Мамырыкъо Нуриет иапэрэ тхылъэу «Пщынэ макъ» зыфиIорэр къыдигъэкIыгъ. Ащ къыдэхьагъэх рассказхэр, этюдхэр, усэхэр, Iотэжьхэр, пшысэхэр. ЗэкIэри зыфэгъэхьыгъэр цIыфыр ары, ащ ихэгъэгу, ихэку яIэшIугъэ, ны-тыхэм, унагъом ялъэпIагъэ, еджапIэм ущеджэным икъиныгъо-дэхагъэ, сабыигъом нахь насыпыгъэ уахътэ щыIэныгъэм зэрэхэмытыр.

Рассказмэ уяджэ хъумэ, нэм къыкIэуцох Мамырыкъо Нуриет ицIыф гъэ­псыкIэ, идунэе зэхашIэ, унэгъошхоу къызэрыхъухьагъэм намысэу, хэбзэ дахэу, гуфэбэныгъэу илъыр, зэшыпхъуи­тфмэ анахьыкIэм шIулъэгъоу къыпагъо­хырэр, ятэрэ ежьыррэ гукIэ-псэкIэ зэгурыIоныгъэ инэу азфагу илъыгъэр, непэ къызнэсыгъэми зэхишIэрэр, зигъэсэныгъэ хэзгъэхъорэ зэпытыр, зиIоф шIу зылъэгъурэ, игъашIэкIэ ыгу етыгъэу зыгъэцэкIэрэ тхакIор.

ЩыIэныгъэр зэкIэми анахь еджэпIэшху, ар сэзгъаIорэр социализмэм илъэ­хъан Нуриет ицIыкIугъо, иеджэн, ицIыфыгъэ шэнхэр, игупшысакIэ зыщыуцугъэ уахът, ащ къыхихыгъэр ары непи къезыхьакIырэр, зыхигъахъорэр. Уахътэ тешIи, тызызэплъэкIыжьым, нахь къыдгурыIожьыгъ социализмэм шIоу хэлъыгъэр: шIошъхъуныгъэ пытэ тиIагъ, хэгъэ­гум, хэкум, лъэпкъым тыпсэ афэттынэу тыхьазырыгъ, гъэсэныгъэм осэшхо еттыщтыгъ, тыфэбанэщтыгъ, лъэпкъ зэгурыIоныгъэр нахь лъэгагъ, цIыфхэм нахь тызэфэгумэкIыжьыщтыгъ. ЩыкIагъэхэри а уахътэм хэлъыгъэх…, ау шIур, дэгъур къебэкIыщтыгъ. Зигугъу къэтшIыгъэр къащызэIухыгъ рассказхэу «Родинэр — гущыIэшху», «Хьазрэилэ ипщынэ макъ», «Тыгъэ тхьагъэпцI», «ЗаокIэ шъумыджэгу, сышъолъэIу».

Хэгъэгу зэошхом хэлэжьэгъэ героим, пщынэ макъэм гукIодыпIэ пчъагъэмэ къахэзыщыжьыгъэм игущыIэх: «Советскэ цIыфхэм анахь Iэшэшхоу яIагъэр ягугъэ мыпшъыжь, яцыхьэ зэрэмыкIосагъэр ары». Укъызщыхъугъэм нахь лъапIэ щыIэп, ар къызыбгурыIорэр чыжьэу зыгорэм укъэтыгъэу къызыбгъэзэжьыкIэ ары. Орэдым кIочIэшхо хэлъ, анахьэу ар зызэхапшIэрэр къиным, хьазабым ухэфагъэу гум пэблэгъэ «пщынэ макъэ» зызэхэпхыкIэ ары.

Тхылъэу «Пщынэ макъ» зыфиIорэм къыдэхьагъэр аужырэ илъэс 25-м Нуриет ытхыгъэр ары, ахэмэ ащыщ рассказыбэ журналхэу «Зэкъошныгъэм», «Жъогъобыным», «Родничокым» (урысыбзэкIэ зэдзэкIыгъэхэу) къыхаутыгъэх. Тхылъыр пычыгъуитIоу гощыгъэ: апэрэр кIэлэцIыкIумэ ящыIэныгъэ къыхэхъу­хьэрэмэ, яеджакIэ, яшэн-зекIуакIэхэм, ны-тыхэм, нэнэжъ-тэтэжъхэм зэрафыщытхэм ехьылIагъ; ятIонэрэр — «Сабыйхэм ядунай» зыфиIорэм анахь цIыкIумэ щхэнэу къяхъулIэхэрэм, къа­Iохэрэм афэгъэхьыгъэх, кIэкIы дэдэу гъэпсыгъэх. ПычыгъуитIуми герой шъхьа­Iэу, ащ ынэхэмкIэ дунаим тыхэзгъап­лъэу, уасэ ятэзыгъэтрэр тхакIоу Нуриет, ащ ищыIэныгъэ щыпэкIэкIыгъэр, ылъэгъу­гъэр, зэхишIагъэр, къыхихыгъэр ары.

