Хэгъэгу зэошхом нэтыхъуаехэм тхьамыкIэгъуабэ къафихьыгъ. МэкъумэщышIэ обществэхэм якомитетэу 1926-рэ илъэсым Нэтыхъуае щызэхащагъэм иапэрэ пащэу Меркицкэ Амин иунагъуи къиныбэ зыпэкIэкIыгъэхэм зэу ащыщ. Унагъом ышъхьи, ащ ышыпхъоу Асыети, ишъхьэгъусэу ФатIимэти, ыкъоу Рэщыди Меркицкэхэм ашIокIодыгъэх.

Рэщыдэ класси 4 хъурэ училищыр къызеухым Меркицкэхэр джыри шапсыгъэ къуаджэу Суворово-Черкесскэм дэсыгъэх. КIалэм тхылъхэр икIэсагъэх, къыIэкIэхьэрэ пстэуми зэпымыоу яджэщтыгъ. Ныдэлъфыбзэр зэрэIулъыгъэм нэмыкIэу, дэгъоу урысыбзэкIи нэмыцыбзэкIи ар гущыIэщтыгъ. Урыс псэупIэхэмрэ нэмыц псэупIэмрэ якъуа­джэ зэрапэблэгъа­гъэм ар епхыгъагъ. Гъунэгъу къуаджэ­хэм адэс кIэлэцIыкIухэм адэгущыIэхэзэ, Рэщыдэ илэгъу­хэми нэмыцыбзэмрэ урысыбзэмрэ дэгъоу къагурыIо хъугъагъэ. Хъэренэм къизи, Рэщыдэ зэгорэм ылъэкIэн зэпиутыгъагъ. Джащ къыхэкIэу тIэкIу елъэщаощтыгъ. Я 30-рэ илъэсхэм яуб­лэгъу кIэлэегъэджэ училищыр къызеухым, Тэхъутэмыкъое, Нэтыхъое гурыт еджапIэхэм Iоф ащишIэнэу агъэкIуагъ. ЕтIанэ Адыгэ научнэ-ушэтэкIо институтым рагъэблагъи, фольклор материалхэр ыугъой­хэу ригъэ­жьагъ. Ащ дакIоу Рэщыдэ усэхэр, поэмэхэр, кIэлэцIыкIухэм апае пшысэхэр ытхыщтыгъэх, Тарас Шевченкэм итхыгъэхэри зэридзэкIыжьы­щтыгъэх. 1937-рэ илъэсым ехъу­лIэу Адыгэ шIэныгъэ— ушэтэкIо институтым иэкспедициехэм фольклор материал 800 фэдиз къау­гъоигъагъ. Ахэм ащыщэу 300-р Меркицкэ Рэщыдэрэ ащ иIоф­шIэгъоу Уджыхъу Хъалидэрэ агъэхьазыры­гъагъ. Рэщыдэ ыIэкIэ нэкIубгъо 2000 ытхы­гъагъ. КIалэм унагъо ышIагъэу ишъхьэгъусэ ышыпхъу цIыкIу кIэлэцIыкIу унэм щаIыгъэу зызэ­хехым, пшъэшъэжъыер зэу къы­зэращэлIэжьыгъ. Нэужым ежьхэми сабыитIу къапыфагъ. Ылъакъо зэрэфыкъогъагъэм къыхэкIэу Рэщыдэ фронтым ащагъэп. Институтми IофшIэныр къызэтыригъэуцогъагъ. Ащ ихъар­зынэщ бай дэдэ игъэкощын хэлажьи, кIалэм Нэты­хъуае къыгъэзэжьыгъ. Нэмыцхэм ар аубытыгъэу, щыхъушIэхэу къы­чIэкIыгъ. Полицайхэм анэмыкIэу, абзэ зыIулъ цIыфхэр ахэм ящыкIэгъагъэх. Рэщыдэ нэмыцыбзэр дэгъоу зэришIэрэм щыгъуазэ ашIыгъэ фашистхэр Меркицкэхэм адэжь къэкIуа­гъэх, къадэлэжьэнэу кIалэм къыра­Iуагъ. Ау Рэщыдэ зэу афыпиупкIыгъ. Зэрадэмылэжьэщтыр зареIом, нэмыцхэм къагъэщынэ ашIоигъоу къытепхъэшыхьэхэу рагъэжьагъ. Хъурэм гу лъызытэгъэ ным мэкIэ-макIэу икIалэ риIуагъ: — СикIал, аIорэм еуцуалI, армырмэ уаукIыщт. — Тян, ар сфэшIэщтэп, арэущтэу сызекIон нахьи хьадэгъур нахь къыхэсэхы! Нэмыцхэм ащыщ горэ Рэщыдэ къыбгъодахьи, ышъхьэпхэ­тыку тIо кIэрахъокIэ къеуагъ. КIалэр къызэхэфагъ. Нэу