ЗыфасIорэр Шъхьэлэхъо Дарико Сэфэр ыпхъур ары. Ар 1951-рэ илъэсым, мэзаем и 23-м къуаджэу Очэпщые къы­щыхъугъ. Шъхьэлэхъо Сэфэррэ Са­мэтрэ яунагъо къихъухьагъ. Мы бзылъфыгъэр зысшIэрэр бэшIагъэ. Сэ сичылэу ПчыхьалIыкъуае дэт еджапIэм ябгъо­нэрэ-япшIэнэрэ классхэр къыщи­ухыгъ. Нэужым Адыгэ къэралыгъо кIэлэ­егъэджэ институтым а зы уахътэм тыщы­зэ­деджагъ. IофшIэныр зетэгъажьэми а зы лэжьапIэм илъэс пчъагъэрэ тызэды­Iутыгъ. А лъэхъа­ным «Областной Дом народного творчества» ащ зэреджэщтыгъэхэр. ГъэшIэгъонэу щытыр, непи а зы чIыпIэм тыщызэдэлажьэ, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым.

Дарико зысшIэрэм щегъэжьагъэу губжыгъэу ныбжьи слъэгъугъэп. Зы мыхъун ыIуагъэу е ышIагъэу къасшIэрэп, зы нэбгыри ыгу хигъэкIыгъэп. ЦIыфышIу, гукIэгъу хэлъ, адыгэ бзылъфыгъэ шъыпкъэу щыт.

Мы бзылъфыгъэр лъытэныгъэ зыфашIырэ лIакъо къыхэкIыгъ. ЗэгурыIожь, зэдэIужь унагъо къихъухьагъ. Ятэу Шъхьэлэхъо Сэфэр ПчыхьалIыкъуае дэт къоджэ советым тхакIоу (секретарэу) чIэсыгъ. Уаий, оси, жьыбгъи ымыIоу, къоджитIур зыгощырэ псыхъоу Псэкъупсэ телъ лъэмыдж кIэшIагъэм къикIызэ IофышIэ къакIощтыгъ, ипшъэрылъхэр дэгъоу ыгъэцакIэщтыгъ. Iоф зиIэу екIолIэрэ цIыфхэм шъхьэкIэфэныгъэ адызэрихьэу щытыгъ.

Сэфэр бэп къыгъэшIагъэр. Ащ идунай зеухым гухэкIышхо зэкIэми ащыхъугъ, илъфыгъэхэм яхъяри къылъэгъугъэп.

Дарико янэу Самэт исэнэхьаткIэ кIэ­лэегъэджагъ. ЦIыф шъырытэу, рэхьатэу щытыгъ. ТызэкIэрысэу, тызэдэгущыIэуи къыхэкIыгъ. Бзылъфыгъэ Iушым, губзыгъэм гущыIэгъу уфэхъумэ гуапэ хэпхыщтыгъэ.

Самэтрэ Сэфэррэ зы шъаорэ пшъэшъищрэ къафэхъугъ. ЛIыр ыухыгъэми, бзылъфыгъэм ыгу ыгъэкIодыгъэп. Илъфыгъэхэм апшъэрэ гъэсэныгъэ аригъэгъотыгъ, щыIакIэм фигъэсагъэх. ШIум, дэхагъэм, цIыфыгъэм, адыгагъэм фипIугъэх. Шъхьэлэхъо зэшъхьэгъусэхэм якIалэу Байзэт бэгъашIэ хъугъэп, Тхьэм джэнэт къырет.

Дарико ышыпхъухэм унагъохэр яI. Мэпсэух, мэлажьэх, цIыфыгъэшхо, гукIэгъу ахэлъ. Ежь Дарико Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым щеджагъ, аспирантурэр Тбилиси къыщиухыгъ. Непэ шIэныгъэхэмкIэ кандидат. АРИГИ-м литературэмкIэ иотдел инаучнэ IофышIэ шъхьаI.

«Эволюция художественной концепции личности женщины в адыгейском фольклоре и литературе» ыIоу диссертацие ытхыгъ ыкIи 1996-рэ илъэсым къыгъэшъыпкъэжьыгъ.

Шъхьэлэхъо Дарико монографическэ ушэтынхэр ышIыгъэх, научнэ статья шъитIу фэдиз къыхиутыгъ. Ахэр адыгэ литературэм гумэкIыгъо зэфэшъхьафэу къыгъэуцухэрэм, титхакIохэм ятворчествэ, урыс поэтышхохэу Михаил Лермонтовымрэ Александр Пушкинымрэ ятворчествэ афэгъэхьыгъэх. Зигугъу къэтшIырэ IофшIагъэхэр журналхэу «Зэкъошныгъэм», «Литературнэ Адыгеим», «Вестник науки» къыхаутыгъэх. Москва, Налщык, Краснодар, Ростов-на-Дону ыкIи нэмыкI къалэхэм адэт научнэ гупчэхэм, ахэм къащадагъэкIырэ журналхэм къащахаутыгъэх. Мэхьанэшхо зиIэ IофшIагъэхэр зыщызэхэугъоегъэ тхылъиплI илъэс зэфэшъхьафхэм къыдигъэкIыгъэх.

Томищ хъурэ IофшIэгъэшхоу «История адыгейской литературы» зыфиIорэм КIэрэщэ Тембот, Нэхэе Руслъан, Къуй Шыхьамбый ятворчествэ фэгъэхьыгъэ статьяхэр къыдигъэхьагъ.

ЕджапIэм щагъэфедэрэ тхылъхэм ыкIи пособиехэм ятхыни дэлажьэ, гущыIэм фэшI, 2014-рэ илъэсым я 11-рэ классым исхэм апае къыдэкIыгъэхэм ятхын, яхэутын иIахьышхо хилъхьагъ.

Илъэс пчъагъэ хъугъэу кIэлэегъа­джэмэ яшIэныгъэ зыщыхагъэхъорэ институтым лекциехэм къащеджэ. Джащ фэдэу тхылъ пчъагъэмэ ярецензент, яредактор.

Адыгэ Республикэм, Кавказым, Урысыем ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм ащызэхащэрэ научнэ форумхэм ахэлажьэ. Доклад гъэшIэгъонхэр къащешIых.

Радиом, телевидением, республикэ гъэзетхэм адэлажьэ.

Шъхьэлэхъо Дарико илъэс шъэ­ныкъо фэдиз хъугъэ зыла­жьэрэр, ащ щыщэу илъэс 17-р культурэм епхыгъ. Институтыр къызеухым «Областной дом народного творчества» зыфаIощтыгъэм иIофшIэн щыригъэжьэгъагъ.

Мы аужырэ илъэс щэкIым тиинститут Iут. ИIофшIагъэрэ илэжьыгъэрэ ягугъу ыпшъэкIэ къэсшIыгъ.

Шъхьэлахъом иIофшIагъэ институтми, АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерстви, Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэми осэшIу къы­фашIыгъ. Ар къэзыушыхьатрэ щытхъу ыкIи рэзэныгъэ тхылъхэр илъэс зэфэшъхьафхэм къыфагъэшъошагъэх.

Шъхьэлэхъо Дарико къызыхъугъэ мафэмкIэ сэ сшъхьэкIи, сиунагъокIи тыфэгушIо. Ипсауныгъэ зэтетэу, инасып лъагэу, ищыIакIэ дахэу джыри гъабэ къыгъэшIэнэу фэтэIо. Опсэу, отхъэжъ Дарико.

Цуекъо Нэфсэт. Филологие шIэныгъэхэмкIэ доктор.