«Узэмысагъэм уфэсэмэгу» зыфиIорэ рассказыр тхакIом ицIыкIугъом къыщышIыгъэ хъугъэ-шIагъ: колхозхэм ялъэ­хъан (1960-рэ илъэсых) яунагъокIэ адрэмэ афэдэу чIыплъ Iахь лэжьын къаратыгъ, гектаритIур уц къытемынэу шIуанэкIэ упкIэныр псынкIагъэп, ащ пае а мафэхэм унэм инэу исыр зэкIэ губгъом зэдакIощтыгъэх, зэдэIэпыIэжьыщтыгъэх. Илъэсий зыныбжь пшъэшъэ цIыкIур, янэ къыфимыдэми, ятэ фэгъызэ елъэIуи, пкIэнакIо зыдащагъ. Ежь нахьыжъмэ аужи къинагъ, ыпкIагъэр ятэ зеуплъэкIум, уцым чIылъэри дыриупкIыгъэу къычIэкIыгъ. Джащ щегъэжьагъэу пшъэшъэ цIыкIум къыгурыIуагъ: пфэмышIэщтым уфемыжь. Рассказым къы­хэщы унагъом лъытэныгъэр зылъэпсэ зэгурыIожь-зэдэIужь насыпыр зэрилъыр, нахьыжъ-нахьыкIэ зэфыщытыкIэр, зэфэгумэкIыжьыныр, сабыигъом гушIуагъоу, тхъагъоу хэлъыр, ны-тыхэм къалъфыгъэ­мэ шIулъэгъоу аратырэр зэрэкIочIэ иныр, цIыфым игъашIэ ар зэрэпхырихырэр, кIэгъэкъон зэрэфэхъурэр. Непэ унэгъо зырызмэ алъапсэ пытэжьэп, хабзэу, зэгурыIоныгъэу арылъыр макIэ хъугъэ. Унагъом ыкIуачIэ къэтIэтыжьыным тыдэлэжьэн фае, ар зэкIэми алъапсэшъ.

Нуриет ирассказхэм апае щыIэныгъэм къыхихыщтыр ешIэ, елъэгъу, унаIэ зытыриугъэдзэщтыр зэхешIыкIы. «Тхьаркъомрэ шъэожъыемрэ», «Гум пыкIырэр пэкIэжьы» зыфиIохэрэм гупшысэ шъхьа­Iэу ахэлъыр гукIэгъу пхэлъыныр, зепхьаныр ары. ЕджапIэм шIэныгъэхэр щызэогъэгъоты, ау егъэджакIохэм апэ рагъэуцон фаер кIэлэцIыкIухэм цIыфыгъэ-зекIокIэ тэрэз ахалъхьаныр ары. ТхакIом шIошъхъуныгъэ пытэ хэлъ: шIу зышIэрэм шIу къыфэкIожьы, цIыфыгъэ къэбзагъэ зезыхьэрэм, идунай къабзэ.

