Сыджыхь Хьазрэтбый 1932-рэ илъэсым мэзаем и 25-м къалэу Краснодар къыщыхъугъ. 1943-рэ илъэсым чIахьи 1949-рэм тыжьын медалькIэ къыухыгъ Краснодар, ыужкIэ Кавказ Суворовскэ училищыр. Ащ ыуж Кавказ Быракъ­плъыжьзехьэ офицер училищыр ыкIи МКъУ-у М. В. Ломоносовым ыцIэкIэ щытым журналистикэмкIэ ифакультет дэгъу дэдэу къыухыгъэх. Орденэу «УIэшыгъэ КIуачIэхэм ахэтэу Родинэм къулыкъу зэрэфихьыгъэм пай» зыфиIоу я III-рэ шъуашэ зиIэр ыкIи медаль 18 къыфагъэшъошагъэх. Хэгъэгу зэошхом ыкIи дзэ къулыкъум яветеран. Тарихъ шIэныгъэхэмкIэ кандидат, Урысыем ижурналистхэм ыкIи итхакIохэм ясоюзхэм ахэ­тыгъ, Адыгэ Республикэм изаслуженнэ журналист, Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу Андыр­хъое Хъусенэ ыцIэкIэ щыт шIухьафтыныр тIогъогогъо къыфагъэшъошагъ. УIэшыгъэ КIуачIэхэм илъэс 35-рэ къулыкъу ащихьыгъ. Курсантым щыригъажьи СССР-м и УIэшыгъэ КIуачIэхэм я Генеральнэ штаб и Апшъэрэ оперативнэ гъэIорышIапIэ иофицер шъхьаIэм нэсыгъ.

УIэшыгъэ КIуачIэхэм ясатырхэм къы­захэкIыжь нэуж Хь. И. Сыджыхьыр дзэ тарихълэжьэу, тхакIоу ыкIи журналистэу зэрэщытым къыхэкIэу, Адыгеим итарихъ фэгъэхьыгъэ лъэныкъохэр къэгъэлъэгъо­гъэнхэм ищыIэныгъэ фигъэIорышIагъ. Илъэс 25-м ехъурэ Урысыем оборонэмкIэ и Министерствэ идзэ архивхэм ыкIи научнэ-ушэтэкIо учреждениехэм ренэу Iоф ащишIагъ. А лъэхъаным къыкIоцI бэ ащ ыугъоигъэр. Ахэр ылъапсэхэу тарихъ-документальнэ тхылъих къыдигъэкIыгъ ыкIи статья, очерк шъэ пчъагъэ къыхиутыгъ. Ахэм мэхьанэшхо яIэ къэзышIырэр джы къызнэсыгъэм Адыгеим щыщхэм зэрахьэгъэ лIыхъужъныгъэу зыщымыгъуазэхэр игъэкIотыгъэу къызэригъэлъагъохэрэр, тичIыпIэгъу дзэкIолIхэу Хэгъэгу зэошхом чанэу хэлэжьагъэхэу зигугъу амышIыхэрэр къызэрэхигъэщыгъэхэр ары.

ГущыIэм пае, тхылъхэу «В вихре конных атак» ыкIи «Адыгейский полк в боях за Советскую Родину» зыфиIохэрэм апэрэу къащигъэлъэгъуагъ адыгэ добровольческэ шыудзэ полкыр зэрэзэхащэгъэ шIыкIэр ыкIи ащ Адыгеим щегъэжьагъэу Прагэ нэс зэо гъогоу къыкIугъэр. Апэу зыцIэ къетIогъэ тхы­лъым оборонэмкIэ Министерствэм дзэ хъишъэмкIэ иинститут осэшхо къыщыфашIыгъ, ятIонэрэ тхылъым пэублэ гущыIэ фэзышIыгъэу, дзэ шIэныгъэхэмкIэ Академием ипрезидентэу, дзэм игенералэу М. А. Гореловым къызэ­рэхигъэщырэмкIэ, «а тхылъымкIэ зэо илъэсхэм фаехэр хахьэхэзэ зэха­щэ­щтыгъэхэ дзэ купхэм апылъ Iофыгъор зэхэфыгъэным иIахьышIу хишIы­хьагъ».

