Мэзаер гуIал

ТикIымафэ мы аужырэ илъэс зыбгъупшIым хэпшIыкIэу зызэблихъугъ ыкIи зыпкъ ит дэдэу пфэIощтэп.

ТапэкIэ тичIыопс зыфэдагъэу къаIотэжьрэм ар джы текIы, шъотехьэ-шъотекI хьазыр. А зы мафэм пшIэ зызэблехъу: зэ тыгъэ, зэ ощхы, зэ осы, зэ жьыбгъэ, етIанэ кIымафэми умышIэжьынэу тыгъэр къеIыхэу, фэбэшхо къэхъу. Ащ фэдэ зэблэуныгъэ инхэм уз гъэнэфагъэхэр зиIэ цIыфхэр хэпшIыкIэу зэрадзэх ау, сыдэу пшIына, хэти иамал къызэрихьыжьэу зыфэсакъыжьын фае. КIэлэ­цIы­кIухэми гъэмэфэ тыгъэм зы­рырагъэгъэделэ хъущтэп, кIыма­фэр имыкIэу, гъатхэр е гъэ­ма­фэр къызэрэмысырэр хэти ыгу пытэу рерэубыт.

КIымафэм иаужырэ мазэ къихьагъэу макIо, мэзаер гуIал, икъошхэ тыгъэгъазэм, щылэм афэдэу ащ тIэкIу зигъэлъэш шIоигъоу мэхъу. Ащ фэдэ ма­фэ­хэм уашъом ынэжгъ зэу къызэхэхьэ, ошъопщэ коренхэр сэпэшъо-шIуцIэхэу чIыгум къе­кIотэххэзэ къышъхьащэуцох. Щэч хэлъэп джащыгъум къыблэ-къохьэпIэ жьыбгъэу гуIэу къизычъыхьыкIырэм ощх-осыр къызэрихьыщтым. Ары мы ма­­­фэхэми зэрэхъугъэр: фэбэшхоу щылэ мазэм иаужырэ тхьамафэ къыщыублагъэу, мэзаем и 4-м нэс щыIагъэр кIэгъожьыгъэу кIодыжьыгъэ, мэ­заем и 5-м ипчэдыжь нэгъуцу­бзагъ, ощхи, ошъу цэжъгъэйи, чIыпIэ-чIыпIэуи ос пIокIэ псын­тIэри къыхьыгъэх. Мэзаер аужы­­рэ кIымэфэ маз, арышъ, гуIал, зыщыщ уахътэм диштэу зигъэ­псымэ шIоигъу.

Шъыпкъэ, ини цIыкIуи япсау­ныгъэкIэ анахь мэхьанэ зиIэ ос фыжьыбзэ пхъапхъэр, ащ ди­штэрэ щтыргъукIыр бэрэ тлъэгъухэрэп, ау щылэ мазэм ащ фэдэ мэфипшI фэдиз кIымэфэ шъыпкъэу къыхэфагъ. Мэзаем къышIэщтыри ошъогу лъагэм нэмыкI зышIэрэ щыIэп, мэзэ гузэгум зигъэлъэшынкIи, чъыIэми тыфэмыежь тишIыни ылъэ­кIыщт. Ау сыдэу чIыопсым зигъэпсыгъэми, мэфэ дэйи, чэщ Iайи ащ иIэп. КIымэфэ жьы къабзэр зыIупщэным шIогъэшхо хэлъ. КIымафэм щтыргъукI­мэ, отI-псытI къодыеу щымытмэ, гур ещэфы, къыпхегъахъо. Джащ пае тикIымафэ, ащ хэ­хьэрэ мэзищым лъэшэу тафэраз, шъхьэкуцIыр къизгъэжъу­кIырэ тыгъэу, уздэкIожьыщтыр озымыгъашIэрэм ар фэдахэп.

ОшIа, ущыгъуаза?

КIымэфэ мэфэ чъыIэм сыдигъокIи дэгъоу уфэ­пагъэу, анахьэу плъакъо дэ­гъоу зыгъэфабэрэ лъэ­къопылъхьэ пщыгъэу ухэ­хьан фае. * * * Джащ фэд, мы уахътэм гунэкIэу ухэмыхьэмэ на­хьышIу: пчэдыжьым щай стыр уешъомэ, тхъу та­къыр зытелъ хьалыгъу бзыгъэр, адыгэ къуаер е нэмыкI къое лъэпкъ бзыгъэр пшхыхэмэ, ахэм пкъышъолыр зэфэдэкIэ къагъэфэбэщт, уз гори къыппыпкIэн ылъэкIыщтэп. * * * Щэджэгъо шхэгъум унэгъо тхьачэт (е чэт) лэпсым уешъомэ, пкъы гори дэпшхымэ, псауныгъэмкIэ дэгъу. Лэпсым гур къеукъэбзы, къыпфешIэ, нэгъу-кIэтIыйхэм дэгъоу Iоф арегъашIэ.

ЩэхэкI гъомылапхъэри кIымафэм гум ештэ: натрыф е фыгу пIэстэ стырыр щэ гъэпщтагъэм хэлъэу пшхымэ уегъатхъэ. Щхыу Iэпэщыпсыми кIэнкIэ жъапхъэр хэлъэу дэеп ыкIи гъэткIугъошIу.