Анахьэу гукъэбзагъэр къызэбэкIырэр цIыкIухэр ары, рассказ заулэ афэгъэ­хьыгъ еджапIэм апэрэу кIощт пшъэшъэ цIыкIуми кIэлэцIыкIуми, ахэр еджэн дунэякIэм зэрежэхэрэр, гумэкIыгъом зэриIыгъхэр, апэрэ лъэбэкъоу адзыщтым зэрэзэридзэхэрэр, чэщ мычъыехэр зэрэрахрэр («ЕджапIэм апэрэу кIощт», «Дэнэф игухэкI»). Рассказхэу «Чэщым хэкIодэжьыгъэ сабыир», «Тыгъэр икIа­сэп» зыфиIохэрэм къащыгъэлъэгъуагъ сабый насыпынчъэхэр, зым ятэ-янэ ешъуакIох, адрэр ятхьамыкIагъэ пае мафэ къэс тыгъэм къыдэтэджы, янэ дэIэпыIэ. ТхакIом къыгъэлъэгъорэ сабыйхэр сурэтым фэдэу нэм къыкIегъэу­цох, ахэм ящыIэныгъэ ори ухэлажьэрэм фэдэу уафегъэгумэкIы, уигукIэгъу къафегъэущы. Рассказхэр кIэкIых, зы хъугъэ-шIэгъэ цIыкIукIэ, зы къэбаркIэ, кIэлэцIыкIумэ ящыIэныгъэ щыщ пычыгъокIэ героймэ яшэн-зекIуакIэ гъэсэпэтхыдэу хэлъыр тхакIом къыднегъэсы.

ЩыIэныгъэм тхъагъори гушIуагъори хиз, етIани ар сабыймэ. «Тыгъэр ары мысэр» зыфиIорэм къыщыгъэлъэгъуагъ пшъэшъэ цIыкIоу, псыхъом зыщигъэпскIыныр зикIасэр. Гъэмафэ, ау пшъэшъэжъы­ем янэ псыхъом мыкIонэу, унэгъо Iофхэр ыгъэцэкIэнэу къытыригъэпытыхьагъ. «Мары тыгъэ тхьагъэпцIыр гушIом зэлъиштагъэу «къеужьыр» ыIоу къысэнэкIао. Сыгу цIыкIу гушIогъо IэшIур щэбыбатэ! … Тыгъэр садэжь лъэIуакIо къэкIуагъэм фэд, ынэ стырихырэп, гушIоу къыздекIокIы, сэри тыгъэбзыймэ сигу­хэлъ нахь къысфагъэблы, «сыкIощт псыхъом» гукIэ зэсэIожьы, сыкъэкIо­жьымэ, гыкIэн, лъэкIэн, пхъэнкIэн Iофхэу сянэ зыфиIуагъэхэр нахь псынкIэ сыхъу­гъэу сшIэщтых». Тыгъэм пшъэшъэ цIыкIур едэIуи, зигъэбылъи псыхъом кIуагъэ, зигъэпскIызэ ощхышхо, пчыкIэ хэтэу, къыригъэжьагъ, иджанэ зыщимылъэжьызэ шъугъэ. Къэщтагъ, къэщынагъ. Унэм нэмысыжьызэ, янэ къыпэгъокIыгъ, гъы­зэ фиIотагъ, ышIагъэр тыгъэм зэрилажьэр. Рассказым игерой цIыкIу дунаим щиз, тыгъэми дэгущыIэ, зэкIэ къэзыуцухьэрэр шIу елъэгъу, ахэм алъапсэр ны-ты гуфэбагъэр, гукIэгъур ары.

Нэнэжъ, тэтэжъ зиIэхэм анахь насыпышIо щыIэп. Ны-тыхэм Iофыр ягугъу, уахътэр афэмакI, унэгъо хъызмэтыр афэухырэп, ау нэнэжъымрэ тэтэжъымрэ мэфэ реным сабыим кIыгъух, дэIэпыIэх, гъэшIэгъоныбэ къыфаIуатэ, агъасэ, апIу. Джащ фэдэ сабый ныжъ-тыжъ зэфыщытыкIэхэм къатегущыIэ рассказэу «Сыда дэгъур, сыда дэир?» зыфиIорэр. Героим илъэси 5 — 6 ыныбжь, ащ анахьэу иуцо­гъу-ныбджэгъу шъыпкъэу, цыхьэшIэгъу инэу иIагъэр тэтэжъыр ары. Такъикъ заулэм къыкIоцI нэбгыритIум мыIэрысэу къефэхыгъэхэр къашыпызэ, тэтэжъым Иляс къыфиIотагъэм гъэсэпэтхыдэ ин хэлъ: бгъэлъэпIэн, унаIэ зытеудзэн фаер, къефэхыгъэми, мыIэрысэр зыкIэдэгъур. Рассказым къыщыгъэлъэгъуагъ гуфэбэныгъэу, шъхьэкIэфэ-лъытэныгъэу сабыимрэ тэтэжъымрэ азфагу илъыр.