«Твои герои, Адыгея», «Солдатская слава Адыгеи», «Герои России из Адыгеи» зыфиIохэрэ сборникхэу очерк­хэр къыздэхьагъэхэм апэрэу игъэкIотыгъэу Советскэ Союзым ыкIи Урысыем я ЛIыхъужъхэу ыкIи орденэу Щытхъум истепенищ къызэратыгъэхэу Адыгеим ищытхъу ыкIи илъэпкъ зэхашIэ чIыпIэшхо щызыубытыхэрэр къащигъэлъэ­гъуагъ. Хьазрэтбый шIогъэ инкIэ фэлъэ­гъугъэн фаер Советскэ Союзым и ЛIыхъужъ нэбгырэ 13, ахэм Шэуджэн районым къыщыхъугъэ В. С. Лозоври зэрахэтэу, къызэрэхигъэщыжьыгъэхэр ары».

1941-рэ илъэсым Ростов дэжь апэу заом щыхэлэжьэгъэхэ я 184-рэ Джэджэ ыкIи я 188-рэ Шэуджэн шыудзэ полкхэр, я 1175-рэ Мыекъопэ шхончэо полкэу Кавказым щыригъажьи Балтикэм нэсыгъэр зэхэщагъэ зэрэхъугъэхэр апэу къизыIотыкIыгъэр Сыджыхь Хьазрэтбый.

Хьазрэтбый гъэзетхэм, журналхэм статья ыкIи очерк шъэ пчъагъэ­хэу тичIыпIэгъу дзэкIолIхэм заом лIыгъэу щызэрахьагъэм фэгъэхьыгъэхэр къа­щыхиутыгъэх. Адыгеим щыщ станицэу Кужорскэм къыщыхъугъэ И. К. Сединэу тапэкIэ зыми ымышIэу, зэо илъэсхэм чIыдэгъэ промышленностым и Наркомат пэщэныгъэ дызезыхьагъэу, хэгъэгум ыпашъхьэ шIушIагъэу щыриIэхэм афэшI 1944-рэ илъэсым Социалистическэ Iоф­шIакIэм и ЛIыхъужъыцIэ къызфаусы­гъэм фэгъэхьыгъэ къэбарыр къыхэзыутыгъэр Сыджыхьыр ары. Джащ фэдэу къалэу Мыекъуапэ щыщ летчик-истребителэу, фронтовикэу, Быракъ Плъыжьым иорденитф къызфагъэшъошэгъэ И. Т. Бригидинэу зэо ужым реактивнэ техникэр аIэ къырагъэхьаным егъэжьапIэ фэзышIыгъэхэм ащыщэу, 1966-рэ илъэ­сым СССР-м и Апшъэрэ Совет и Прези­диум и УказкIэ щытхъу­цIэу «СССР-м изаслуженнэ дзэ летчик» зыфиIорэр къызфагъэшъошагъэм гъогоу къыкIугъэр ащ къыриIотыкIыгъ. Капитанэу А. Н. Бочкаревэу Мыекъуапэ щапIугъэр зыдэ­хъугъэр амышIэу заом щыкIодыгъэу алъытэщтыгъ. Хьазрэтбый лъыхъозэ къыгъотыгъ ар Латвием зэрэщыфэхыгъэр, разведывательнэ- диверсионнэ отрядым пэщэныгъэ зэрэдызэрихьагъэр ыкIи а чIыпIэм зэрэщагъэтIылъыгъэр.

