу цIыфхэм къащыхъущт» сIуи къэз­гъани сыкIуагъ.

А уахътэм янэ иIэжьыгъэп, игъонэмысэу ар дунаим ехы­жьыгъ, зэшыпхъуищым ятэ за­къо къафэнэгъагъ. Ежь Азидэ зэкIэми анахьыкIагъ, анахь агъашIощтыгъ, ау щыIэныгъэм къыгъэ­нафэхэрэм адиштэу ежь-ежьырэу хэкIыжьынэу зигъэсэгъагъ.

Азидэ сценэм тетэу орэд къыIоным зы уахътэ горэм лъэ­шэу фэягъ, ау ари хъугъэп. Ау ащ ыгу ригъэгъэкIодэу заджэрэ сэнэхьатыр чIидзыжьыгъэп. КIэ­лэегъэджэ IофшIэным зыфигъэзэн ылъэкIыным пае консерваторием ыуж Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым имузыкальнэ факультет чIэхьажьи, ари дэгъу дэдэкIэ къыухыжьыгъ.

Джыри училищым чIэсызэ Теуцожь районым игупчэу Пэнэжьыкъуае дэт гурыт еджапIэм Iоф щишIэнэу хъугъагъэ. Институтыр къызеухыми ащ ыгъэзэжьыгъ, ау илъэс заулэ нахьыбэрэ ащ щымылэжьагъэу зыщеджэгъэ иеджэпIэ гупсэ зигъэзэжьыгъ. 1992-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу ащ музыкэм щыфегъасэх.

— Училищым сыкъыщымыуцоу, нэужым консерваторием, институтым сызэращеджагъэр лъэшэу къэсшъхьапэ, — еIо Азидэ. — Культурэ хэлъэу узэ­рэгущыIэщтыми, сценэм утетымэ зызэрэпшIыщтыми, нэмыкIыбэхэми тафагъэсагъ. Непэрэ кIэлэ­еджакIохэм Iоф адэпшIэнымкIэ ахэр лъэшэу къыбдеIэх.

Азидэ мы сэнэхьатым зырыла­жьэрэм къыщегъэжьагъэу музыкэ урокым къычIэхьанэу фэмые кIэлэеджакIохэм къызэрахэмыкIыгъэм, нэмыкI предметхэмкIэ ауж къинэхэрэми ар якIасэу къызэрэкIохэрэм арэгушхо. «О уишIушIагъэкIэ музыкэр шIу слъэгъугъэ, Азида Гиссовна» къызыраIокIэ насыпышIоу зелъы­тэжьы, тамэ къыгокIэ.

Непэрэ лъэхъаным диштэу иурокхэр гъэпсыгъэнхэм пае музыкальнэ псэолъэ зэфэшъхьафхэр уиIэнхэр шIокI зимыIэ Iофэу елъытэ. АщкIэ еджапIэм ипащэу Кушъу Марыет къотэгъу къызэрэфэхъурэм, ящыкIэгъэ пстэур къаIэкIигъэхьаным ыуж зэритыр игуапэу къыкIегъэтхъы.

Азидэ иIофшIэн шIу дэдэ зэрилъэгъурэм ишыхьатэу, емызэщэу ащ къытегущыIагъ. Ригъэ­джагъэхэм музыкэм зищыIэныгъэ езыпхыгъэхэр е инструмент горэм мэкъамэхэр къаригъэIонэу къыхэзыхыгъэхэр, орэдышъо зытхыхэрэр, ытхыгъэу ыкIи ар къэзыIожьыхэрэр къахэкIыгъэх. Зэхищэгъэ орэдыIо купэу «Нэфын» зыфиIорэр Дунэе онлайн-зэнэкъокъоу джырэблагъэ зэхащэгъагъэм хэлажьи я 2-рэ шъуашэкIэ лауреат хъугъэ. Ари зыгъэгушхохэрэм ащыщ, кIэлэ­егъаджэмкIи гъэхъэгъэшIу.

