ИлъэсыкIэр къызщихьащтым, тыгъэгъэзэ мазэм иаужырэ мафэхэм, жьым хьалэмэтыгъэ горэ хэгъэкIухьагъэм фэдэу къыпщэхъу.

ЦIыфхэм жъугъэу тучанхэр къакIухьэх, яIахьылхэм, агукIэ къапэблагъэхэм, яIофшIэгъухэм шIухьафтынхэр къафыхахых. Хэти ыгъэнэфэгъэ шIухьафтыныр зыфищэфырэм ыгу рихьыным пылъ. Непэрэ тхыгъэм гъэзетеджэхэм зафэдгъэзагъ. ИлъэсыкIэр агъэмэфэкIымэ, шIухьафтынхэр ащэфымэ тяуп­чIыгъ. Джэуапхэм ащыщхэм шъуащыдгъэгъозэщт.

Разиет: «ИлъэсыкIэм ехъулIэу шIухьафтынхэр сигупсэхэм апэзгъохыныр сикIас. Ахэр згъэгу­шIонхэм пае якIасэхэм шъэфэу сакIэупчIэ, зэсэгъашIэ, нэужым зыфаIуагъэр къафэсщэфыным сыпылъ. Сикъорэлъф цIыкIухэр анахьэу къахэсэгъэщых. Хабзэ хъугъэу IэшIу-IушIу къэмланхэр афэсэгъэуцу, ащ нэмыкIэу зигугъу къашIыгъэ джэгуалъэхэри гъусэ афэсэшIы. Сэ сшъхьэкIэ шIухьафтын лъапIэу сыда сиIэр? Сигупсэхэр згъэгушIонхэр, афэс­щэфыгъэм уасэ зэрэфашIыгъэр синэрылъэгъу хъуныр сэркIэ уасэ зимыIэ насып. Ау ежьхэм ягукъэкIкIэ зыгорэ къысфащэфыгъэу е аIэшъхьитIукIэ ашIыгъэу къыспагъохымэ — ащ лъэшэу сигъэгушIощт».

Зурет: «ИлъэсыкIэм ехъулIэу шIухьафтын цIыкIухэр сиIахьыл­хэм афэсшIыныр сикIас. Ахэм тапэкIэ къашъхьэпэжьыщт пкъы­гъохэр къыхэсэхых. ЦIыфым шIомыгъэшIэгъоныщтыр фэсщэиныр сишэнэп. ШIухьафтын пэпчъ сыгукIэ къыхэсэхы, ар зэстырэм шъхьэпэнэу, щыгушIу­кIынэу сы­фай. Ар зэрагъэфедэрэр слъэгъу зыхъукIэ, лъэшэу сегъэ­гушIо. Мыгъэ сабыйхэм яттыщт IэшIу-IушIу къэмланхэр сщэфыгъэх, ау джэгуалъэу зигугъу­ къа­шIыгъэхэр джыри зэзгъэгъо­тыгъэхэп. Сшъхьэ пае къэсIон хъумэ, шIухьафтын лъапIэ къыс­пагъохыным сыкIэхъопсырэп. ЦIыфым ыгу сыкъэкIыгъэу къы­ситыгъэр згъэлъэпIэщт. Илъэс къэс тиунагъокIэ хэбзэ цIыкIу тиI: унэмкIэ тищыкIэгъэщт пкъы­гъо горэ къэтэщэфы. Мыгъи ар тыукъуагъэп. Джащ фэдэ хэхъо­ныгъэмкIэ илъэсыжъыр зэунэ­кIэу, къихьэрэм уфакIо зыхъукIэ, нахьышIур къызэрэбдэхъущтым уицыхьэ телъэу орэхьаты».

Мурат: «Уахътэр лъэкIуатэ, илъэсыр зытыухыкIэ къыкIэлъы­кIорэр къехьэ. Ащ хьалэмэтыгъэ хэлъэу слъытэрэп ыкIи ИлъэсыкIэр игъэкIотыгъэу згъэмэфэкIыныр сихабзэп. Ау шIухьафтынхэр сшынахьыкIэ цIыкIухэм сыдигъуи афэсэшIы. Ахэм нэгушIохэу афэпхьыгъэр къызэтырахы зыхъукIэ, ори уадэчэфы. Анахь къыспэблагъэхэу, сиунагъо щыщхэм мыгъэ шIухьафтынхэр афэзгъэхьазырыгъэх. Сэ сшъхьэкIэ, шIухьафтын гъэнэфагъэ къысфашIыным сежэрэп. ИлъэсыкIэм анахь шIухьафтын лъапIэу сызыфаер сигупсэхэм псауныгъэ пытэ яIэу сигъу­сэнхэр ары».

Саида: «СицIыкIугъом къыще­гъэжьагъэу ИлъэсыкIэр анахь мэфэкI шъхьаIэу щыIэхэм ащыщэу сэлъытэ. Илъэс къэс сятэ елкэ къысфихьыщтыгъэ, ащ ымэ гухахъо хэзгъуатэзэ згъэкIэра­кIэщтыгъэ. ИлъэсыкIэм икъихьэгъум хьалэмэтыгъэ горэ хэлъым фэдэу къысщыхъузэ зыфэзгъэ­хьазырыщтыгъэ. Нахьыжъы сы­хъугъ нахь мышIэми, мэфэ­кIым сигуапэу сежэ. Сисабый­хэм сырягъусэу елкэр тэгъэкIэракIэ, ахэм ИлъэсыкIэм мэхьанэ ин ратыным сыпылъ. Силъфыгъэхэр анахь зыкIэхъопсыхэрэ шIухьафтынхэр зэрытхэгъэ тхьа­пэ ЛIыжъ ЩтыргъукIым фатхы. Тхыгъэм итыр сишъхьэгъусэрэ сэрырэ къэтэщэфы ыкIи елкэм афычIэтэлъхьэ. Джащ фэдэу сиIахьылхэри згъэшIонхэр сикIас. Ахэм илъэс къэс шIухьафтын цIыкIухэр афэсэгъэ­хьазыры. Сэри сыгукIэ сызыфаер зыфэсэщэфыжьы, шIу­хьафтын къыспагъохынри сыгу рехьы. Мыгъэ сызыфаеу зигугъу къэсшIыгъэр къысфащэфыгъ, сэри шIухьафтынхэр сигупсэхэм афэсщэфыгъах».

Сэ сшъхьэкIэ, ИлъэсыкIэр сигуапэу сэгъэмэфэкIы. Нэ­мыкI илъэс къехьэ, ащ гупшысэ гъэ­нэфагъэхэр уегъэшIы, гухэлъыкIэхэр еопхых. ИлъэсыкIэм икъихьагъум игъэкIотыгъэу зы­фэсэгъэхьазыры. СиIахьылхэм шIухьафтынхэр къафыхэсэхы, ахэр згъэгушIонхэм сишъып­къэу сыпылъ. Хэти анахь ищыкIагъэу зигугъу къышIыгъагъэр амалэу сиIэмкIэ фэсщэфыщт. Сэри, ягу­лъытэ къызнэсыгъэу, шIу­хьаф­тын къысфагъэшъошагъэмэ — лъэшэу сыщыгушIукIыщт. ЦIыфым угу къыдищае шIоигъоу къыогупшысагъэмэ, ар насыпыгъэкIэ сэлъытэ.

НэкIубгъор зыгъэхьазы­рыгъэр Абрэдж Сэтэнай.