Къалэу Мыекъуапэ щыщ летчик-истребителэу капитанэу Ф. И. Шикуновым пый самолет 25-рэ къызэрэриутэхы­гъэм фэшI 1944-рэ илъэсым Советскэ Союзым и ЛIыхъужъыцIэ къыфагъэшъошэнэу документхэр агъэхьазырыгъагъэх, ау а щытхъуцIэр къырамыпэсызэ заор аухыгъагъ ыкIи нэужым Урысыем и ЛIыхъу­жъыцIэ ащ къыфаусыгъ. Ащи Сыджыхьым иIахьышIу хэлъ. Хэку гъэзетэу «Адыгейская правда» зыфиIощтыгъэм инэкIубгъохэм 1991-рэ илъэсым ащ изэо гъогу ыкIи гъэхъагъэу иIэхэм афэгъэ­хьыгъэ тхыгъэр къащыхиутыгъагъ, Урысыем и ЛIыхъужъыцIэ къыфаусыным ар кIэщакIо фэхъугъагъ ыкIи арэущтэу Iофыр зэпыфэным пае ышIагъэр макIэп.

1998-рэ илъэсым ищылэ мазэ и 18-м къыщегъэжьагъэу мафэ къэс фашистыдзэхэр Адыгеим зырафыжьыгъэхэр хагъэунэфыкIы хъугъэ. А мафэр гъэнэ­фэгъэным кIэщакIо фэхъугъэр Сыджыхь Хьазрэтбый. Ары Адыгеир шъхьафит зэрашIыжьыгъэм фэгъэхьыгъэ тхыгъэхэр ыкIи архив документхэу 1943-рэ илъэсым мэзаем и 18-м къуаджэхэу Хьащтыкурэ Псэйтыкурэ пыир зэрадафыжьыгъэм фэгъэхьыгъэхэр апэу къы­хэзыутыгъэхэр.

ЛIыхъужъхэм ацIэ егъэшIэрэу щыIэным фэгъэхьыгъэ материалыбэ Сы­джыхьым ыгъэхьазырыгъ. Ар кIэщакIо фэхъуи, ТекIоныгъэшхор къызыдахы­гъэр илъэс 60 зыщыхъущтым ыпаIокIэ къуа­джэу Хьакурынэхьаблэ Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу В. С. Лозовым исаугъэт щагъэуцугъ, ащ ыцIэкIэ лIыхъу­жъыр зыщеджэгъэ къутырэу Михайловым дэт еджапIэр зычIэт унэм шIэжь пхъэмбгъу раIулIыгъ. Джащ фэдэу Хьазрэтбый кIэщакIо фэхъугъ Мамхыгъэ гурыт еджапIэм Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу 1929-рэ илъэсым къыщегъэ­жьагъэу 1939-рэ илъэсым дзэм зыщащэгъэ уахътэм нэс къуаджэу Хьакурынэхьаблэ щыпсэугъэ П. И. Чаловым ищытхъу пхъэмбгъу еIулIыгъэным. Социалистическэ IофшIакIэм и ЛIыхъужъ щытхъуцIэ АдыгеимкIэ ыкIи Пшызэ шъолъыркIэ апэрэу къызфагъэшъошэгъэ А. Хь. Делэкъор зыщыпсэущтыгъэ унэу Мыекъуапэ дэтым шIэжь пхъэмбгъу еIулIыгъэным фэгъэхьыгъэ Iофыгъори ары къэзыIэтыгъэр.

ТилIыхъужъ цIэрыIоу Андырхъое Хъу­сенэ имузееу Хьакурынэхьаблэ дэтым Сыджыхь Хьазрэтбый зэпхыныгъэ дэгъу дыриIагъ. Осэшхо зиIэ документхэр музеим IэкIэгъэхьэгъэнхэм фэшI ащ ышIагъэр макIэп.

Сыджыхь Хьазрэтбый бэмышIэу идунай ыхъожьыгъ. Тхьэм джэнэт лъапIэ къырет, егъашIэм тыгу илъыщт.

ЦIыкIушъэ Аслъан. Отставкэм щыIэ полковник, АР-м иветеранхэм я Совет итхьаматэ игуадз.

Нэхэе Юр. Фондэу «ТекIоныгъ» зыфиIорэм итхьамат.