ащ лъыбэнагъэр нэмыцхэм къы­Iуадзыгъ. Рэщыдэ ишъхьэгъусэрэ икIэлэцIыкIухэмрэ унэм къырафыхи, щагу щтыргъукIым къыдагъэзыхьагъэх. Хьадэр амыгъэтIылъыжьынэу нэмыцхэм къоджэдэсхэм къафагъэпытагъ. Ныр къызэнэхъэжьым икIалэ ихьадэ осым чIигъэсаещтыгъ. Ным мэфищ ныIэп икIалэ кIэлъигъэшIэжьыгъэр. Хьадэхэр агъэтIылъыжьхэмэ хъунэу нэмыцхэм къоджэдэсхэр фит зашIыхэм, Меркицкэхэм яхатэ щычIалъхьажьыхэ фэдэу зашIи, чэщым шъэфэу къэхалъэм ахэр ахьыжьыгъэх. Пчъи, шъхьаныгъупчъи зыхэмылъыжь, шхын гори зэрымылъыжь унэм унагъор къинагъ. Рэщыдэ ишъхьэгъуси, икIэлэцIыкIухэри мэлакIэ лIэщтыгъэх. Ягъунэгъоу Хьагъур Шъэофыжь натрыф дзыорэ тыгъэгъэзэ щалъэрэ къафихьи, мырэущтэу къариIуагъ: — Сар, пшъэшъэжъыехэм хьантхъупс афэшIызэ шIы, мы­хъуми стыр горэ аныбэ ифэн. Тыгъэгъэзэ гъэгъугъэр ауцэIоу псы зытешъухьажьхэкIэ ямэлэкIалIэ нахь зэкIэкIон. Гъатхэр къэсымэ Iофхэр нахь къэ­псынкIэных… Джарэущтэу Шъэофыжь гъу­нэгъу унагъор хищыжьыгъагъ. Рэщыдэ кIодыкIае зэрэхъугъэр къоджэдэсыбэмэ егъэшIэрэу агу къинагъ. Хьагъур Шъэофыжь ыпхъоу Хъарыет игукъэкIыжьхэмкIэ мырэущтэу къыддэго­щагъ: — Хэгъэгу зэошхом ыпэкIэ Меркицкэ Рэщыдэ тиублэпIэ еджапIэ кIэлэегъаджэу щылэ­жьагъ. Ар кIэлэ ищыгъэу, нэгушъхьаплъэу щытыгъ. КIэлэ­еджакIохэр ащ ренэу пэгъочъы­щтыгъэх. Иурокхэр пшысэм фэдагъэх. Ар рэхьатэу, узIэпищэу гущыIэщтыгъ. Зыгорэ Iэдэбынчъэу зызекIокIэ, кIэлэегъа­джэр ащ екIуалIэти, ышъхьашъо рэхьатэу Iэ щифэщтыгъ. Къо­джэдэс лIыжъхэр тиунэ къызщызэрэугъойхэкIэ, ахэм къаIуа­тэрэм ядэIуныр Рэщыдэ икIэсагъ. Заор къызежьэм илъэси 10 сыныбжьыгъэр. КIэлэегъа­джэр зэраукIыгъэр сятэ къызысфеIуатэм бэрэ сыгъыгъ. Ащ ихьадэ арамыгъэгъэтIылъыжьэу, зэкIэми алъэгъоу мэфэ пчъагъэрэ осым хэлъыгъ. Рэщыдэ лIыгъэ зэрэзэрихьагъэм фэгъэ­хьыгъэу сибынхэми, ахэм ябыныжьхэми бэрэ къафэсэIуатэ. Нэтыхъуае къыдэхъухьэгъэ сурэтышIэу ЕмтIылъ (Хьагъур) Аминэт исурэтшIыгъэ къоджэ­дэсхэр апэу нэIуасэ зыфэхъу­хэм, кIалэу аукIыгъэм кIэлъырыс ным илъфыгъэ зэригъаерэр залъэгъум нэку-нэпс хъугъагъэх. Меркицкэ Рэщыдэ ыпхъоу Раисэ джыдэдэм Нэтыхъуае щэпсэу. Ащ илъэс 80 ыныбжь, сабыитфымэ ян. Ятэ кIодыкIае зэрэхъугъэр джы къызнэсыгъэм пхъум ыгу ригъэзын ылъэкIырэп. Нэтыхъуае дэсхэми зэIэпахызэ, ащ фэгъэхьыгъэ къэбарыр лIэ­ужыкIэхэм алъагъэIэсы. Лъэп­къэу укъызыхэкIыгъэмрэ уичIыгу гупсэрэ узэрафэшъыпкъэн фаемкIэ Меркицкэ Рэщыдэ щысэу агъэлъагъозэ, къакIэхъу­хьэхэрэр апIух. Хьахъурэтэ Светлан. Адыгэ Республикэм культурэмкIэ изаслуженнэ IофышI.

Нэтыхъуай.