Хорэу еджапIэм щызэхища­гъэм нэбгырэ 95-рэ фэдиз хэтэуи мэхъу, ащ ипроцент 85-мэ орэд къэIонымкIэ IэпэIэсэныгъэ зэрахэлъым рыгушхоу къыхегъэ­щы. Ау а вокалым фэIазэхэм ямызакъоу, пэчыжьэхэу, ау шIоигъоныгъэ зиIэхэри хегъа­хьэхэшъ заушэтыжьынэу амал ареты. КIэлэеджакIоу еджэным фэмыщэгъэшхоу, урокхэм ачIэсыныр зимыкIасэхэри урамым зыпари амышIэу темытынхэм пае, хорым къыхещэхэшъ, яуахъ­тэ ащ щарегъэгъакIо.

Азидэ кIэлэегъэджэ IофшIэнэу ыгъэцакIэрэм къыщыуцурэп. Ащ тIогъогогъурэ, 1996-рэ ыкIи 2013-рэ илъэсхэм, «Илъэсым икIэлэегъадж» зыфиIорэ республикэ зэнэкъокъум текIоныгъэр къыщыдихыгъ, Адыгэкъали ащ фэдэ Iофтхьабзэу щызэхащагъэм ащытекIуагъ, 1997-рэ илъэсым Урысые зэнэкъокъоу «Илъэсым икIэлэегъадж» зыфиIорэм ифинал ихьагъэхэм ащыщ хъугъагъэ.

Джащ фэдэу кIэлэегъэджэ анахь дэгъухэр къызщыхахырэ республикэ зэнэкъокъум щэгъо­гогъурэ апэрэ чIыпIэр щиубытыгъ. Егъэджэн IофшIэныр профессионализмагъэ хэлъэу зэригъэцакIэрэм фэшI «Лучшие люди России» зыфиIорэ энциклопедием 2010-рэ илъэсым ыцIэ дагъэхьагъ. УФ-м народнэ просвещениемкIэ и Отличник, АР-м народнэ гъэсэныгъэмкIэ изаслуженнэ IофышI.

Азидэ Адыгэкъалэ икIэлэ­егъаджэхэм ямедотобъединение, клубэу «Илъэсым икIэлэегъадж» зыфиIорэм япащ. А цIэ дэдэр зиIэ республикэ клубым икоординационнэ Совет зызэхаща­гъэм къыщегъэжьагъэу, ар илъэс 15 хъугъэ, хэт. КIэлэегъаджэхэм яшIэныгъэ зыщыхагъахъорэ гупчэми лекциехэм къащеджэ. А зэпстэумэ анэмыкIэу, интернет нэкIубгъохэр къызфигъэфедэхэзэ, музыкэмкIэ кIэлэегъэ­джэ ныбжьыкIэхэм иопыткIэ адэгуащэ.

Азидэ етIани спортыр шIу зылъэгъухэрэм ащыщ. Волейболым, теннисым, есыным ицIыкIугъом къыщыублагъэу апылъ. Ари щыIэныгъэм лъэшэу къызэрэщышъхьапэрэр къыкIегъэтхъы. ГущыIэм пае, илъэситIукIэ узэкIэIэбэжьмэ кIэлэегъаджэ­хэм физкультурэмкIэ ухьазырыны­гъэу яIэр зауплъэкIум, ГТО-м ишапхъэхэр зэкIэри ыгъэцакIэхи, дышъэ бгъэхалъхьэ къыхьыгъ. А уахътэм ащ илъэс 55-м ыныбжь нэсыгъагъ.

Азидэ тIолъфэныкъохэу пшъа­шъэрэ шъаорэ иI, Даринэрэ Зуберрэ. Ахэм илъэс заулэ нахьыбэ амыныбжьэу ятэ игъо­нэмыс хъугъэу, изакъоу къыIэтыгъэх. Ари игушхуагъэ къыхьыгъэхэм ащыщ. Джы ахэм илъэс 23-рэ аныбжь хъугъэ, еджагъэх, Iоф ашIэ, янэ икIэгъэкъоных.

Псауныгъэ пытэу иIэу джыри бэрэ исабыйхэм ашъхьагъ итынэу, ыгу илъ пстэур щыIэныгъэм щыпхырищышъунэу, иIоф­шIэн гъэхъагъэхэр щишIызэ лъигъэкIотэнэу Азидэ тыгу къыд­деIэу тыфэлъаIо, бзылъфыгъэхэм я Мафэу къэблагъэрэмкIэ тыфэгушIо.

ХЪУТ Нэфсэт.