Адыгэ гущыIэжъэу «Чыр цIынэзэ къауфэ» зыфиIорэм имэхьанэ урагъэгупшысэ рассказхэу «Тхьабзэнчъэх», «Тарзана къецэкъагъэр?», «Хьацацэ икъэшъуакI» зыфиIохэрэм ахэт унагъо­хэм, геройхэм язекIуакIэ. Адыгэ уна­гъом ижъыкIэ къыщегъэжьагъэу непэ къызнэсыгъэм пIуныгъэм мэхьанэшхо щыраты. Ны-тыхэм мыщкIэ пшъэдэкIыжьы­шхо ахьы, щыIэныгъэмкIэ ащ нахь лъапIэрэ нахь къинырэ щыIэп. Мы упчIэр Нуриет итхыгъабэмэ къащеIэты, джэуапыри къащегъоты: унагъом ыкIуачIэ осэшхо иI, «унагъор хэгъэгум ылъапс».

Тхылъэу «Пщынэ макъэм» къыдэхьагъэхэр авторым зэтыриутыгъэх: рассказ, этюд, Iотэжь, гупшысэ-Iотэжь, пшысэ, тхыпхъ. Джыри зы къыхэдгъэхъожьын: прозэ шъуашэм илъ усэхэр, ритми рифми ахэлъэу, нахьыбэр чIыопсым фэгъэ­хьыгъэхэу («КIымэфэ джэгу», «Къесыщт ос фыжьыбзэр», «Тхъагъо кIымафэр», «ГушIо бжыб»). Тхылъым иятIонэрэ пычыгъоу «Сабыйхэм ядунай» зыфи­Iорэм жанрэ зэфэшъхьафхэм арылъэу тхыгъэхэр къыщытыгъэх, ахэр анахь цIыкIухэм ягупшысакIэ, язекIуакIэ яхьылIагъэх, гушIор, щхэныр лъэшэу къябэкIы.

Мамырыкъо Нуриет цIыфым, анахьэу кIэлэцIыкIум идунай къызэIуихыным пае ыгъэфедэрэ шIыкIэ-амалхэр: портретыр, пейзажыр, зэдэгущыIэныр, къэIотэныр, къэтхыхьаныр. ТхакIом ыбзэ баи, кIуачIэ хэлъ, адыгэ цIыфым ищыIэныгъэ къыгъэлъэгъоным пае лъэкIыбэ IэкIэлъ. Къыхэдгъэщымэ тшIоигъох гущыIэжъхэу, текстым зыщищыкIагъэм щигъэфедэхэрэр: «сынэ къезы, сIэгу ефэжьы», «напцэ ешIы шIошIызэ, нэр рикIыгъ», «гум пыкIырэр пэкIэжьы», «жьы зыхэмытыр чъыIэп», «ахэмыхьагъэрэ къамылъфыгъэрэ», «уижъ егъаIу, уикIэ кIегъэшIыкIыжь», «жьэу тэджырэм иIоф кIэкIы».

ТхакIом игупшысакIэ зэхэтшIэным, образ гъэпсыкIэу IэкIэлъыр къыднэсыным апае гущыIэухыгъэхэр зэригъэпсырэм, егъэпшэнхэр, метафорэр зэригъэфедэрэм талъыплъэн: «Чэщым инэгурыдзэ зэIуигъэкIотэу, нэф бзыир къыкъокIыгъ». «НысэкIэ дахэу, гушIопсы нэгоу тыгъэм иткIопсхэр унэIупэ чъыгышхом ышыгу къыщызэпэшIэтыгъэх». «Дэнэф ыни ыпи мэщхы, гушIор къе­тэкъохы». «Чъыги, къэгъагъи, уц шхъуан­тIи, зынэпс мыгъушъыгъэ сабыеу, акIышъо ощх ткIопсхэр къытещых». «Джэрпэджэжьым пчыкIэ машIоу зеп­хъуатэ».

Мамырыкъо Нуриет ипрозэ къыхэщы нэфынэр, гукъэбзагъэр, цIыф шъхьэ­кIэфэныгъэр, шIошъхъуныгъэ пытэр, насыпыгъэр. Тхылъым гъэсэпэтхыдэ ин хэлъ, тыкъэзыуцухьэрэ дунаир, цIыфыр шIу тегъэлъэгъух, ахэм нахь тахегъэплъыхьэ, уасэу, кIуачIэу яIэр нахь зэхытегъашIэ.

Хъуажъ Нуриет. Адыгэ факультетым икIэлэегъадж.