КIымафэу тыкъэущыжьыгъ

Мэфэ ошIу фабэхэу щыIагъэхэр зэу пщи­гъэгъупшэжьыщтыгъэх плъэгъурэм: ос фы­жьы­бзэр зэфэдэкIэ чIым теубгъуагъ, джыри мыгумэкIыхэу етIупщыгъэу къесы.

КIэлэцIыкIухэу ар зы­лъэгъугъэхэр гушIуагъэх. ЗэрэгъэIушыгъэхэм фэдэу псынкIэу яIэ щыIэмэ къыз­щалъи, гушIо-чэф ма­къэр къахэIукIэу, къыдэзэрэхыгъэх. Осыр къесы, чIыр фыжьыбзэу къефа- пэ. Ар хъарзынэба!

Пшъэшъэжъыйи шъэо­жъыйи бэрэ егупшыса­гъэхэп: ЛIыжъ ЩтыргъукI джадэ аупIэпIыгъ. Афэпэн зэрэфаери Кулизар Iу­шыжъым агу къыгъэкIыгъ, ядэжь чъэжьи, зы халатышхо къэтабэ горэ къы­хьыгъ, щалъагъ, ишарф кIыхьэ къыздихи, ыбг зэшIуапхыкIыгъ. Марат ыгу къэкIыгъ паIо щалъэнэу, дырагъэштагъ. «Мары джыдэдэм къэзгъэсыщт!» — ыIуи, кIэлэ псынкIэ цIыкIур ечъэжьагъ. Зэри­Iуагъэу, адыгэ хъурышъо паIор нэрэ-Iэрэм къыгъэсыгъ, ЛIыжъ ЩтыргъукIым шъхьэщагъэтIысхьагъ. Джы ар чъыIэ лIэжьырэп — фэпагъэ.

КIэлэцIыкIу купыр тхъэ­жьэу зэхэтэу мэджэгу, мэ­чэфы. Уси, орэди, къа­шъуи къагъанэрэп.

Марат инанэ ытыщым адэжь кIогъагъэу къэ­кIожьыщтыгъ. Къаплъэмэ, адыгэ паIор зыщыгъ плIэмыешхо горэ къелъэгъу, «хэт шъуIуа ар?» ыIозэ къелъэкIоны. КъыIу­хьажьыгъэм ылъэгъугъэр гъэшIэгъоны: ЛIыжъ Щтыр­гъукI джадэу сабыйхэм дэгъоу аупIэпIыгъэр къэгущыIэщтым фэдэу, илIы­жъэу Щэбанэ, Марат ита­тэ, иадыгэ паIо шъхьащы­сэу агузэгу итыгъ. «А си­нанэ гущ, мыхэм агу къэ­мыкIын щы­Iэп», — ыIуи, пэIо гъэшIуагъэр ЛIыжъ Щтыр­гъу­кIым къыщи­хыжьи, унэм рихьажьыгъ.

Шэн дэгъухэм зафэтэгъасэ

Нахьыжъым игъогупэ зэпачырэп, къэуцухэшъ, благъэкIы. * * * Нахьыжъым сэлам ра­хы, фэтэджых. * * * Нахьыжъым къыIорэм хэгущыIэхэрэп, едэIух, етIанэ къыIорэр къызиу­хыкIэ, упчIэ яIэмэ раты. * * * Хьылъэ ыIыгъымэ, Iа­хышъ, фагъэкIуатэ. * * * Тышхэ зыхъукIэ тыгущыIэрэп: шхыныр гупсэфэу ехыщт ыкIи ткIун фае. * * * ЦIыфыр къыоплъэу зи емыIоу уизакъоу утIысэу ушхэныр тэрэзэп; пшхырэм щыщ фэпщэиныр е хэбгъэIэныр нахь тэрэз. * * * Сыд хъункIи умышIэ- рэм урымыгущыI ишъыпкъапIэ умышIэу. * * * Къыбгот ныбджэгъум зафэу, хьалэлэу дэзекIу.

Мыхэр зэкIэ жъугъэцакIэхэ зыхъукIэ, цIыф­хэр къышъохъопсэщтых.

«Ахэр сэ згъэтэкъощтых!»

МыIэрысэр зикIэсэ Дэнэф цIыкIум зыхигъэнагъэу мыIэрысэшхор ышхыщтыгъ. ЗэрэмытхьакIыгъэр зышIэрэ ныр къэгумэкIыгъ, «мик­робхэр телъышъ, сицIыкIу, къысэти сэгъэтхьакIы», — ыIуагъ. Дэнэф гумэкIыгъахэп: «мам, микробхэр сэ цэ­хэмкIэ згъэтэкъощтых!» — ыIуи, мыIэрысэм зыхигъэ­нэжьыгъ.

Сабыйхэм ядунай

ЕджэкIо шъэожъые пчэдыжьыкIор къызщылъэти, зытхьакIыпIэм зэрихабзэу илъэдагъ, ау къикIыжьырэп. «А Дамир, урокыр рагъэжьэфэ мыщ уитыщта, сыда ипшIыхьэрэр?» — ыIуи ныр джагъэ. КIалэр къекуожьы: «Мам, умыгумэкI, тхьамэфэ реным гупсэфэу сызэрэхэтынэу сцэхэр мыр яплIэу слъэкIыгъэх, мары сыкъекIыжьы».